έρευνα-κείμενο: Σοφία Σταυριανοπούλου
φωτογραφίες: Philip Gavrilakis
Ο μεγάλος φαρδύς δρόμος από το κέντρο της πόλης για την εξοχή και το χωριό Πατήσια, η οδός Πατησίων, αγαπημένος δρόμος για βόλτα των κατοίκων της πόλης, αλλάζει σταδιακά χαρακτήρα και μετατρέπεται τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα σε κεντρικό οδικό άξονα με όλες τις βασικές λειτουργίες του αστικού ιστού της Αθήνας όχι μόνο για κατοίκηση αλλά και για ψυχαγωγία και αναψυχή. Η συγκοινωνιακή ένωση με την πλατεία Συντάγματος μέσω του ιπποκίνητου τροχιόδρομου, οποίος το 1908 αντικαταστάθηκε από τον ηλεκτροκίνητο αλλά και η διέλευση στο κομμάτι αυτό της πόλης του νεοκατασκευασμένου ατμήλατου σιδηρόδρομου Αθηνών–Κηφισιάς, δημιουργούν τις προϋποθέσεις να γίνει η οδός Πατησίων κέντρο της κοινωνικής και πολιτικής ζωής για τους Αθηναίους. Έτσι, οικοδομούνται μεγάλα δημόσια κτίρια όπως το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, πολυτελείς ιδιωτικές κατοικίες, ακολουθώντας την κύρια αρχιτεκτονική ρυθμολογία της εποχής, το νεοκλασικισμό, ο οποίος μετά την εγκατάσταση του βασιλιά Όθωνα γίνεται ο κύριος αρχιτεκτονικός ρυθμός της εποχής.
Μέσα σε αυτό το αστικό περιβάλλον όμως, ο κεφαλλονίτης έμπορος Τυπάλδος προχωρά στην ανέγερση της κατοικίας του στην οδό Θήρας 54, μια βίλα στο σπάνιο για τα ελληνικά δεδομένα νεογοτθικό ρυθμό, η οποία ολοκληρώνεται το 1914. Μερικά οικοδομικά τετράγωνα νοτιότερα, στη συμβολή των οδών Πατησίων και Χαλκοκονδύλη δέσποζε ήδη από το 1865 (και μέχρι το 1956) το αρχοντικό του Νικολάου Σαριπόλου, κατασκευασμένο και αυτό στον ίδιο ρυθμό.
Ήδη από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, η εξάπλωση του νεογοτθικού ρυθμού πέρα από τα εκκλησιαστικά, στα δημόσια κτίρια και στις ιδιωτικές κατοικίες στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική είναι τεράστια. Δημαρχεία, κοινοβούλια, δικαστήρια κατασκευάζονται στο ρυθμό αυτό και η νεογοτθική αρχιτεκτονική θεωρείται ως ένα από τα πιο εκπληκτικά κατασκευαστικά δημιουργήματα. Εδώ συνδυάζονται σε άμεση αλληλεπίδραση δύο μοναδικές αρχιτεκτονικές αρχές, της λειτουργικότητας και του δομικού ορθολογισμού. Η αρχιτεκτονική μορφή που προσαρμόζεται στις ανάγκες της κατασκευής και η δομική οικονομία με τη χρήση ενός ή δύο υλικών κατασκευής, της πέτρας και του τούβλου, κάνουν τα οικοδομήματα αυτής της ρυθμολογίας εκπληκτικά.
Για το ελληνικό αστικό τοπίο ο νεογοτθικός ρυθμός είναι ξένος. Έτσι, η βίλα στην οδό Θήρας αποτελεί σπάνιο παράδειγμα νεογοτθικής ρυθμολογίας, η οποία προέκυψε αποκλειστικά από την ανάγκη του ιδιοκτήτη να προβάλλει τις ιστορικές καταβολές της οικογένειάς του, που εντοπίζονται στην Ιταλία του 15ου αιώνα. Ο αρχιτέκτονας κατασκευάζει μια βίλα εξοχής, ένα κυνηγητικό καταφύγιο, τονίζει το φρουριακό χαρακτήρα της με τον πύργο, τις επάλξεις, τα οικόσημα της οικογένειας, τους ρόδακες και τα κρινάνθεμα, δημιουργώντας ένα περιβάλλον βγαλμένο από το μεσαίωνα με ρομαντική μυστικοπάθεια και μεγαλοπρέπεια.
Ένα πρωινό του Οκτώβρη, ο Πύργος Τυπάλδου άνοιξε για το InExarchia. H σημερινή του ιδιοκτήτρια, κ. Σίλια Καλλιμάνη μας υποδέχθηκε και με μεγάλη χαρά μας ξενάγησε στο εσωτερικό του. Το κτίριο διαρθρώνεται ουσιαστικά σε δύο επίπεδα με μικρούς λειτουργικούς χώρους και ένα μικρό δωμάτιο -γραφείο στο μεσοπάτωμα χωρίς διαδρόμους και χώρους υποδοχής, χωρίς αρχιτεκτονικές φλυαρίες, όπως ακριβώς ορίζει η νεογοτθική ρυθμολογία. Τα υλικά κατασκευής των όψεων του κτιρίου είναι το τούβλο και ο πωρόλιθος, ενώ στο εσωτερικό κυριαρχεί το ξύλο. Παρατηρώντας τα διακοσμητικά στοιχεία του δεν μπορεί παρά να απορούμε πώς κατάφερε ο αρχιτέκτονας στην Αθήνα του 1914 να βρει λιθοξόους που επεξεργάζονται τόσο ικανά τον πωρόλιθο και ξυλουργούς που κατασκευάζουν με ακρίβεια τα μεγάλα οξυκόρυφα πλαίσια των θυρών και των παραθύρων.
Εντυπωσιακό πάντως είναι ότι στα 80 περίπου χρόνια που κατοικήθηκε ο Πύργος παρέμεινε μορφολογικά ανέπαφος. Οι κατά καιρούς ιδιοκτήτες του αντιστάθηκαν σθεναρά σε κάθε πρόκληση εσωτερικού εξωραϊσμού του κτιρίου σύμφωνα με την εκάστοτε μόδα που επέβαλλε η μεταπολιτευτική αρχιτεκτονική. Έτσι, την εποχή της αντιπαροχής με την εκτεταμένη χρήση του μπετόν, με την είσοδο νέων βιομηχανοποιημένων υλικών, όπως μωσαϊκά, μελαμίνες, πλακάκια, το κτίριο εξακολουθεί να μένει αλώβητο.
Για όλα τα παραπάνω, η διαφορετικότητά του αυτή σε σχέση με τα υπόλοιπα της περιοχής και ο απόκοσμος χαρακτήρας που αποπνέει εξήρε τη φαντασία των περαστικών και των κατοίκων και δημιούργησε μύθους βγαλμένους από μεσαιωνικά παραμύθια μιας και ο μεσαίωνας περνά στη λαϊκή αντίληψη με ιππότες, μάγισσες και φαντάσματα που αναμειγνύονται με δεισιδαιμονίες και σκοτεινές ιστορίες.
Το κτήριο εγκαταλείφθηκε από τους ενοίκους του το 1993 και έκτοτε ο καιρός και ο χρόνος προκαλούν τις αντοχές του. Το 2008, η ελληνική πολιτεία το χαρακτηρίζει ως διατηρητέο και τα τελευταία δύο χρόνια η σημερινή του ιδιοκτήτρια, θεωρώντας πώς ο κύκλος του ως κατοικία έχει κλείσει, προσπαθεί να το μετατρέψει σε χώρο πολιτισμού διοργανώνοντας ανάλογες δράσεις για τους κατοίκους της περιοχής και όχι μόνο. Όραμά της είναι να αποτελέσει κέντρο βιβλίου, με βιβλιοθήκη και εργαστήρια.
Ο μεγάλος φαρδύς δρόμος από το κέντρο της πόλης για την εξοχή και το χωριό Πατήσια, η οδός Πατησίων, αγαπημένος δρόμος για βόλτα των κατοίκων της πόλης, αλλάζει σταδιακά χαρακτήρα και μετατρέπεται τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα σε κεντρικό οδικό άξονα με όλες τις βασικές λειτουργίες του αστικού ιστού της Αθήνας όχι μόνο για κατοίκηση αλλά και για ψυχαγωγία και αναψυχή. Η συγκοινωνιακή ένωση με την πλατεία Συντάγματος μέσω του ιπποκίνητου τροχιόδρομου, οποίος το 1908 αντικαταστάθηκε από τον ηλεκτροκίνητο αλλά και η διέλευση στο κομμάτι αυτό της πόλης του νεοκατασκευασμένου ατμήλατου σιδηρόδρομου Αθηνών–Κηφισιάς, δημιουργούν τις προϋποθέσεις να γίνει η οδός Πατησίων κέντρο της κοινωνικής και πολιτικής ζωής για τους Αθηναίους. Έτσι, οικοδομούνται μεγάλα δημόσια κτίρια όπως το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, πολυτελείς ιδιωτικές κατοικίες, ακολουθώντας την κύρια αρχιτεκτονική ρυθμολογία της εποχής, το νεοκλασικισμό, ο οποίος μετά την εγκατάσταση του βασιλιά Όθωνα γίνεται ο κύριος αρχιτεκτονικός ρυθμός της εποχής.
Μέσα σε αυτό το αστικό περιβάλλον όμως, ο κεφαλλονίτης έμπορος Τυπάλδος προχωρά στην ανέγερση της κατοικίας του στην οδό Θήρας 54, μια βίλα στο σπάνιο για τα ελληνικά δεδομένα νεογοτθικό ρυθμό, η οποία ολοκληρώνεται το 1914. Μερικά οικοδομικά τετράγωνα νοτιότερα, στη συμβολή των οδών Πατησίων και Χαλκοκονδύλη δέσποζε ήδη από το 1865 (και μέχρι το 1956) το αρχοντικό του Νικολάου Σαριπόλου, κατασκευασμένο και αυτό στον ίδιο ρυθμό.
Ήδη από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, η εξάπλωση του νεογοτθικού ρυθμού πέρα από τα εκκλησιαστικά, στα δημόσια κτίρια και στις ιδιωτικές κατοικίες στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική είναι τεράστια. Δημαρχεία, κοινοβούλια, δικαστήρια κατασκευάζονται στο ρυθμό αυτό και η νεογοτθική αρχιτεκτονική θεωρείται ως ένα από τα πιο εκπληκτικά κατασκευαστικά δημιουργήματα. Εδώ συνδυάζονται σε άμεση αλληλεπίδραση δύο μοναδικές αρχιτεκτονικές αρχές, της λειτουργικότητας και του δομικού ορθολογισμού. Η αρχιτεκτονική μορφή που προσαρμόζεται στις ανάγκες της κατασκευής και η δομική οικονομία με τη χρήση ενός ή δύο υλικών κατασκευής, της πέτρας και του τούβλου, κάνουν τα οικοδομήματα αυτής της ρυθμολογίας εκπληκτικά.
Για το ελληνικό αστικό τοπίο ο νεογοτθικός ρυθμός είναι ξένος. Έτσι, η βίλα στην οδό Θήρας αποτελεί σπάνιο παράδειγμα νεογοτθικής ρυθμολογίας, η οποία προέκυψε αποκλειστικά από την ανάγκη του ιδιοκτήτη να προβάλλει τις ιστορικές καταβολές της οικογένειάς του, που εντοπίζονται στην Ιταλία του 15ου αιώνα. Ο αρχιτέκτονας κατασκευάζει μια βίλα εξοχής, ένα κυνηγητικό καταφύγιο, τονίζει το φρουριακό χαρακτήρα της με τον πύργο, τις επάλξεις, τα οικόσημα της οικογένειας, τους ρόδακες και τα κρινάνθεμα, δημιουργώντας ένα περιβάλλον βγαλμένο από το μεσαίωνα με ρομαντική μυστικοπάθεια και μεγαλοπρέπεια.
Ένα πρωινό του Οκτώβρη, ο Πύργος Τυπάλδου άνοιξε για το InExarchia. H σημερινή του ιδιοκτήτρια, κ. Σίλια Καλλιμάνη μας υποδέχθηκε και με μεγάλη χαρά μας ξενάγησε στο εσωτερικό του. Το κτίριο διαρθρώνεται ουσιαστικά σε δύο επίπεδα με μικρούς λειτουργικούς χώρους και ένα μικρό δωμάτιο -γραφείο στο μεσοπάτωμα χωρίς διαδρόμους και χώρους υποδοχής, χωρίς αρχιτεκτονικές φλυαρίες, όπως ακριβώς ορίζει η νεογοτθική ρυθμολογία. Τα υλικά κατασκευής των όψεων του κτιρίου είναι το τούβλο και ο πωρόλιθος, ενώ στο εσωτερικό κυριαρχεί το ξύλο. Παρατηρώντας τα διακοσμητικά στοιχεία του δεν μπορεί παρά να απορούμε πώς κατάφερε ο αρχιτέκτονας στην Αθήνα του 1914 να βρει λιθοξόους που επεξεργάζονται τόσο ικανά τον πωρόλιθο και ξυλουργούς που κατασκευάζουν με ακρίβεια τα μεγάλα οξυκόρυφα πλαίσια των θυρών και των παραθύρων.
Εντυπωσιακό πάντως είναι ότι στα 80 περίπου χρόνια που κατοικήθηκε ο Πύργος παρέμεινε μορφολογικά ανέπαφος. Οι κατά καιρούς ιδιοκτήτες του αντιστάθηκαν σθεναρά σε κάθε πρόκληση εσωτερικού εξωραϊσμού του κτιρίου σύμφωνα με την εκάστοτε μόδα που επέβαλλε η μεταπολιτευτική αρχιτεκτονική. Έτσι, την εποχή της αντιπαροχής με την εκτεταμένη χρήση του μπετόν, με την είσοδο νέων βιομηχανοποιημένων υλικών, όπως μωσαϊκά, μελαμίνες, πλακάκια, το κτίριο εξακολουθεί να μένει αλώβητο.
Για όλα τα παραπάνω, η διαφορετικότητά του αυτή σε σχέση με τα υπόλοιπα της περιοχής και ο απόκοσμος χαρακτήρας που αποπνέει εξήρε τη φαντασία των περαστικών και των κατοίκων και δημιούργησε μύθους βγαλμένους από μεσαιωνικά παραμύθια μιας και ο μεσαίωνας περνά στη λαϊκή αντίληψη με ιππότες, μάγισσες και φαντάσματα που αναμειγνύονται με δεισιδαιμονίες και σκοτεινές ιστορίες.
Το κτήριο εγκαταλείφθηκε από τους ενοίκους του το 1993 και έκτοτε ο καιρός και ο χρόνος προκαλούν τις αντοχές του. Το 2008, η ελληνική πολιτεία το χαρακτηρίζει ως διατηρητέο και τα τελευταία δύο χρόνια η σημερινή του ιδιοκτήτρια, θεωρώντας πώς ο κύκλος του ως κατοικία έχει κλείσει, προσπαθεί να το μετατρέψει σε χώρο πολιτισμού διοργανώνοντας ανάλογες δράσεις για τους κατοίκους της περιοχής και όχι μόνο. Όραμά της είναι να αποτελέσει κέντρο βιβλίου, με βιβλιοθήκη και εργαστήρια.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου