Έχουμε βγει από ώρα στη δημοσιά, έχοντας μπροστά μας το άπλωμα της λίμνης, Μικρή Πρέσπα στον Εθνικό Δρυμό Πρεσπών (1), κάτω από τις ζεστές ακτίνες του καλοκαιριάτικου απογεύματος. Κατευθυνόμαστε προς το σημείο, που θα πάρουμε τη βάρκα για το νησάκι της λίμνης, τον Άγιο Αχίλλειο (2). Οι καλαμιές ολόγυρα, σε τέτοιο ύψος που περνάει το δικό μας. Χωρίς να βλέπουμε, ακούμε ήχο βάρκας. Ένα ζευγάρι επισκεπτών μας προσπερνάει, λέγοντάς μας ότι μόλις τους άφησε η βάρκα και γυρίζει στο νησί.
Τα παιδιά του νησιού«Μπορεί και να την προλάβετε», κάνουν, και αρχίζω να τρέχω φωνάζοντας ανάμεσα στις καλαμιές «βάρκα», «βάρκα», «ανθρώποι»!
Τίποτα! Όταν φτάνω στη μικρή προβλήτα η βάρκα έχει κιόλας φύγει. Βλέπω την πλάτη του βαρκάρη, που ξεμακραίνει και χάνεται μέσα στις καλαμιές.
Μένω στην προβλήτα να κοιτάζω το νησάκι, με τον ήχο της ψαρόβαρκας να με αποκοιμίζει. Ξυπνώ, όταν δίπλα μου, ένας ερωδιός με κοιτάζει περίεργα, ίσως για τον θόρυβο που κάνω και τις ακόμη πιο αστείες μου κινήσεις προς τον βαρκάρη.
Γυρνώ πίσω στην άκρη του δρόμου και βρίσκω κάποιον να ρωτήσω:
-Πώς πας απέναντι; Περιμένεις μπας και ξαναγυρίσει η βάρκα;
-Περίμενε λίγο, εάν δεν δεις τίποτα, θα πας μέχρι τον κόμβο, στο φυλάκιο, και στο μαγαζάκι θα πάρεις τηλέφωνο… Ξέρουν στο μαγαζάκι, θα έλθουν σε 5-10 λεπτά.
Εάν θέλω να φτάσω στο νησάκι πρέπει να ενεργοποιηθώ. Φεύγω για τον κόμβο της Κούλας. Φτάνω στο μαγαζάκι και η κοπέλα μου υποδεικνύει τι πρέπει να κάνω. Παίρνω το νούμερο τηλεφώνου και απ την άλλη μεριά μου απαντούν.
Παραδοσιακή κατοικία στο νησάκι Ι-Θα ήθελα την βάρκα απέναντι λέω, και μου φάνηκε πολύ αστείο.
-Σε 5 λεπτά απαντάει η φωνή και κλείνει.
Πληρώνω και φεύγω τρέχοντας γιατί έχω να κάνω περισσότερο δρόμο απ ό,τι η βάρκα. Το θέμα αρχίζω να το βλέπω σαν διασκέδαση. Απ τη δημοσιά που τρέχω, μπορώ να δω τη βάρκα, που έχει ξεκινήσει απ το νησάκι, διότι ο δρόμος περνάει ψηλά και βλέπω πάνω από τις καλαμιές.
Φτάνω στη μικρή προβλήτα – όπου με περιμένει η σύντροφός μου – την ώρα που δένει η βάρκα. Βρισκόμαστε μέσα και μέχρι να πάρω ανάσα χαιρετώ το νεαρό βαρκάρη.
Η ειδική βάρκα τύπου «πλάβα», πισσαρισμένη μέσα-έξω, απλή, μαύρη με μια σανίδα για κάθισμα. Μέσα στη βάρκα, μαζί μας και τα παιδάκια απ το νησάκι, που βρήκαν την ευκαιρία να διασκεδάσουν με το πήγαινε-έλα.
Η διαδρομή σύντομη και όμορφη και μέσα σε λίγο χρόνο μεταφερόμαστε σ’ έναν άλλο κόσμο. Ανάμεσα από καλαμιές βγαίνουμε στην απέναντι προκυμαία. Η υποδοχή ανάλογη και των πιο τρελλών ονείρων μας. Τα παιδάκια να πηδούν έξω απ την βάρκα και να συνεχίζουν το παιχνίδι της μπάλας, που είχαν διακόψει. Αγελάδες μέσα στη λίμνη, γαϊδουράκια στην παραλία και οι κότες πιο πίσω.
Παραδοσιακή κατοικία στο νησάκι ΙΙΈνα σπίτι δίπατο, επιβλητικό, στέκεται στην υποδοχή, αρματωμένο μ’ όλα τα σύνεργα ψαρικής και τα υλικά κτηνοτροφίας. Σωστό μουσείο, αληθινό έργο τέχνης.
Πατώ στα χώματα με συγκίνηση. Αισθάνομαι σαν να πατώ στο καβούκι ενός μεγάλου θαλασσινού κήτους. Οι φωνές των παιδιών με απελευθερώνουν και δίπλα μου η σύντροφός μου δείχνει να το απολαμβάνει.
Βηματίζουμε στο μοναδικό σοκάκι ανάμεσα απ τα σπιτάκια, όπου οι αυλές και οι πόρτες των σπιτιών στέκουν αντικριστά. Χαιρετούμε όπου βλέπουμε ανθρώπινη παρουσία ή υποψία αυτής. Οι κάτοικοι, λιγοστοί, μας χαιρετούν και αυτοί.
Ο οικισμός λέγεται Σκάλα ή Πόρτα. Τα σπιτάκια διαθέτουν μικρούς κήπους και όλα κοιτάζουν στα νερά της λίμνης.
Είναι καλοκαιράκι και υπάρχουν περισσότερα άτομα απ’ ό,τι τον χειμώνα. Έχουν έρθει οι συγγενείς των οικογενειών, που περνούν λίγες μέρες μαζί με τους δικούς τους. Αργότερα θα φύγουν για την Φλώρινα ή την Θεσσαλονίκη. «Στα παλιά χρόνια, σε ανασκαφές που έγιναν έφεραν σε φως οικισμό της εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που διατηρείται σε καλή κατάσταση. Τα κεραμίδια των σπιτιών του οικισμού έχουν μήκος 1 μέτρο και πλάτος 0,50 μ. και είναι πολλά σφραγισμένα με μακεδονικά ονόματα. Βρέθηκαν ακόμα αγγεία ελληνιστικής εποχής, μερικά με ζωγραφικές διακοσμήσεις». (Ροδάκη Περικλή-Τριανταφύλλου Κώστα1960: τόμος Β΄, σ. 877)
Η τρίκλιτη βασιλική του Αγίου Αχιλλείου Ι
Ρωτάμε για τον δρόμο που οδηγεί στην εκκλησία του Αγίου Αχίλλειου και μας δείχνουν με το χέρι. Περιδιαβαίνουμε ανάμεσα σ ένα κόσμο μαγικό. Νιώθω απογυμνωμένος απ την πανίσχυρή μου πανοπλία, καθώς βηματίζω σε τούτη την χούφτα από χώματα. Τούτο δεν είναι έδαφος, αλλά οι ανάσες των λιγοστών ανθρώπων που επιπλέουν στα νερά της λίμνης.
Προσπερνάμε τα σπίτια και αφήνουμε πίσω μας και τα τελευταία. Καθώς αυτά τελειώνουν, σταματώ και τα κοιτάζω. Κάθε σπίτι διαθέτει τον φούρνο του και μία βάρκα. Ακόμη υπάρχουν και μερικές «κόλλες» (τετράτροχες Μακεδονίτικες καρότσες) φτιαγμένες ολόκληρες από ξύλο. Όλες οι συνδέσεις τους γίνονται από ξύλινες σφήνες, για να μπορούν να διαλύονται και να φορτώνονται στις βάρκες.
Ρωτάμε για τον δρόμο που οδηγεί στην εκκλησία του Αγίου Αχίλλειου και μας δείχνουν με το χέρι. Περιδιαβαίνουμε ανάμεσα σ ένα κόσμο μαγικό. Νιώθω απογυμνωμένος απ την πανίσχυρή μου πανοπλία, καθώς βηματίζω σε τούτη την χούφτα από χώματα. Τούτο δεν είναι έδαφος, αλλά οι ανάσες των λιγοστών ανθρώπων που επιπλέουν στα νερά της λίμνης.
Προσπερνάμε τα σπίτια και αφήνουμε πίσω μας και τα τελευταία. Καθώς αυτά τελειώνουν, σταματώ και τα κοιτάζω. Κάθε σπίτι διαθέτει τον φούρνο του και μία βάρκα. Ακόμη υπάρχουν και μερικές «κόλλες» (τετράτροχες Μακεδονίτικες καρότσες) φτιαγμένες ολόκληρες από ξύλο. Όλες οι συνδέσεις τους γίνονται από ξύλινες σφήνες, για να μπορούν να διαλύονται και να φορτώνονται στις βάρκες.
Η τρίκλιτη βασιλική του Αγίου Αχιλλείου ΙΙ
Στα γκρέμια ενός σπιτιού διαβάζουμε μία πινακίδα που δείχνει προς Άγιο Αχίλλειο. Συνεχίζουμε την πορεία μας συντροφιά με ένα σκυλάκι που περισσότερο θυμίζει γουρουνόπουλο παρά σκυλί. Ακολουθεί με την γλώσσα έξω και σταματά όταν σταματάμε και εμείς.
Ανάμεσα στα δένδρα καθιστή μια γυναίκα με κόκκινα χρώματα στο πρόσωπό της, μας χαμογελά. Από ώρα είχαμε περάσει σε σφαίρες μαγικές. Τρομάζω αλλά δεν το δείχνω.
«Να είναι χτυπημένη; να θέλει βοήθεια»; Χαμογελάει και της χαμογελάω. Σκέφτομαι ότι ίσως έχει «μουτζουρωθεί» με τα κεράσια των γύρω δένδρων.
Προσπαθώ να καταλάβω τι συμβαίνει, όταν ανάμεσα από θάμνους, βάτα, κερασιές και κέδρα, ο ναός, ερείπια της τρίκλιτης βασιλικής του Αγίου Αχίλλειου ξεπροβάλλει μπροστά μας και μας καθηλώνει. Μερικές κολώνες όρθιες, το κοίλο μέρος του ιερού, το τρίλοβο παράθυρο… Είναι παράξενο το μεγαλείο αυτού του ναού.
‘Όσο και να ψάχνουμε όμως, πουθενά η περίφημη επιτύμβια πλάκα. Διαβάζουμε και ξαναδιαβάζουμε το σχετικό φυλλάδιο «…στα ερείπια της μεγάλης ομώνυμης βασιλικής που κτίστηκε τον 10ο αιώνα με την επιτύμβια πλάκα του ερωδιού με το γεράκι».
Στον οικισμό του νησιού Ι
Αφού εξαντλούμε κάθε προσπάθεια, αποφασίζουμε να συνεχίσουμε την περιήγησή μας και στο υπόλοιπο νησί. Πιάνουμε τα μονοπάτια που ανηφορίζουν και βγαίνουμε μεσόρραχα.
Καλοκαίρι και ο τόπος χορταριασμένος. Γύρω-γύρω θάλασσα, καλαμιώνες, υδάτινοι δίαυλοι και ανάμεσά τους πουλιά που γυροφέρνουν και αγελάδες που κινούνται νωχελικά. Βηματίζεις και σου κάνει χαρά, όσο κουρασμένος κι αν είσαι. Ένα υπέροχο μέρος για μελέτη, ένα μουσείο φυσικής ιστορίας. Έντομα, ερπετά, πουλιά, ότι μπορεί να σκεφθεί κανείς το συναντά σε τούτο τον «πλωτό» χωμάτινο λόφο στη μέση της λίμνης.
Διατρέχουμε όλο το μήκος του νησιού, ανεβαίνουμε στον λόφο με τον επιβλητικό σταυρό, προσφορά του δεσπότη Φλώρινας. Στα πόδια μας παλιά ερείπια από κτίσματα. Η θέα ξεχωριστή. Ο ήλιος βαδίζει προς τα βουνά της Αλβανίας, κάνοντας το βουνό Ιβάν να φαίνεται τεράστιο. Από την άλλη μεριά το Τρικλάριο και το Περιστέρι να πνίγονται σε χιλιάδες χρώματα. Πουθενά η επιτύμβια πλάκα.
Στον οικισμό του νησιού ΙΙ
Κατηφορίζουμε στο λαιμό. Πιάνουμε το μονοπάτι που οδηγεί ανατολικά. Μέσα σ’ ένα υπέροχο πεδίο φτάνουμε στα ερείπια του εγκατελειμμένου μοναστηριού της Παναγίας Πορφύρας, που κτίστηκε το 1524 μ.Χ. Ψάχνουμε στα ερείπια για την πλάκα, κοιτάμε στην εκκλησία, πουθενά!. Η βλάστηση είναι κυρίαρχη, καθώς τα αναρριχητικά φυτά κατακλύζουν τα πάντα.
Το απόγευμα γλιστρά γρήγορα, καθώς ο ήλιος έχει πάρει την κατηφόρα. Τούτες οι ώρες της ημέρας είναι και οι πιο όμορφες. Παίρνουμε τον δρόμο της επιστροφής. Το λαχάνιασμα διαδέχεται η ώρα της σιωπής. Είναι η ώρα που οι ερωδιοί συνεχίζουν το ψάξιμο, οι πάπιες βγαίνουν απ’ τις καλαμιές και οι αργόσυρτες αγελάδες, τσαλαβουτούν προκλητικά μέσα στα νερά. Ο ήχος της βάρκας που ψαρεύει, σπάει την κατανυκτική ησυχία και πιστοποιεί ανθρώπινη παρουσία.
Ναός της Παναγιάς Πορφύρας
Δεν ξέρεις που να κοιτάξεις, πού να στρέψεις την ματιά σου. Κλείνεις τα μάτια σου και ανασαίνεις. Μέσα σου κρατάς ένα φως που φεγγίζει. Δεν τυφλώνει, αλλά έχει μία παράξενη χρυσοπράσινη χροιά που κουβαλά αιώνες πάνω του αυτός ο θησαυρός της γης. Τούτη εδώ η «ανθρώπινη πατημασιά», η μια σπιθαμή γης, κρατά πάνω της ολάκερο θησαυρό. Νησάκι, η καρδιά των Πρεσπών, οι κτύποι των νερών της λίμνης, η φωνή της σιωπής.
Λέγεται ότι το νησί πήρε το όνομά του από τα λείψανα του Αγίου Αχιλλείου που έφερε ο τσάρος των Βουλγάρων Σαμουήλ, από την Λάρισα.
Στα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα, το χωριό Αχίλ είχε μονάχα τέσσερα σπίτια. Το μεγαλύτερο σπίτι, των Μάρκοβτσι, αποτελούσε πραγματική συντεχνία με εβδομήντα μέλη. Αργότερα χωριστήκανε και στα 1907 το χωριό είχε επτά σπίτια. Σχετικά με τον αριθμό των σπιτιών, υπάρχει μια παλιά λαϊκή πρόληψη. Οι κάτοικοι πιστεύουν πώς από έντεκα δεν μπορούν να γίνουν περισσότερα στο χωριό τους. Εάν γίνει δωδέκατο θα χαλάσει κάποιο. Ο τόπος είναι ιερός, οι εκκλησιές πολλές και δεν πρέπει να προχωρήσει η ανθρώπινη παρέμβαση. Έτσι τα σπίτια μένουν πάντα έντεκα.
Περιπλέοντας και ψαρεύοντας..
Παίρνουμε το μονοπάτι για τον οικισμό. Στην είσοδο, πέφτουμε πάνω στις προσπάθειες του χωρικού που πασχίζει να κρατήσει ένα μοσχάρι μακριά απ’ το φαί, που είχε βάλλει για τις κατσίκες. Μπαίνουμε στον οικισμό και βρισκόμαστε ανάμεσα σε κατοίκους που τούτη την ώρα της ημέρας είχαν σταθεί για μια ανάσα. Καμιά 20αριά ανθρώποι, καθισμένοι στην σκιά των σπιτιών, κουβεντιάζουν. Ρωτάμε για την επιτύμβια πλάκα που δεν βρίσκαμε και τους βλέπουμε να κουνούν το κεφάλι.
-Μην το ψάχνεις.. Δεν υπάρχει εδώ… Την πήραν..
-Δεν είναι στο νησάκι;
-Την έκλεψαν. Πάει καιρός που την πήραν. Μετά από καιρό το πήραν χαμπάρι οι αρμόδιοι.
-Καλά πώς έγινε; ρωτώ αφελέστατα.
-Σλάβοι την πήραν, ήρθαν ένα βράδυ με βάρκα και την πήραν και επειδή ήταν βαριά την έσπασαν και πήραν τη μισή. Αυτή που βλέπεις στη φωτογραφία του έντυπου είναι η μισή. Υπήρχε και άλλη τόση..
-Σοβαρά; ..κάνω.
-Την άλλη μισή, μετά, ήρθαν και την πήραν στο μουσείο της Φλώρινας. Έτσι εδώ δεν υπάρχει τίποτα.
Τί να απαντήσεις, τι να πεις, κουνάς το κεφάλι σου. Εδώ η σιωπή είναι το σοφό δίδαγμα της λίμνης και οι ανθρώποι της τόμαθαν καλά. Δεν περιμένουν τίποτα, γιατί όλα τα βλέπουν ν’ αντικατοπτρίζονται πραγματικά μέσα στης λίμνης τον καθρέπτη. Αυτόν δεν μπορείς να τον ξεγελάσεις.
Χαιρετάμε τους ανθρώπους και κατεβαίνουμε στην προβλήτα. Κοιτάμε τα μικρά παιδιά που τσαλαβουτούν στα νερά και φωνάζουν στο βαρκάρη να τους επιτρέψει να μπουν στην βάρκα του. Είναι τώρα η σειρά αυτών που δεν πήγαν στην απέναντι όχθη. Ο σκύλος-συνοδός μας κοιτά από την προβλήτα.
Ο ήχος της μηχανής έχει αντικαταστήσει τα κουπιά. Μέχρι να μας βγάλει η βάρκα στην αντίπερα όχθη, κοιτάζω το κουπί, που σκίζει την αρυτίδωτη επιφάνεια της λίμνης…
Δειλινό στο νησάκι του Αγίου Αχιλλείου
Αργά το βράδυ, στο μαγαζάκι του χωριού Ψαράδες, όταν η κουβέντα γυρίζει στο νησάκι, φαίνεται ότι ακόμη και οι ντόπιοι, οι άνθρωποι των Πρεσπών, θεωρούν τους λιγοστούς κατοίκους του νησιού παράξενους.
Εάν η απομόνωση των Πρεσπών είναι αξεπέραστη, αυτή στο νησάκι τί είναι; Είναι δεν είναι είκοσι νομάτοι όλοι κι όλοι. Πού να σταθεί νέος εκεί. Κάτι μεγάλοι έχουν μείνει. Ακολουθεί η σιωπή, αυτή που τόσα λέει. Δεν έχουμε τελειώσει ακόμη φαίνεται. Εκεί που η ‘σιωπή’ πάει κάτι να πει – σημάδι αλλαγής της κουβέντας – εκεί ξανανοίγει η κουβέντα για το νησάκι. Κάτι μας τραβά ξανά και ξανά. Κάποιος από τους ντόπιους συνεχίζει σε χαμηλό τόνο:
-Ήταν χειμώνας και η λίμνη είχε παγώσει.. Πολλές φορές παγώνει και το νησάκι στο μέσο. Ερχόμουνα στο χωριό Ψαράδες απ τον δρόμο και όπως ψηλώνει αυτός και βλέπει τη λίμνη και το νησάκι, βλέπω έναν κάτοικό του να περπατά πάνω στον πάγο. Τάχασα, έμοιαζε σαν θαύμα… Ανάμεσα στις καλαμιές βημάτιζε για να φτάσει στην αντίπερα στέρεα μεριά. Σταυροκοπήθηκα, «θαύμα» είπα και έστριψα αποσβολωμένος..
Η σιωπή που ακολούθησε αυτή την φορά δεν παραβιάστηκε. Ίσως γιατί ο χειμώνας ήταν ξανά μπροστά μας. Ίσως γιατί, στη δύναμη της σιωπής δεν έχεις τίποτα να αντιτάξεις.
Υστερόγραφο:
«Ακόμη κι αν το μονοπάτι της ζωής μου πρέπει να με οδηγήσει σε ένα αστέρι, αυτό δεν με απαλλάσσει από το να διατρέξω τους δρόμους του κόσμου».. Jose Saramago.
Τάκης Ντάσιος, Καλοκαίρι 1993
Παραπομπές
(1) Εθνικός Δρυμός Πρεσπών βρίσκεται στη Βορειοδυτική Μακεδονία, στο νομό Φλώρινας. Ιδρύθηκε το 1974 και είναι η μοναδική φυσική περιοχή της Ελλάδας, η οποία προστατεύεται με τρία ειδικά νομοθετικά διατάγματα. Εκτός από Εθνικό Δρυμό, αποτελεί έναν από τους 11 ελληνικούς υγρότοπους διεθνούς σημασίας (Ramsar) και έχει ακόμη χαρακτηρισθεί ως Τόπος Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους. Η συνολική του έκταση του Δρυμού είναι 256,7 τετ. χιλ. και είναι ο μεγαλύτερος Εθνικός Δρυμός της Ελλάδος. Ο πυρήνας του είναι 49 τετ. χιλ. Η επιφάνεια της Μικρής Πρέσπας είναι 43,5 τ.χ. με βάθος 8 μ. η δε επιφάνεια της Μεγάλης Πρέσπας είναι 40 τ.χ. με βάθος 55 μ. Το υψόμετρο των λιμνών είναι 853 μ. Τα ψηλότερα βουνά πέριξ, είναι: Βαρνούς 2.156 μ., Τρικλάριο 1.749 μ., Τσουτσούλι 1.456 μ., Ντεβάς 1.373 μ. Η χλωρίδα περιλαμβάνει περίπου 1.500 είδη φυτών, ένα ενδημικό είδος (Centaurea prespana). H πανίδα περιλαμβάνει 45 είδη θηλαστικών (όλα τα μεγάλα και απειλούμενα ζώα της Ελλάδας και της Ευρώπης, όπως βίδρα, αρκούδα, λύκος, αγριόγιδο, ζαρκάδι κ.λ.π.). 260 είδη πουλιών. Η μοναδική αποικία φωλιάσματος των αργυροπελεκάνων και ροδοπελεκάνων, όλα τα είδη των ερωδιών, κορμοράνοι, λαγγόνες αρπακτικά κ.α. 11 είδη αμφιβίων, 21 είδη ερπετών, 17 είδη ιχθύων με δύο ενδημικά υποείδη (πέστροφας, μπράνας). Πληθυσμός – ασχολίες: περίπου 1.500 κάτοικοι σε 10 κοινότητες. Δύο οικισμοί (Ψαράδες, Άγ. Γερμανός) προστατεύονται για την τοπική αρχιτεκτονική τους. Κύριες ασχολίες: γεωργία, κτηνοτροφία, λιγότερο αλιεία. (Κέντρο πληροφόρησης Πρέσπας) Κέντρο πληροφόρησης, Μουσεία φυσικής ιστορίας: Στον Άγιο Γερμανό λειτουργεί το Κέντρο Πληροφόρησης της Εταιρείας Προστασίας Πρεσπών, για τη φύση και τον πολιτισμό της Πρέσπας. (τηλ. 03850-51211, 51452). Σε αυτό μπορείτε να δείτε τη μόνιμη έκθεση για τη φύση και τους ανθρώπους της περιοχής και να πάρετε χρήσιμες πληροφορίες για τη διαμονή σας, τις πεζοπορικές διαδρομές και τους χώρους που προσφέρονται για την παρατήρηση πουλιών. Ακόμη στον οικ. Ψαράδες λειτουργεί κέντρο πληροφόρησης (τηλ. 03850-46316), το οποίο έχει ως κύριο αντικείμενό του τα ψάρια και την αλιεία στις Πρέσπες, ενώ παράλληλα παρέχει πληροφορίες στον επισκέπτη για την περιοχή.
(2) Νησάκι Αγίου Αχίλλειου Μικρής Πρέσπας: Στη λίμνη Μικρή Πρέσπα του νομού Φλώρινας, σύνορα με την Αλβανία και FYROM (ΠΔΜΓ), κοντά στον μικροοικισμό Κούλα, τοποθεσία Κρίνα, μπορεί να περάσει κανείς με βάρκα απέναντι στο νησάκι του Αγίου Αχίλλειου. Τελευταία, διάβασα, ότι φτιάχτηκε ξυλογέφυρα πια, που συνέδεσε το νησάκι με την αντίπερα όχθη.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Μελλιού Λ. Α.1961:Θρύλοι και παραδόσεις περιοχής Πρεσπών, Φλώρινα
Μπρούσαλη Π.1974: Εθνικός Δρυμός Πρεσπών, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Αθήνα
Κατσαδωράκη Γιώργου1987: Εθνικός Δρυμός Πρεσπών, οδηγός για τους επισκέπτες, Ελληνική Εταιρία για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς
Καραδέλου Γιώργου, Τσολάκη Πάνου1989: Πρέσπες, σειρά: Ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική, εκδοτικός οίκος ΜΕΛΙΣΣΑ
Κατσαδωράκη Γιώργου1996: Πρέσπα, μια ιστορία για τη φύση και τον άνθρωποι, Εταιρία Προστασίας Πρεσπών, Άγιος Γερμανός
Κατσαδωράκη Γιώργου1996: Ψάρια και αλιεία στις Πρέσπες, έκδοση της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών, Άγιος Γερμανός
Τσίπηρα Στεφ. Κώστα1997: Στα Ελληνικά βουνά (Γ΄ μέρος) 50+1 άγνωστες πεζοπορικές και ορειβατικές διαδρομές, δεύτερη έκδοση, 8η διαδρομή: Πρέσπες-Βαρνούντας (β΄ διαδρομή), σ. 60—70, εκδ. Νέα Σύνορα, Α.Α. Λιβάνη
Κατσαδωράκη Γιώργου1999: Η φυσική κληρονομιά της Ελλάδας, Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση – WWF ΕΛΛΑΣ, Αθήνα
Οδηγός και χάρτης1999: Πρέσπα, μια ξενάγηση στο τοπίο, τη φύση, τους οικισμούς, τα μνημεία και τα μονοπάτια της Πρέσπας, 1:50.000 κλίμακας, σειρά Δυτική Μακεδονία, εκδόσεως ΑΝΑΒΑΣΗ
Σφήκα Γιώργου2002: Τα εθνικά πάρκα της Ελλάδας, (χλωρίδα, πανίδα, τοπία, ιστορία, σπορ, διαδρομές, κλίμα, αξιοθέατα, διαμονή, χάρτες), σειρά: ένα πλήρης ταξιδιωτικός οδηγός, σ. 24-41, εκδ. EXPOLER
Βλασίδη Βλάση, Σφήκα Γιώργου (Επιμ.)2003:Δυτική-Κεντρική Μακεδονία, σ.268-271, σειρά: ένας πλήρης ταξιδιωτικός οδηγός, εκδ. EXPLORER
Στα γκρέμια ενός σπιτιού διαβάζουμε μία πινακίδα που δείχνει προς Άγιο Αχίλλειο. Συνεχίζουμε την πορεία μας συντροφιά με ένα σκυλάκι που περισσότερο θυμίζει γουρουνόπουλο παρά σκυλί. Ακολουθεί με την γλώσσα έξω και σταματά όταν σταματάμε και εμείς.
Ανάμεσα στα δένδρα καθιστή μια γυναίκα με κόκκινα χρώματα στο πρόσωπό της, μας χαμογελά. Από ώρα είχαμε περάσει σε σφαίρες μαγικές. Τρομάζω αλλά δεν το δείχνω.
«Να είναι χτυπημένη; να θέλει βοήθεια»; Χαμογελάει και της χαμογελάω. Σκέφτομαι ότι ίσως έχει «μουτζουρωθεί» με τα κεράσια των γύρω δένδρων.
Προσπαθώ να καταλάβω τι συμβαίνει, όταν ανάμεσα από θάμνους, βάτα, κερασιές και κέδρα, ο ναός, ερείπια της τρίκλιτης βασιλικής του Αγίου Αχίλλειου ξεπροβάλλει μπροστά μας και μας καθηλώνει. Μερικές κολώνες όρθιες, το κοίλο μέρος του ιερού, το τρίλοβο παράθυρο… Είναι παράξενο το μεγαλείο αυτού του ναού.
‘Όσο και να ψάχνουμε όμως, πουθενά η περίφημη επιτύμβια πλάκα. Διαβάζουμε και ξαναδιαβάζουμε το σχετικό φυλλάδιο «…στα ερείπια της μεγάλης ομώνυμης βασιλικής που κτίστηκε τον 10ο αιώνα με την επιτύμβια πλάκα του ερωδιού με το γεράκι».
Στον οικισμό του νησιού ΙΑφού εξαντλούμε κάθε προσπάθεια, αποφασίζουμε να συνεχίσουμε την περιήγησή μας και στο υπόλοιπο νησί. Πιάνουμε τα μονοπάτια που ανηφορίζουν και βγαίνουμε μεσόρραχα.
Καλοκαίρι και ο τόπος χορταριασμένος. Γύρω-γύρω θάλασσα, καλαμιώνες, υδάτινοι δίαυλοι και ανάμεσά τους πουλιά που γυροφέρνουν και αγελάδες που κινούνται νωχελικά. Βηματίζεις και σου κάνει χαρά, όσο κουρασμένος κι αν είσαι. Ένα υπέροχο μέρος για μελέτη, ένα μουσείο φυσικής ιστορίας. Έντομα, ερπετά, πουλιά, ότι μπορεί να σκεφθεί κανείς το συναντά σε τούτο τον «πλωτό» χωμάτινο λόφο στη μέση της λίμνης.
Διατρέχουμε όλο το μήκος του νησιού, ανεβαίνουμε στον λόφο με τον επιβλητικό σταυρό, προσφορά του δεσπότη Φλώρινας. Στα πόδια μας παλιά ερείπια από κτίσματα. Η θέα ξεχωριστή. Ο ήλιος βαδίζει προς τα βουνά της Αλβανίας, κάνοντας το βουνό Ιβάν να φαίνεται τεράστιο. Από την άλλη μεριά το Τρικλάριο και το Περιστέρι να πνίγονται σε χιλιάδες χρώματα. Πουθενά η επιτύμβια πλάκα.
Στον οικισμό του νησιού ΙΙΚατηφορίζουμε στο λαιμό. Πιάνουμε το μονοπάτι που οδηγεί ανατολικά. Μέσα σ’ ένα υπέροχο πεδίο φτάνουμε στα ερείπια του εγκατελειμμένου μοναστηριού της Παναγίας Πορφύρας, που κτίστηκε το 1524 μ.Χ. Ψάχνουμε στα ερείπια για την πλάκα, κοιτάμε στην εκκλησία, πουθενά!. Η βλάστηση είναι κυρίαρχη, καθώς τα αναρριχητικά φυτά κατακλύζουν τα πάντα.
Το απόγευμα γλιστρά γρήγορα, καθώς ο ήλιος έχει πάρει την κατηφόρα. Τούτες οι ώρες της ημέρας είναι και οι πιο όμορφες. Παίρνουμε τον δρόμο της επιστροφής. Το λαχάνιασμα διαδέχεται η ώρα της σιωπής. Είναι η ώρα που οι ερωδιοί συνεχίζουν το ψάξιμο, οι πάπιες βγαίνουν απ’ τις καλαμιές και οι αργόσυρτες αγελάδες, τσαλαβουτούν προκλητικά μέσα στα νερά. Ο ήχος της βάρκας που ψαρεύει, σπάει την κατανυκτική ησυχία και πιστοποιεί ανθρώπινη παρουσία.
Ναός της Παναγιάς ΠορφύραςΔεν ξέρεις που να κοιτάξεις, πού να στρέψεις την ματιά σου. Κλείνεις τα μάτια σου και ανασαίνεις. Μέσα σου κρατάς ένα φως που φεγγίζει. Δεν τυφλώνει, αλλά έχει μία παράξενη χρυσοπράσινη χροιά που κουβαλά αιώνες πάνω του αυτός ο θησαυρός της γης. Τούτη εδώ η «ανθρώπινη πατημασιά», η μια σπιθαμή γης, κρατά πάνω της ολάκερο θησαυρό. Νησάκι, η καρδιά των Πρεσπών, οι κτύποι των νερών της λίμνης, η φωνή της σιωπής.
Λέγεται ότι το νησί πήρε το όνομά του από τα λείψανα του Αγίου Αχιλλείου που έφερε ο τσάρος των Βουλγάρων Σαμουήλ, από την Λάρισα.
Στα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα, το χωριό Αχίλ είχε μονάχα τέσσερα σπίτια. Το μεγαλύτερο σπίτι, των Μάρκοβτσι, αποτελούσε πραγματική συντεχνία με εβδομήντα μέλη. Αργότερα χωριστήκανε και στα 1907 το χωριό είχε επτά σπίτια. Σχετικά με τον αριθμό των σπιτιών, υπάρχει μια παλιά λαϊκή πρόληψη. Οι κάτοικοι πιστεύουν πώς από έντεκα δεν μπορούν να γίνουν περισσότερα στο χωριό τους. Εάν γίνει δωδέκατο θα χαλάσει κάποιο. Ο τόπος είναι ιερός, οι εκκλησιές πολλές και δεν πρέπει να προχωρήσει η ανθρώπινη παρέμβαση. Έτσι τα σπίτια μένουν πάντα έντεκα.
Περιπλέοντας και ψαρεύοντας..Παίρνουμε το μονοπάτι για τον οικισμό. Στην είσοδο, πέφτουμε πάνω στις προσπάθειες του χωρικού που πασχίζει να κρατήσει ένα μοσχάρι μακριά απ’ το φαί, που είχε βάλλει για τις κατσίκες. Μπαίνουμε στον οικισμό και βρισκόμαστε ανάμεσα σε κατοίκους που τούτη την ώρα της ημέρας είχαν σταθεί για μια ανάσα. Καμιά 20αριά ανθρώποι, καθισμένοι στην σκιά των σπιτιών, κουβεντιάζουν. Ρωτάμε για την επιτύμβια πλάκα που δεν βρίσκαμε και τους βλέπουμε να κουνούν το κεφάλι.
-Μην το ψάχνεις.. Δεν υπάρχει εδώ… Την πήραν..
-Δεν είναι στο νησάκι;
-Την έκλεψαν. Πάει καιρός που την πήραν. Μετά από καιρό το πήραν χαμπάρι οι αρμόδιοι.
-Καλά πώς έγινε; ρωτώ αφελέστατα.
-Σλάβοι την πήραν, ήρθαν ένα βράδυ με βάρκα και την πήραν και επειδή ήταν βαριά την έσπασαν και πήραν τη μισή. Αυτή που βλέπεις στη φωτογραφία του έντυπου είναι η μισή. Υπήρχε και άλλη τόση..
-Σοβαρά; ..κάνω.
-Την άλλη μισή, μετά, ήρθαν και την πήραν στο μουσείο της Φλώρινας. Έτσι εδώ δεν υπάρχει τίποτα.
Τί να απαντήσεις, τι να πεις, κουνάς το κεφάλι σου. Εδώ η σιωπή είναι το σοφό δίδαγμα της λίμνης και οι ανθρώποι της τόμαθαν καλά. Δεν περιμένουν τίποτα, γιατί όλα τα βλέπουν ν’ αντικατοπτρίζονται πραγματικά μέσα στης λίμνης τον καθρέπτη. Αυτόν δεν μπορείς να τον ξεγελάσεις.
Χαιρετάμε τους ανθρώπους και κατεβαίνουμε στην προβλήτα. Κοιτάμε τα μικρά παιδιά που τσαλαβουτούν στα νερά και φωνάζουν στο βαρκάρη να τους επιτρέψει να μπουν στην βάρκα του. Είναι τώρα η σειρά αυτών που δεν πήγαν στην απέναντι όχθη. Ο σκύλος-συνοδός μας κοιτά από την προβλήτα.
Ο ήχος της μηχανής έχει αντικαταστήσει τα κουπιά. Μέχρι να μας βγάλει η βάρκα στην αντίπερα όχθη, κοιτάζω το κουπί, που σκίζει την αρυτίδωτη επιφάνεια της λίμνης…
Δειλινό στο νησάκι του Αγίου ΑχιλλείουΑργά το βράδυ, στο μαγαζάκι του χωριού Ψαράδες, όταν η κουβέντα γυρίζει στο νησάκι, φαίνεται ότι ακόμη και οι ντόπιοι, οι άνθρωποι των Πρεσπών, θεωρούν τους λιγοστούς κατοίκους του νησιού παράξενους.
Εάν η απομόνωση των Πρεσπών είναι αξεπέραστη, αυτή στο νησάκι τί είναι; Είναι δεν είναι είκοσι νομάτοι όλοι κι όλοι. Πού να σταθεί νέος εκεί. Κάτι μεγάλοι έχουν μείνει. Ακολουθεί η σιωπή, αυτή που τόσα λέει. Δεν έχουμε τελειώσει ακόμη φαίνεται. Εκεί που η ‘σιωπή’ πάει κάτι να πει – σημάδι αλλαγής της κουβέντας – εκεί ξανανοίγει η κουβέντα για το νησάκι. Κάτι μας τραβά ξανά και ξανά. Κάποιος από τους ντόπιους συνεχίζει σε χαμηλό τόνο:
-Ήταν χειμώνας και η λίμνη είχε παγώσει.. Πολλές φορές παγώνει και το νησάκι στο μέσο. Ερχόμουνα στο χωριό Ψαράδες απ τον δρόμο και όπως ψηλώνει αυτός και βλέπει τη λίμνη και το νησάκι, βλέπω έναν κάτοικό του να περπατά πάνω στον πάγο. Τάχασα, έμοιαζε σαν θαύμα… Ανάμεσα στις καλαμιές βημάτιζε για να φτάσει στην αντίπερα στέρεα μεριά. Σταυροκοπήθηκα, «θαύμα» είπα και έστριψα αποσβολωμένος..
Η σιωπή που ακολούθησε αυτή την φορά δεν παραβιάστηκε. Ίσως γιατί ο χειμώνας ήταν ξανά μπροστά μας. Ίσως γιατί, στη δύναμη της σιωπής δεν έχεις τίποτα να αντιτάξεις.
Υστερόγραφο:
«Ακόμη κι αν το μονοπάτι της ζωής μου πρέπει να με οδηγήσει σε ένα αστέρι, αυτό δεν με απαλλάσσει από το να διατρέξω τους δρόμους του κόσμου».. Jose Saramago.
Τάκης Ντάσιος, Καλοκαίρι 1993
Παραπομπές
(1) Εθνικός Δρυμός Πρεσπών βρίσκεται στη Βορειοδυτική Μακεδονία, στο νομό Φλώρινας. Ιδρύθηκε το 1974 και είναι η μοναδική φυσική περιοχή της Ελλάδας, η οποία προστατεύεται με τρία ειδικά νομοθετικά διατάγματα. Εκτός από Εθνικό Δρυμό, αποτελεί έναν από τους 11 ελληνικούς υγρότοπους διεθνούς σημασίας (Ramsar) και έχει ακόμη χαρακτηρισθεί ως Τόπος Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους. Η συνολική του έκταση του Δρυμού είναι 256,7 τετ. χιλ. και είναι ο μεγαλύτερος Εθνικός Δρυμός της Ελλάδος. Ο πυρήνας του είναι 49 τετ. χιλ. Η επιφάνεια της Μικρής Πρέσπας είναι 43,5 τ.χ. με βάθος 8 μ. η δε επιφάνεια της Μεγάλης Πρέσπας είναι 40 τ.χ. με βάθος 55 μ. Το υψόμετρο των λιμνών είναι 853 μ. Τα ψηλότερα βουνά πέριξ, είναι: Βαρνούς 2.156 μ., Τρικλάριο 1.749 μ., Τσουτσούλι 1.456 μ., Ντεβάς 1.373 μ. Η χλωρίδα περιλαμβάνει περίπου 1.500 είδη φυτών, ένα ενδημικό είδος (Centaurea prespana). H πανίδα περιλαμβάνει 45 είδη θηλαστικών (όλα τα μεγάλα και απειλούμενα ζώα της Ελλάδας και της Ευρώπης, όπως βίδρα, αρκούδα, λύκος, αγριόγιδο, ζαρκάδι κ.λ.π.). 260 είδη πουλιών. Η μοναδική αποικία φωλιάσματος των αργυροπελεκάνων και ροδοπελεκάνων, όλα τα είδη των ερωδιών, κορμοράνοι, λαγγόνες αρπακτικά κ.α. 11 είδη αμφιβίων, 21 είδη ερπετών, 17 είδη ιχθύων με δύο ενδημικά υποείδη (πέστροφας, μπράνας). Πληθυσμός – ασχολίες: περίπου 1.500 κάτοικοι σε 10 κοινότητες. Δύο οικισμοί (Ψαράδες, Άγ. Γερμανός) προστατεύονται για την τοπική αρχιτεκτονική τους. Κύριες ασχολίες: γεωργία, κτηνοτροφία, λιγότερο αλιεία. (Κέντρο πληροφόρησης Πρέσπας) Κέντρο πληροφόρησης, Μουσεία φυσικής ιστορίας: Στον Άγιο Γερμανό λειτουργεί το Κέντρο Πληροφόρησης της Εταιρείας Προστασίας Πρεσπών, για τη φύση και τον πολιτισμό της Πρέσπας. (τηλ. 03850-51211, 51452). Σε αυτό μπορείτε να δείτε τη μόνιμη έκθεση για τη φύση και τους ανθρώπους της περιοχής και να πάρετε χρήσιμες πληροφορίες για τη διαμονή σας, τις πεζοπορικές διαδρομές και τους χώρους που προσφέρονται για την παρατήρηση πουλιών. Ακόμη στον οικ. Ψαράδες λειτουργεί κέντρο πληροφόρησης (τηλ. 03850-46316), το οποίο έχει ως κύριο αντικείμενό του τα ψάρια και την αλιεία στις Πρέσπες, ενώ παράλληλα παρέχει πληροφορίες στον επισκέπτη για την περιοχή.
(2) Νησάκι Αγίου Αχίλλειου Μικρής Πρέσπας: Στη λίμνη Μικρή Πρέσπα του νομού Φλώρινας, σύνορα με την Αλβανία και FYROM (ΠΔΜΓ), κοντά στον μικροοικισμό Κούλα, τοποθεσία Κρίνα, μπορεί να περάσει κανείς με βάρκα απέναντι στο νησάκι του Αγίου Αχίλλειου. Τελευταία, διάβασα, ότι φτιάχτηκε ξυλογέφυρα πια, που συνέδεσε το νησάκι με την αντίπερα όχθη.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Μελλιού Λ. Α.1961:Θρύλοι και παραδόσεις περιοχής Πρεσπών, Φλώρινα
Μπρούσαλη Π.1974: Εθνικός Δρυμός Πρεσπών, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Αθήνα
Κατσαδωράκη Γιώργου1987: Εθνικός Δρυμός Πρεσπών, οδηγός για τους επισκέπτες, Ελληνική Εταιρία για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς
Καραδέλου Γιώργου, Τσολάκη Πάνου1989: Πρέσπες, σειρά: Ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική, εκδοτικός οίκος ΜΕΛΙΣΣΑ
Κατσαδωράκη Γιώργου1996: Πρέσπα, μια ιστορία για τη φύση και τον άνθρωποι, Εταιρία Προστασίας Πρεσπών, Άγιος Γερμανός
Κατσαδωράκη Γιώργου1996: Ψάρια και αλιεία στις Πρέσπες, έκδοση της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών, Άγιος Γερμανός
Τσίπηρα Στεφ. Κώστα1997: Στα Ελληνικά βουνά (Γ΄ μέρος) 50+1 άγνωστες πεζοπορικές και ορειβατικές διαδρομές, δεύτερη έκδοση, 8η διαδρομή: Πρέσπες-Βαρνούντας (β΄ διαδρομή), σ. 60—70, εκδ. Νέα Σύνορα, Α.Α. Λιβάνη
Κατσαδωράκη Γιώργου1999: Η φυσική κληρονομιά της Ελλάδας, Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση – WWF ΕΛΛΑΣ, Αθήνα
Οδηγός και χάρτης1999: Πρέσπα, μια ξενάγηση στο τοπίο, τη φύση, τους οικισμούς, τα μνημεία και τα μονοπάτια της Πρέσπας, 1:50.000 κλίμακας, σειρά Δυτική Μακεδονία, εκδόσεως ΑΝΑΒΑΣΗ
Σφήκα Γιώργου2002: Τα εθνικά πάρκα της Ελλάδας, (χλωρίδα, πανίδα, τοπία, ιστορία, σπορ, διαδρομές, κλίμα, αξιοθέατα, διαμονή, χάρτες), σειρά: ένα πλήρης ταξιδιωτικός οδηγός, σ. 24-41, εκδ. EXPOLER
Βλασίδη Βλάση, Σφήκα Γιώργου (Επιμ.)2003:Δυτική-Κεντρική Μακεδονία, σ.268-271, σειρά: ένας πλήρης ταξιδιωτικός οδηγός, εκδ. EXPLORER
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου