Λύθηκε το μυστήριο της κόκκινης πέτρας που ανακαλύφθηκε σε αρχαία ελληνική πόλη – Η προέλευση και η τεράστια σημασία της

Η Έφεσος, μια από τις πιο εμβληματικές Ιωνικές πόλεις της αρχαιότητας, γνωστή για την πλούσια εμπορική και πολιτιστική της ιστορία, αποκάλυψε νέα μυστικά χάρη σε μια μελέτη που συνδέει τη ρωμαϊκή τέχνη των τοιχογραφιών με τους εμπορικούς δρόμους και τις τεχνικές παραγωγής χρωστικών ουσιών της εποχής.

Διεθνείς ερευνητές ανέλυσαν δείγματα κινναβαρίτη (ένα έντονο κόκκινο ορυκτό που χρησιμοποιείται ως χρωστική ουσία) που βρέθηκε σε ιστορικά κτίρια της πόλης, προσφέροντας στοιχεία για την προέλευση, την ποιότητα και τις μεθόδους επεξεργασίας που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι.

Ο κινναβαρίτης είναι σημαντικό ορυκτό, του υδραργύρου. Το όνομα της ορυκτής πέτρας προέρχεται από την περσική λέξη zinjifrah, η οποία, πιθανώς, σήμαινε «το αίμα του δράκοντα». Στην αρχαιότητα και μέχρι τον Μεσαίωνα ήταν γνωστός με το όνομα «κιννάβαρι» και τον χρησιμοποιούσαν σαν φυσική χρωστική ουσία. Στην πραγματικότητα είναι πέτρωμα από θειούχο υδράργυρο.

 

Χάρτης της Αγοράς και των πολυτελών επαύλεων. (Φωτογραφία: Alexandra Rodler-Rørbo et al).

Μια πρωτότυπη διεθνής μελέτη

Η μελέτη, η οποία διεξήχθη από μία διεπιστημονική ομάδα  αρχαιολόγων, γεωλόγων και χημικών, ρίχνει φως στη σημασία που είχε ο κινναβαρίτης, όχι μόνο στην τέχνη, αλλά και στην οικονομία, καθώς και στην κοινωνική οργάνωση της Εφέσου κατά τη Ρωμαϊκή Περίοδο, μεταξύ του 1^ου και του 3^ου αιώνα μ.Χ.

Ο κινναβαρίτης, μία ουσία που αποτελείται κυρίως από υδράργυρο και θείο, είχε ιδιαίτερη αξία, λόγω του ζωηρού του χρώματος και της ανθεκτικότητάς του, κατά την αρχαιότητα. Σύμφωνα με κλασσικές πηγές, όπως τα γραπτά του Πλίνιου του Πρεσβύτερου και του Βιτρούβιου, το υλικό εξορυσσόταν από ορυχεία, σε μέρη όπως η Almadén, στην Ισπανία και η περιοχή της Σίλβια, κοντά στην Έφεσο.

Η προετοιμασία της εστίαζε στην ενδελεχή διαδικασία του αλέσματος της πέτρας και του καθαρισμού της ουσίας  κάτι που ενίσχυε την ένταση του χρώματος. Στην Έφεσο, οι τοιχογραφίες που κοσμούν τόσο τα δημόσια όσο και τα ιδιωτικά κτίρια αποτελούν απόδειξη του πλούτου και του υψηλού πολιτιστικού επιπέδου της πόλης. Ωστόσο, μέχρι σήμερα, ελάχιστα ήταν γνωστά για την ακριβή προέλευση των χρωστικών που χρησιμοποιούνταν.

Καθαρός κινναβαρίτης (Φωτογραφία: Miguel Calvo / Wikimedia Commons).

Η μελέτη συνδύασε ισοτοπικές και μικροσκοπικές μεθόδους ανάλυσης, προκειμένου να αποσαφηνίσει την ιστορία του κινναβαρίτη που έχει εντοπιστεί στην Έφεσο. Αναλύθηκαν θραύσματα από τρεις καθοριστικές τοποθεσίες της Εφέσου: Την Αγορά, και τις πολυτελείς επαύλεις 1 και 2 της Εφέσου, που ήταν κατοικίες της ελίτ κοινωνίας

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι, ενώ ορισμένες χρωστικές ταιριάζουν με τα τοπικά αποθέματα που βρίσκονται στη χερσόνησο Karaburun, άλλες έχουν πιο μακρινή προέλευση και πιθανόν να συνδέονται με ορυχεία της Ισπανίας και των Βαλκανίων. Η διαπίστωση αυτή, υποδηλώνει ένα εκτεταμένο και προηγμένο εμπορικό δίκτυο που μετέφερε πολύτιμα υλικά ανά τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Επιπλέον ανάλυση με μικροσκόπιο, αποκάλυψε τέσσερις διαφορετικές τεχνικές ζωγραφικής, οι οποίες κυμαίνονται από τη χρήση λεπτών στρωμάτων κινναβαρίτη αναμεμειγμένου με ώχρα έως πυκνές, καθαρές εφαρμογές της χρωστικής. Οι διαφοροποιήσεις αυτές αντανακλούν, εκτός από τις αισθητικές προτιμήσεις, επιπλέον και τους οικονομικούς και λογιστικούς περιορισμούς της εποχής.

Οι πηγές της πέτρας κινναβαρίτη

Τα ισοτοπικά δεδομένα, ιδιαίτερα οι αναλογίες του μόλυβδου και του υδράργυρου, μαρτυρούν ότι, ο κινναβαρίτης της Εφέσου δεν προερχόταν από μία αποκλειστική πηγή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι χρωστικές ουσίες ήταν μείγμα υλικών από διαφορετικές προελεύσεις, διαπίστωση που σχηματίζει την υπόθεση πως, οι χρωστικές ουσίες υπόκειντο σε επεξεργασία σε εξειδικευμένα εργαστήρια πριν από τη διανομή τους.

Αναλύσεις του κινναβαρίτη που βρέθηκε στην Έφεσο. (Πηγή: L.V. Sørensen,B. Çakmakoğlu, C. Helvacı / A. Rodler-Rørbo).

Η μελέτη τονίζει τη σημασία της Εφέσου ως στρατηγικού κέντρου των μεσογειακών δρόμων του εμπορίου. Η θέση της είναι προνομιούχα και έδινε στους τεχνίτες τη δυνατότητα να έχουν πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας πόρους, τόσο από τοπικές όσο και από διεθνείς πηγές, ενισχύοντας έτσι το κύρος της ως μιας από τις πιο ισχυρές πόλης της Μικράς Ασίας κατά τη Ρωμαϊκή Εποχή.

Η τέχνη συνυφασμένη με την καθημερινή ζωή

Η οργάνωση των εργαστηρίων, η σημασία των χρωστικών ουσιών και οι τεχνικές που αξιοποιούνταν, μαρτυρούν πώς η τέχνη ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τις κοινωνικές και οικονομικές δομές της Αυτοκρατορίας.  Η Έφεσος εξακολουθεί να αφηγείται και τα χρώματά της στέλνουν ζωηρά μηνύματα από τα βάθη της ιστορίας