Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η έρευνα που διενήργησε η εταιρία MARC για λογαριασμό
του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών-Μάρκος Δραγούμης (ΚΕΦίΜ), με αντικείμενο την Επανάσταση του 1821.
Η έρευνα, που έγινε στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού του προγράμματος με τίτλο «Διακόσια χρόνια από τη Φιλελεύθερη Επανάσταση», πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2019 με τη μέθοδο της πολυσταδιακής τυχαίας δειγματοληψίας με χρήση quota βάσει φύλου, ηλικίας και γεωγραφικής κατανομής, με τηλεφωνικές συνεντεύξεις σε 1.200 νοικοκυριά από 22 ερευνητές της MARC και δόθηκε τώρα στη δημοσιότητα. Επισημαίνεται πως οι επόμενες δύο έρευνες θα πραγματοποιηθούν τον Δεκέμβριο του 2020 και τον Δεκέμβριο του 2021.
Στόχος της έρευνας, είναι να αποτυπώσει την πραγματική εικόνα που έχει η ελληνική κοινωνία σήμερα για το 1821, καθώς και το αν η εικόνα αυτή επηρεάζεται από δημογραφικά και άλλα χαρακτηριστικά όπως το εισόδημα, το μορφωτικό επίπεδο και οι πολιτικές θέσεις.
Και από τις απαντήσεις προκύπτουν ενδιαφέροντα στοιχεία, τα οποία στη συνέχεια αναλύονται. Οι συμμετέχοντες απαντούν σε ερωτήματα σχετικά με τα πρόσωπα της Επανάστασης του 1821, τον ρόλο των μεγάλων δυνάμεων, σε μύθους και αλήθειες, αλλά και το πώς απέκτησαν τις γνώσεις που έχουν για την Επανάσταση.
Η δημοσκόπηση και ο σχολιασμός των αποτελεσμάτων από το ΚΕΦίΜ
Τι είδους Επανάσταση ήταν η Ελληνική;
Οι σημερινοί Έλληνες πολίτες προφανώς βλέπουν την Επανάσταση ως κυρίως εθνική, αλλά αναγνωρίζουν και τον φιλελεύθερο, τον κοινωνικό και τον θρησκευτικό της χαρακτήρα. Αντιθέτως, φαίνεται να υποτιμάται σχετικά ο δημοκρατικός χαρακτήρας της. Ένα 30% των πολιτών δεν διακρίνει φιλελεύθερα και κοινωνικά χαρακτηριστικά στο 1821. Αυτό που έχει ενδιαφέρον εδώ είναι πως οι διαφοροποιήσεις ως προς την αναγνώριση του φιλελεύθερου χαρακτήρα είναι μικρές – οι σχετικές απαντήσεις φαίνεται να επηρεάζονται ελάχιστα από τα δημογραφικά χαρακτηριστικά.
Γενικά, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι οι διακυμάνσεις δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλες, ούτε εντυπωσιακές. Οι αντιλήψεις για την Ελληνική Επανάσταση επηρεάζονται δηλαδή πολύ λιγότερο απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς από την ιδεολογία, το εισόδημα και τη μόρφωση, καθώς φαίνεται να διαμορφώνονται ανεξάρτητα από αυτά. Η επίδρασή αυτών των παραγόντων είναι μεν ορατή, όχι όμως καθοριστική. Το ίδιο ισχύει και για τις απαντήσεις στα υπόλοιπα ερωτήματα.
Τα πρόσωπα
Στο ερώτημα του Γραφήματος 2.1 ζητήσαμε αυθόρμητες απαντήσεις για να καταγραφούν αδιαμεσολάβητα τα ονόματα εκείνων των προσώπων που ο μέσος πολίτης θεωρεί ότι πρωταγωνίστησαν στην Επανάσταση.
Τα ονόματα που προέκυψαν καθώς και η σειρά τους είναι τα αναμενόμενα καθώς πολύ εύκολα, για παράδειγμα, θα μπορούσε κανείς να προβλέψει ειδικά τις δύο πρώτες θέσεις. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης είναι αδιαμφισβήτητα το πρόσωπο που συμβολίζει εντονότερα την Επανάσταση. Από την άλλη πλευρά, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης είναι μια πολύ διαφορετική περίπτωση. Κατά τη σύντομη περίοδο που θα ακολουθήσει μέχρι τον θάνατό του, το στρατηγικό του δαιμόνιο και οι επιτυχίες του θα σβήσουν τα όποια αρνητικά στοιχεία από το παρελθόν του και θα τον αναδείξουν στον μοναδικό ήρωα που πλησιάζει τη φήμη και τον σεβασμό που απολαμβάνει ο Κολοκοτρώνης.
Πέρα από τις αυθόρμητες απαντήσεις που αποτυπώνονται στο Γράφημα 2.1, επιλέξαμε 16 προσωπικότητες που θεωρούμε κομβικές όχι μόνο για την ίδια την Επανάσταση, αλλά και για την πρόσληψή της από τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Στα άτομα αυτά περιλαμβάνονται στρατιωτικοί, πολιτικοί, ιεράρχες, προεστοί και διανοούμενοι (βλ. Γράφημα 3.1). Τα ευρήματα αυτής της ερώτησης μάς βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα τις αυθόρμητες απαντήσεις.
Όπως φαίνεται στο Γράφημα 3.1, η εικόνα για όλα τα εξεταζόμενα πρόσωπα είναι θετική, ακόμα και για τους λιγότερο δημοφιλείς της λίστας. Παρατηρούμε όμως κάτι το ενδιαφέρον: Οι στρατιωτικοί (Κολοκοτρώνης, Καραϊσκάκης, Ανδρούτσος, Υψηλάντης, Μιαούλης) και οι ιερωμένοι-πολεμιστές (Παλαιών Πατρών Γερμανός, Παπαφλέσσας) είναι περίπου εξίσου δημοφιλείς, ενώ τα αρνητικά τους ποσοστά είναι μηδαμινά. Επιπλέον, φαίνεται πως μοιράζονται κι ένα άλλο χαρακτηριστικό, καθώς πολύ μικρό ποσοστό των πολιτών δηλώνει ότι δεν γνωρίζει ποιος ήταν ο ρόλος τους, ή δεν έχει άποψη γι’ αυτούς. Στην ίδια ομάδα ανήκει και ο Ιωάννης Καποδίστριας, τον οποίο η συλλογική μνήμη τοποθετεί στην πρώτη σειρά, μαζί με τους πρωταγωνιστές των στρατιωτικών επιχειρήσεων.
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα αυτής της δημοσκόπησης είναι η τρίτη θέση που καταλαμβάνει η Μπουμπουλίνα, αλλά και η αρκετά υψηλή (10η) κατάταξη της Μαντώς Μαυρογένους στις αυθόρμητες απαντήσεις (βλ. Γράφημα 2.1). Ενδιαφέρον ακόμη παρουσιάζει η πρόσληψη του Παπαφλέσσα, ο ρόλος του οποίου ιδιαίτερα στο ξέσπασμα της Επανάστασης στην Πελοπόννησο δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Η υψηλή δημοτικότητα του Οδυσσέα Ανδρούτσου παρουσιάζει επίσης ενδιαφέρον.
Στο κάτω μέρος της λίστας του Γραφήματος 2.1 υπάρχουν μερικές από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της Ελληνικής Επανάστασης. Ας αναρωτηθούμε ποια θα ήταν η πορεία της Επανάστασης αν δεν υπήρχαν οι ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας, η οικογένεια Κουντουριώτη, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος ή ο Λόρδος Βύρων.
Ο Ιωάννης Καποδίστριας έχει μια αρκετά χαμηλή θέση στο Γράφημα 2.1, πιθανότατα διότι δεν συμμετέχει στα πολεμικά γεγονότα της Επανάστασης, αφού έρχεται στην Ελλάδα μετά τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου. Όταν πάντως τίθεται συγκεκριμένο σχετικό ερώτημα, ο ρόλος του Καποδίστρια κρίνεται από τους πολίτες σαφέστατα θετικός.
Ένα άλλο αξιοσημείωτο στοιχείο είναι η παρουσία στον κατάλογο του Ρήγα Βελενστινλή, αν και ο Ρήγας δεν πρόλαβε να συμμετάσχει στα γεγονότα της Επανάστασης. Δεν υπάρχει κανείς που να αξιολογείται από την πλειοψηφία αρνητικά. Ακόμα και ο Ιωάννης Κωλέττης, ο λιγότερο δημοφιλής, έχει μεγαλύτερο ποσοστό θετικών παρά αρνητικών αποτιμήσεων. Το αμέσως υψηλότερο αρνητικό ποσοστό συγκεντρώνει ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης.
Η σημαντικότερη ίσως πολιτική προσωπικότητα της Επανάστασης, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος έχει ένα σαφέστατο, αλλά όχι ενθουσιώδες, θετικό πρόσημο. Αντίθετα, συγκεντρώνει ένα αρκετά υψηλό ποσοστό αρνητικών γνωμών, ενώ ένα μεγάλο ποσοστό όσων απάντησαν δεν έχει άποψη για τον ρόλο του. Κάτι αντίστοιχο σε μικρότερη κλίμακα παρατηρούμε και για τον Αναστάσιο Πολυζωίδη. Ο τρίτος φιλελεύθερος της λίστας, ο κορυφαίος Έλληνας διανοούμενος Αδαμάντιος Κοραής, φαίνεται να έχει καθιερωθεί πλήρως στο πάνθεον της περιόδου παρά την έμμεση μόνο συμμετοχή του στον Αγώνα. Αξίζει να επισημανθεί ότι οι πολίτες που δηλώνουν φιλελεύθεροι δεν αντιμετωπίζουν με διαφορετικό τρόπο από τους υπόλοιπους ερωτηθέντες τις τρεις μεγάλες φιλελεύθερες προσωπικότητες της εποχής (Κοραή, Μαυροκορδάτο, Πολυζωίδη) – πιθανόν διότι η φιλελεύθερη διάσταση της Επανάστασης τους είναι άγνωστη, ή δεν τους είναι αναγνωρίσιμη.
Ο Λόρδος Βύρων είναι πολύ δημοφιλής, σχεδόν όσο και οι μεγάλοι ήρωες της Επανάστασης. Παρ’ όλα αυτά, ο ένας στους δέκα που απαντούν – κυρίως νεότερης ηλικίας – δεν γνωρίζει τη δράση του. Η θέση του Γιάννη Μακρυγιάννη μάλλον δεν σχετίζεται με τη λίγο γνωστή αλλά αποφασιστική εμπλοκή του σε στρατιωτικές επιχειρήσεις και σε συγκεκριμένες μάχες, αλλά στα απομνημονεύματά του, τα γνωστότερα και δημοφιλέστερα για την εποχή.
Οι μεγάλες δυνάμεις
Η απάντηση στο ερώτημα 4 έχει μεγάλο ενδιαφέρον καθώς παρουσιάζει ανάγλυφα το πρόβλημα κατανόησης της διεθνούς διάστασης της Επανάστασης, ενώ αναδεικνύει και διαχρονικά προβλήματα στη διδασκαλία της ιστορίας της Επανάστασης στη μέση εκπαίδευση.
Ο πολυδιάστατος, συχνά αντιφατικός αλλά συνολικά θετικός ρόλος της Μεγάλης Βρετανίας αποτελεί ένα πολυσυζητημένο θέμα που την ίδια ώρα όμως δεν έχει ερευνηθεί εξαντλητικά. Πιθανότατα η στάση απέναντι στη Μεγάλη Βρετανία έχει επηρεαστεί καταλυτικά από την ιστορία του 20ού αιώνα (ιδίως τα Δεκεμβριανά και το Κυπριακό), αλλά και από την εικόνα που έχει ο μέσος Έλληνας πολίτης για το σημερινό Ηνωμένο Βασίλειο. Η Γαλλία συγκεντρώνει μεγαλύτερο ποσοστό από τη Βρετανία παρά τη μικρή ουσιαστικά εμπλοκή της σε σχέση με τη Μεγάλη Βρετανία και τη Ρωσία πριν το 1828.
Μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σαφέστατα θετική στάση των πολιτών απέναντι στη ρωσική πολιτική. Η προτίμηση αυτή πιθανόν συσχετίζεται με τη στάση των ίδιων έναντι της σημερινής Ρωσίας, παρά με συγκεκριμένες ενέργειες της ρωσικής πολιτικής που ευνόησαν το ελληνικό ζήτημα, ούτε βέβαια επηρεάζεται από τις αρνητικές πτυχές της.
Μύθοι και αλήθειες
Δεν θα μπούμε στη συζήτηση για το Κρυφό Σχολειό, αφού αυτό που μας ενδιαφέρει είναι πώς το αντιμετωπίζει ο μέσος πολίτης. Παρά την αμφισβήτησή του από πολλούς ιστορικούς τα τελευταία χρόνια, το 71,7% των Ελλήνων θεωρεί πως όντως συνέβη.
Μύθο θεωρεί το Κρυφό Σχολειό το 23,9% των Ελλήνων.
Ίσως αντιστρόφως, μόνο το 42,7% των Ελλήνων θεωρεί ότι η έναρξη της Επανάστασης έγινε στις 25 Μαρτίου στη μονή της Αγίας Λαύρας.
Η τρίτη ερώτηση αυτής της κατηγορίας αναφέρεται σε ένα πραγματικό γεγονός, στον αφορισμό της Επανάστασης από τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε´, κάτι που ενώ δεν έχει ποτέ αμφισβητηθεί και διδάσκεται στη μέση εκπαίδευση, φέρνει σε αμηχανία τον ένα στους τρεις Έλληνες που δηλώνει αβέβαιος ως προς το αν αυτό συνέβη στην πραγματικότητα, ενώ το 23,3% το αμφισβητεί ευθέως.
Πόσο καλά γνωρίζουμε την Επανάσταση;
Οι απαντήσεις στις ερωτήσεις 9 και 10 αναδεικνύουν μια ενδιαφέρουσα γνωσιακή προκατάληψη: το 42,9% των Ελλήνων θεωρούν ότι οι ίδιοι γνωρίζουν καλά την Επανάσταση, αλλά ταυτόχρονα το 91,1% θεωρεί ότι οι υπόλοιποι τη γνωρίζουν ελάχιστα.
Από πού γνωρίζουμε για την Επανάσταση
Τα αποτελέσματα εδώ είναι αναμενόμενα (βλ. Γράφημα 11.1). Το 89,3% γνωρίζει για την Επανάσταση όσα έμαθε στο σχολείο, καθώς επίσης από την ανάγνωση βιβλίων (70,6%) και την παρακολούθηση τηλεοπτικών ντοκιμαντέρ (65,1%). Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, σχεδόν το ήμισυ, ενημερώνεται για ιστορικά θέματα από τον Τύπο (45,3%) και το Διαδίκτυο (40,0%), ενώ μόνο το 17,2% δηλώνει ότι βασίζεται στις πανεπιστημιακές του σπουδές ή σε παρακολούθηση διαλέξεων (21,8%).
Οι Έλληνες δηλώνουν μικρή ικανοποίηση από τον τρόπο που διδάσκεται η ιστορία στο σχολείο (βλ. Γράφημα 13.1). Ενώ οι Έλληνες δηλώνουν ότι έχουν μάθει την ιστορία της Επανάστασης στο σχολείο, οι 7 στους 10 δεν είναι ευχαριστημένοι από τον τρόπο που τη διδάχθηκαν, με μόνο 2 στους 10 να δηλώνουν ικανοποιημένοι.
του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών-Μάρκος Δραγούμης (ΚΕΦίΜ), με αντικείμενο την Επανάσταση του 1821.
Η έρευνα, που έγινε στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού του προγράμματος με τίτλο «Διακόσια χρόνια από τη Φιλελεύθερη Επανάσταση», πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2019 με τη μέθοδο της πολυσταδιακής τυχαίας δειγματοληψίας με χρήση quota βάσει φύλου, ηλικίας και γεωγραφικής κατανομής, με τηλεφωνικές συνεντεύξεις σε 1.200 νοικοκυριά από 22 ερευνητές της MARC και δόθηκε τώρα στη δημοσιότητα. Επισημαίνεται πως οι επόμενες δύο έρευνες θα πραγματοποιηθούν τον Δεκέμβριο του 2020 και τον Δεκέμβριο του 2021.
Στόχος της έρευνας, είναι να αποτυπώσει την πραγματική εικόνα που έχει η ελληνική κοινωνία σήμερα για το 1821, καθώς και το αν η εικόνα αυτή επηρεάζεται από δημογραφικά και άλλα χαρακτηριστικά όπως το εισόδημα, το μορφωτικό επίπεδο και οι πολιτικές θέσεις.
Και από τις απαντήσεις προκύπτουν ενδιαφέροντα στοιχεία, τα οποία στη συνέχεια αναλύονται. Οι συμμετέχοντες απαντούν σε ερωτήματα σχετικά με τα πρόσωπα της Επανάστασης του 1821, τον ρόλο των μεγάλων δυνάμεων, σε μύθους και αλήθειες, αλλά και το πώς απέκτησαν τις γνώσεις που έχουν για την Επανάσταση.
Η δημοσκόπηση και ο σχολιασμός των αποτελεσμάτων από το ΚΕΦίΜ
Τι είδους Επανάσταση ήταν η Ελληνική;
Οι σημερινοί Έλληνες πολίτες προφανώς βλέπουν την Επανάσταση ως κυρίως εθνική, αλλά αναγνωρίζουν και τον φιλελεύθερο, τον κοινωνικό και τον θρησκευτικό της χαρακτήρα. Αντιθέτως, φαίνεται να υποτιμάται σχετικά ο δημοκρατικός χαρακτήρας της. Ένα 30% των πολιτών δεν διακρίνει φιλελεύθερα και κοινωνικά χαρακτηριστικά στο 1821. Αυτό που έχει ενδιαφέρον εδώ είναι πως οι διαφοροποιήσεις ως προς την αναγνώριση του φιλελεύθερου χαρακτήρα είναι μικρές – οι σχετικές απαντήσεις φαίνεται να επηρεάζονται ελάχιστα από τα δημογραφικά χαρακτηριστικά.
Γενικά, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι οι διακυμάνσεις δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλες, ούτε εντυπωσιακές. Οι αντιλήψεις για την Ελληνική Επανάσταση επηρεάζονται δηλαδή πολύ λιγότερο απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς από την ιδεολογία, το εισόδημα και τη μόρφωση, καθώς φαίνεται να διαμορφώνονται ανεξάρτητα από αυτά. Η επίδρασή αυτών των παραγόντων είναι μεν ορατή, όχι όμως καθοριστική. Το ίδιο ισχύει και για τις απαντήσεις στα υπόλοιπα ερωτήματα.
Τα πρόσωπα
Στο ερώτημα του Γραφήματος 2.1 ζητήσαμε αυθόρμητες απαντήσεις για να καταγραφούν αδιαμεσολάβητα τα ονόματα εκείνων των προσώπων που ο μέσος πολίτης θεωρεί ότι πρωταγωνίστησαν στην Επανάσταση.
Τα ονόματα που προέκυψαν καθώς και η σειρά τους είναι τα αναμενόμενα καθώς πολύ εύκολα, για παράδειγμα, θα μπορούσε κανείς να προβλέψει ειδικά τις δύο πρώτες θέσεις. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης είναι αδιαμφισβήτητα το πρόσωπο που συμβολίζει εντονότερα την Επανάσταση. Από την άλλη πλευρά, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης είναι μια πολύ διαφορετική περίπτωση. Κατά τη σύντομη περίοδο που θα ακολουθήσει μέχρι τον θάνατό του, το στρατηγικό του δαιμόνιο και οι επιτυχίες του θα σβήσουν τα όποια αρνητικά στοιχεία από το παρελθόν του και θα τον αναδείξουν στον μοναδικό ήρωα που πλησιάζει τη φήμη και τον σεβασμό που απολαμβάνει ο Κολοκοτρώνης.
Πέρα από τις αυθόρμητες απαντήσεις που αποτυπώνονται στο Γράφημα 2.1, επιλέξαμε 16 προσωπικότητες που θεωρούμε κομβικές όχι μόνο για την ίδια την Επανάσταση, αλλά και για την πρόσληψή της από τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Στα άτομα αυτά περιλαμβάνονται στρατιωτικοί, πολιτικοί, ιεράρχες, προεστοί και διανοούμενοι (βλ. Γράφημα 3.1). Τα ευρήματα αυτής της ερώτησης μάς βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα τις αυθόρμητες απαντήσεις.
Όπως φαίνεται στο Γράφημα 3.1, η εικόνα για όλα τα εξεταζόμενα πρόσωπα είναι θετική, ακόμα και για τους λιγότερο δημοφιλείς της λίστας. Παρατηρούμε όμως κάτι το ενδιαφέρον: Οι στρατιωτικοί (Κολοκοτρώνης, Καραϊσκάκης, Ανδρούτσος, Υψηλάντης, Μιαούλης) και οι ιερωμένοι-πολεμιστές (Παλαιών Πατρών Γερμανός, Παπαφλέσσας) είναι περίπου εξίσου δημοφιλείς, ενώ τα αρνητικά τους ποσοστά είναι μηδαμινά. Επιπλέον, φαίνεται πως μοιράζονται κι ένα άλλο χαρακτηριστικό, καθώς πολύ μικρό ποσοστό των πολιτών δηλώνει ότι δεν γνωρίζει ποιος ήταν ο ρόλος τους, ή δεν έχει άποψη γι’ αυτούς. Στην ίδια ομάδα ανήκει και ο Ιωάννης Καποδίστριας, τον οποίο η συλλογική μνήμη τοποθετεί στην πρώτη σειρά, μαζί με τους πρωταγωνιστές των στρατιωτικών επιχειρήσεων.
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα αυτής της δημοσκόπησης είναι η τρίτη θέση που καταλαμβάνει η Μπουμπουλίνα, αλλά και η αρκετά υψηλή (10η) κατάταξη της Μαντώς Μαυρογένους στις αυθόρμητες απαντήσεις (βλ. Γράφημα 2.1). Ενδιαφέρον ακόμη παρουσιάζει η πρόσληψη του Παπαφλέσσα, ο ρόλος του οποίου ιδιαίτερα στο ξέσπασμα της Επανάστασης στην Πελοπόννησο δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Η υψηλή δημοτικότητα του Οδυσσέα Ανδρούτσου παρουσιάζει επίσης ενδιαφέρον.
Στο κάτω μέρος της λίστας του Γραφήματος 2.1 υπάρχουν μερικές από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της Ελληνικής Επανάστασης. Ας αναρωτηθούμε ποια θα ήταν η πορεία της Επανάστασης αν δεν υπήρχαν οι ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας, η οικογένεια Κουντουριώτη, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος ή ο Λόρδος Βύρων.
Ο Ιωάννης Καποδίστριας έχει μια αρκετά χαμηλή θέση στο Γράφημα 2.1, πιθανότατα διότι δεν συμμετέχει στα πολεμικά γεγονότα της Επανάστασης, αφού έρχεται στην Ελλάδα μετά τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου. Όταν πάντως τίθεται συγκεκριμένο σχετικό ερώτημα, ο ρόλος του Καποδίστρια κρίνεται από τους πολίτες σαφέστατα θετικός.
Ένα άλλο αξιοσημείωτο στοιχείο είναι η παρουσία στον κατάλογο του Ρήγα Βελενστινλή, αν και ο Ρήγας δεν πρόλαβε να συμμετάσχει στα γεγονότα της Επανάστασης. Δεν υπάρχει κανείς που να αξιολογείται από την πλειοψηφία αρνητικά. Ακόμα και ο Ιωάννης Κωλέττης, ο λιγότερο δημοφιλής, έχει μεγαλύτερο ποσοστό θετικών παρά αρνητικών αποτιμήσεων. Το αμέσως υψηλότερο αρνητικό ποσοστό συγκεντρώνει ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης.
Η σημαντικότερη ίσως πολιτική προσωπικότητα της Επανάστασης, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος έχει ένα σαφέστατο, αλλά όχι ενθουσιώδες, θετικό πρόσημο. Αντίθετα, συγκεντρώνει ένα αρκετά υψηλό ποσοστό αρνητικών γνωμών, ενώ ένα μεγάλο ποσοστό όσων απάντησαν δεν έχει άποψη για τον ρόλο του. Κάτι αντίστοιχο σε μικρότερη κλίμακα παρατηρούμε και για τον Αναστάσιο Πολυζωίδη. Ο τρίτος φιλελεύθερος της λίστας, ο κορυφαίος Έλληνας διανοούμενος Αδαμάντιος Κοραής, φαίνεται να έχει καθιερωθεί πλήρως στο πάνθεον της περιόδου παρά την έμμεση μόνο συμμετοχή του στον Αγώνα. Αξίζει να επισημανθεί ότι οι πολίτες που δηλώνουν φιλελεύθεροι δεν αντιμετωπίζουν με διαφορετικό τρόπο από τους υπόλοιπους ερωτηθέντες τις τρεις μεγάλες φιλελεύθερες προσωπικότητες της εποχής (Κοραή, Μαυροκορδάτο, Πολυζωίδη) – πιθανόν διότι η φιλελεύθερη διάσταση της Επανάστασης τους είναι άγνωστη, ή δεν τους είναι αναγνωρίσιμη.
Ο Λόρδος Βύρων είναι πολύ δημοφιλής, σχεδόν όσο και οι μεγάλοι ήρωες της Επανάστασης. Παρ’ όλα αυτά, ο ένας στους δέκα που απαντούν – κυρίως νεότερης ηλικίας – δεν γνωρίζει τη δράση του. Η θέση του Γιάννη Μακρυγιάννη μάλλον δεν σχετίζεται με τη λίγο γνωστή αλλά αποφασιστική εμπλοκή του σε στρατιωτικές επιχειρήσεις και σε συγκεκριμένες μάχες, αλλά στα απομνημονεύματά του, τα γνωστότερα και δημοφιλέστερα για την εποχή.
Οι μεγάλες δυνάμεις
Η απάντηση στο ερώτημα 4 έχει μεγάλο ενδιαφέρον καθώς παρουσιάζει ανάγλυφα το πρόβλημα κατανόησης της διεθνούς διάστασης της Επανάστασης, ενώ αναδεικνύει και διαχρονικά προβλήματα στη διδασκαλία της ιστορίας της Επανάστασης στη μέση εκπαίδευση.
Ο πολυδιάστατος, συχνά αντιφατικός αλλά συνολικά θετικός ρόλος της Μεγάλης Βρετανίας αποτελεί ένα πολυσυζητημένο θέμα που την ίδια ώρα όμως δεν έχει ερευνηθεί εξαντλητικά. Πιθανότατα η στάση απέναντι στη Μεγάλη Βρετανία έχει επηρεαστεί καταλυτικά από την ιστορία του 20ού αιώνα (ιδίως τα Δεκεμβριανά και το Κυπριακό), αλλά και από την εικόνα που έχει ο μέσος Έλληνας πολίτης για το σημερινό Ηνωμένο Βασίλειο. Η Γαλλία συγκεντρώνει μεγαλύτερο ποσοστό από τη Βρετανία παρά τη μικρή ουσιαστικά εμπλοκή της σε σχέση με τη Μεγάλη Βρετανία και τη Ρωσία πριν το 1828.
Μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σαφέστατα θετική στάση των πολιτών απέναντι στη ρωσική πολιτική. Η προτίμηση αυτή πιθανόν συσχετίζεται με τη στάση των ίδιων έναντι της σημερινής Ρωσίας, παρά με συγκεκριμένες ενέργειες της ρωσικής πολιτικής που ευνόησαν το ελληνικό ζήτημα, ούτε βέβαια επηρεάζεται από τις αρνητικές πτυχές της.
Μύθοι και αλήθειες
Δεν θα μπούμε στη συζήτηση για το Κρυφό Σχολειό, αφού αυτό που μας ενδιαφέρει είναι πώς το αντιμετωπίζει ο μέσος πολίτης. Παρά την αμφισβήτησή του από πολλούς ιστορικούς τα τελευταία χρόνια, το 71,7% των Ελλήνων θεωρεί πως όντως συνέβη.
Μύθο θεωρεί το Κρυφό Σχολειό το 23,9% των Ελλήνων.
Ίσως αντιστρόφως, μόνο το 42,7% των Ελλήνων θεωρεί ότι η έναρξη της Επανάστασης έγινε στις 25 Μαρτίου στη μονή της Αγίας Λαύρας.
Η τρίτη ερώτηση αυτής της κατηγορίας αναφέρεται σε ένα πραγματικό γεγονός, στον αφορισμό της Επανάστασης από τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε´, κάτι που ενώ δεν έχει ποτέ αμφισβητηθεί και διδάσκεται στη μέση εκπαίδευση, φέρνει σε αμηχανία τον ένα στους τρεις Έλληνες που δηλώνει αβέβαιος ως προς το αν αυτό συνέβη στην πραγματικότητα, ενώ το 23,3% το αμφισβητεί ευθέως.
Πόσο καλά γνωρίζουμε την Επανάσταση;
Οι απαντήσεις στις ερωτήσεις 9 και 10 αναδεικνύουν μια ενδιαφέρουσα γνωσιακή προκατάληψη: το 42,9% των Ελλήνων θεωρούν ότι οι ίδιοι γνωρίζουν καλά την Επανάσταση, αλλά ταυτόχρονα το 91,1% θεωρεί ότι οι υπόλοιποι τη γνωρίζουν ελάχιστα.
Από πού γνωρίζουμε για την Επανάσταση
Τα αποτελέσματα εδώ είναι αναμενόμενα (βλ. Γράφημα 11.1). Το 89,3% γνωρίζει για την Επανάσταση όσα έμαθε στο σχολείο, καθώς επίσης από την ανάγνωση βιβλίων (70,6%) και την παρακολούθηση τηλεοπτικών ντοκιμαντέρ (65,1%). Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, σχεδόν το ήμισυ, ενημερώνεται για ιστορικά θέματα από τον Τύπο (45,3%) και το Διαδίκτυο (40,0%), ενώ μόνο το 17,2% δηλώνει ότι βασίζεται στις πανεπιστημιακές του σπουδές ή σε παρακολούθηση διαλέξεων (21,8%).
Οι Έλληνες δηλώνουν μικρή ικανοποίηση από τον τρόπο που διδάσκεται η ιστορία στο σχολείο (βλ. Γράφημα 13.1). Ενώ οι Έλληνες δηλώνουν ότι έχουν μάθει την ιστορία της Επανάστασης στο σχολείο, οι 7 στους 10 δεν είναι ευχαριστημένοι από τον τρόπο που τη διδάχθηκαν, με μόνο 2 στους 10 να δηλώνουν ικανοποιημένοι.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου