Καταγγειλτε blog

Ελληνική Επανάσταση του 1821 σηματοδοτεί το τέλος μια σκοτεινής εποχής για τον ελληνικό έθνος και την απαρχή μιας καινούριας, αυτής που για πολλούς ακόμα ζούμε στις μέρες μας. Η Επανάσταση μετά από αιματηρούς και ηρωικούς αγώνες έφερε την ελευθερία στον υπόδουλο για τέσσερις αιώνες ελληνικό πληθυσμό και σήμανε την ίδρυση του ελληνικού κράτους.

Η απελευθέρωση ήρθε έπειτα από σκληρό και άνισο αιώνα αφού οι έλληνες επαναστάτες είχαν να αντιμετωπίσουν τόσο τον οργανωμένο από Γάλλους στρατό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όσο και την αρχικά αρνητική συμπεριφορά των υπόλοιπων κρατών της Ευρώπης..."





1453 - Η Πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας





Στις 29 Μαΐου του 1453, η χιλιόχρονη Βυζαντινή Αυτοκρατορία καταλύεται από τους Οθωμανούς Τούρκους του Μωάμεθ του Β'. Ο τελευταίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος πέφτει μαχόμενος στα τείχη της Κωνσταντινούπολης έπειτα από 2 περίπου μήνες σκληρής πολιορκίας. Τα επόμενα χρόνια οι Οθωμανοί κυριαρχούν σε όλο τον ελληνικό και βαλκανικό χώρο φτάνοντας μέχρι και την Βιέννη. Η πτώση της Κωνσταντινούπολης σηματοδότησε την έναρξη της Τουρκοκρατίας στην Ελλάδα.





"[...]ήρθε άγγελος Κυρίου και τον άρπαξε και τον πήγε σε μια σπηλιά βαθιά στη γη κάτω, κοντά στη Χρυσόπορτα. Εκεί μένει μαρμαρωμένος ο βασιλιάς και καρτερεί την ώρα να ’ρθει πάλι ο άγγελος να τον σηκώσει. [...]Μα, όταν είναι θέλημα Θεού, θα κατεβεί ο άγγελος στη σπηλιά και θα τον ξεμαρμαρώσει και θα του δώσει στο χέρι το σπαθί που είχε στη μάχη. Και θα σηκωθεί ο βασιλιάς και θα μπει στην Πόλη από τη Χρυσόπορτα και, κυνηγώντας με τα φουσάτα του τους Τούρκους, θα τους διώξει ως την Κόκκινη Μηλιά"



Οι πρώτες προσπάθειες

Ο Ρήγας Φεραίος



Η επανάσταση του 1821 ήταν αποτέλεσμα μακροχρόνιας προσπάθειας των λόγιων σε ιδεολογικό, πολιτικό και οικονομικό επίπεδο. Οι διανοούμενοι και έμποροι του παροικιακού ελληνισμού προσπάθησαν με μεταλαμπαδεύσουν στον υπόλοιπο λαό τις ιδέες όπως αυτές αντικατοπτρίζονται στο κίνημα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.



Πρόδρομος της Επανάστασης και Πρωτομάστορας της ιδέας της απελευθέρωσης ήταν ο Ρήγας Φεραίος. Ο Αντώνιος Ζαγοραίος, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα γεννήθηκε στο Βελεστίνο, τις αρχαίες Φερές, το 1757. Ο Ρήγας, γόνος εύπορης οικογένειας διδάχθηκε τα πρώτα του γράμματα από ιερέα του Βελεστίνου. Κατά την διάρκεια της ακαδημαϊκής του καριέρας έγινε δάσκαλος στην κοινότητα Κισσού Πηλίου.



Στην ηλικία των είκοσι ετών, ο Ρήγας σκότωσε στο Βελεστίνο έναν Τούρκο πρόκριτο, επειδή του είχε συμπεριφερθεί δεσποτικά, και κατέφυγε στο Λιτόχωρο του Ολύμπου, όπου κατατάχθηκε στο σώμα των αρματολού θείου του Σπύρου Ζήρα. Αργότερα επισκέφθηκε το Άγιο Όρος ενώ το 1970 κατέφυγε στην Βιέννη καταζητούμενος από τους Τούρκους.



Εκεί τύπωσε τον Θούριο και την Χάρτα μοιράζοντας χιλιάδες επαναστατικά έντυπα στον ελληνισμό των βαλκανικών περιοχών. Μέσα στα έργα του συμπεριλαμβάνονται και τα : "Σχολείον των ντελικάτων Εραστών", το "Φυσικής απάνθισμα","Ηθικός Τρίπους","Το Σύνταγμα της Ελληνικής Δημοκρατίας","Τα Δίκαια του ανθρώπου" καθώς και το "Νέος Ανάχαρσις".



Ο Ρήγας ήταν υπέρμαχος μιας "Βαλκανικής Ομοσπονδίας" και απέβλεπε στην απελευθέρωση και ενοποίηση όλων των Βαλκανικών λαών και φυσικά όλου του ελληνικού στοιχείου που ήταν διασκορπισμένο στην Ανατολή και τα ευρωπαϊκά κέντρα.



Στις 1 Δεκεμβρίου του 1797 ο Ρήγας θα συλληφθεί στην Τεργέστη από την Αυστριακή αστυνομία. Ο Ρήγας και οι εφτά συνεργάτες και φίλοι του παραδίδονται 9 μέρες αργότερα στον Σουλτάνοι και φυλακίζονται στον πύργο του Neboisa στο Βελιγράδι. Παρά τις εκκλήσεις πολλών φίλων του στον Σουλτάνο για απελευθέρωση του ο Ρήγας εκτελείται έπειτα από συνεχή βασανιστήρια, στις 24 Ιουνίου του 1798.



Λίγα χρόνια αργότερα ο Γάλλος ιστορικός Pouqeville (Πούκεβιλ) γράφει:"...Οι Έλληνες πολεμούσαν έχοντας στα χείλη τους τις τρομερές στροφές του Ρήγα.



Η Φιλική Εταιρία



Το 1814, στην Οδησσό της σημερινής Ουκρανίας συναντιούνται τρείς Έλληνες και αποφασίζουν την σύσταση μιας οργάνωσης η οποία θα προετοίμαζε την επανάσταση και τον ξεσηκωμό του ελληνικού έθνους. Πρόκειται για τους Νικόλαο Σκουφά, 35 χρόνων, από το Κομπότι της Άρτας, τον Εμμανουήλ Ξάνθο, 42 χρόνων, από την Πάτμο και τον Αθανάσιο Τσακάλωφ, 26 χρόνων, από τα Γιάννενα.



Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του Εμμανουήλ Ξανθού σκοπός της οργάνωσης είναι η "νέγερσιν και απελευθέρωσιν του Ελληνικού Έθνους και της Πατρίδoς μας". Το 1816 τα μέλη της φθάνουν μόλις τα 20 για να εκτοξευτούν σε δεκάδες χιλιάδες τους πρώτους μήνες του 1821.



Μέλη γίνονται άνθρωποι από όλες τις κοινωνικές τάξεις, έμποροι, κληρικοί, Φαναριώτες και κοτζαμπάσηδες. Μεταξύ τους και άτομα τα οποία θα γράψουν την δικιά τους ιστορία στην πορεία των Ελλήνων προς στην ελευθερία όπως οι Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Οδυσσέας Ανδρούτσος, Αναγνωσταράς, ο Παπαφλέσσας, ο μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Γερμανός και άλλοι.



Για να γίνει κάποιος μέλος της Φιλικής εταιρίας έπρεπε να επαναλάβει έναν μικρό όρκο τρεις φορές μπροστά από ένα Ευαγγέλιο :



«Ορκίζομαι εις το όνομα της αληθείας και της δικαιοσύνης, ενώπιον του Υπερτάτου Όντος, να φυλάξω, θυσιάζων και την ιδίαν μου ζωήν, υποφέρων και τα πλέον σκληρά βάσανα το μυστήριον, το οποίον θα μου εξηγηθεί και ότι θα αποκριθώ την αλήθειαν εις ό,τι ερωτηθώ».



Τον Απρίλιο του 1820, 2 χρόνια μετά τον θάνατο του Σκουφά, αρχηγός της οργάνωσης γίνεται ο Αλέξανδρος Υψηλάντης. Την εποχή εκείνη οι συνθήκες έδειχναν αρκετά ώριμες για να γίνει η επανάσταση και ο Υψηλάντης εκπόνησε ένα μεγαλόπνοο σχέδιο. Το σχέδιο ήταν αρχικά να ξεσπάσει ταυτόχρονα επανάσταση των Σέρβων και των Μαυροβουνίων, καθώς και στη Μολδοβλαχία. Παράλληλα να κάψουν τον τουρκικό στόλο στην Κωνσταντινούπολη, ενώ να ηγηθεί ο Υψηλάντης της επανάστασης στην Πελοπόννησο.





Η επανάσταση ξεκινά στη Μολδοβλαχία

Η ανάληψη της αρχηγίας από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη ήταν καθοριστική. Γρήγορα ξεπεράστηκε η κρίση εμπιστοσύνης που υπήρχε μεταξύ των μελών της Φιλικής Εταιρίας για το ποιός "ηγείται" στην οργάνωση ενώ σταμάτησαν και οι έριδες και οι αμφιβολίες.



Ο Υψηλάντης κρίνοντας πως οι συνθήκες ήταν οι κατάλληλες για την επανάσταση ενέκρινε το "Σχέδιον Γενικόν" που είχε συντάξει ο Παπαφλέσσας και ο Λεβέντης, σχέδιο το οποίο προέβλεπε :



1) Ταυτόχρονη εξέργεση των Σέρβων και των Μαυροβούνιων

2) Η Επανάσταση να εκδηλωθεί στη Μολδοβλαχία με τον εμπειροπόλεμο Γεωργάκη Ολύμπιο

3) Να εμπρηστή το σύνολο του Τουρκικού στόλου στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης

4) Να ξεκινήσει η επανάσταση στην Ελλάδα αφού φτάσει εκεί ο Υψηλάντης



Η επιλογή της Μολδοβλαχίας έγινε από τον Υψηλάντη πολύ προσεχτικά. Οι δύο χώρες Μολδαβία και Βλαχία ήταν αυτόνομες ηγεμονίες, ανάμεσα στη Ρωσία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι ηγεμόνες τους, που πολλές φορές ήταν και Έλληνες, διατηρούσαν και μικρές στρατιωτικές φρουρές. Επιπλέον, εγγυήτρια δύναμη για την αυτονομία των περιοχών ήταν η Ρωσία επομένως υπήρχε περίπτωση οι Ρώσοι να επέμβουν ως προστάτες των ομοθρήσκων τους ορθοδόξων λαών.



Στις 22 Φλεβάρη ο Αλέξανδρος Υψηλάντης με τους αδελφούς του Νικόλαο και Γεώργιο, τον Γ. Καντακουζηνό, τον Πολωνό αξιωματικό Γαρνόφσκι περνάει τον ποταμό Προύθο φτάνει στο Ιάσιο. Υπήρχαν πληροφορίες πως το σχέδιο της Επανάστασης είχε προδοθεί και για αυτό ο ηγέτης της Φιλικής Εταιρίας αποφάσισε να ξεκινήσει άμεσα η επανάσταση στην Μολδοβλαχία υπό τις οδηγίες του ίδιου.



Στις 23 ξεσπά η επανάσταση και η πρώτη προκήρυξη που απηύθυνε ο ίδιος προς το Εθνος έγραφε: «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος», με την οποία καλούσε τους Ελληνες: «Να αποτινάξωμεν τον αφόρητον τούτον ζυγόν... Να ελευθερώσωμεν την Πατρίδαν».



Την 1 Μαρτίου αρχίζει την πορεία του προς τη Βλαχία αφού ενώθηκε με τα τμήματα του Γεωργάκη Ολύμπιου, του Φαρμάκη και πολλών Ελλήνων εθελοντών. Μαζί με τον Ιερό Λόχο που είχε συγκροτηθεί από 500 περίπου σπουδαστές των σχολών των πριγκιπάτων, η στρατιωτική δύναμη του Υψηλάντη έφτανε τους 7.000, μεταξύ των οποίων ήταν Βαλκάνιοι γείτονες (Σέρβοι, Βούλγαροι, Αρβανίτες).



Δυστυχώς για τον μεγάλο αγωνιστή ο στρατός του καταστρέφεται στην μάχη του Δραγατσανίου στις 7 Ιουνίου του 1821. Ο ίδιος παραδόθηκε στους Αυστριακούς, φυλακίστηκε και απελευθερώθηκε στις 24 Νοεμβρίου 1827 για να πεθάνει άρρωστος 2 μήνες αργότερα. Η επανάσταση στην Μολδοβλαχία είχε αποτύχει. Στην Πελοπόννησο μόλις ξεκινούσε.



Η Επανάσταση στην Πελοπόννησο



Η επανάσταση στην Πελοπόννησο ξεκίνησε επίσημα στις 25 Μαρτίου του 1821 όταν ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλόγησε μία ελληνική σημαία και κήρυξε την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης στο μοναστήρι της Αγίας Λαύρας. Παρόλα αυτά οι πρώτες ενέργειες ξεκίνησαν νωρίτερα.



Στις 14 Μαρτίου ο ηγούμενος Γερμανός με μικρή φρουρά εκδιωχτεί από την Ζάχολη τις τουρκικές φρουρές και τις οικογένειες τους. Ο Νικόλας Σολιώτης επιτίθεται σε οθωμανούς φοροεισπράκτορες στο χωριό Πόρτα κοντά στα Καλάβρυτα ενώ ξεκινά και η πολιορκία της Ακροκόρινθου.



Στις 21 Μαρτίου ξεσηκώνεται η Πάτρα από τους Φιλικούς Παναγιώτη Καρατζά, Βαγγέλη Λειβαδά και Ν. Γερακάρη. Οι Οθωμανική φρουρά, μη μπορώντας να κρατήσουν την πόλη αναγκάζονται να κλειστούν στο κάστρο της πόλης. Αργότερα, ιδρύεται το Αχαϊκό διευθυντήριο, από τους προεστούς Ανδρέα Λόντο και Χαραλάμπη, τον Παπαδιαμαντόπουλο και το δεσπότη Παλαιών Πατρών Γερμανό.



Δύο μέρες αργότερα 2000 Μανιάτες και Μεσσήνιοι μπαίνουν την Καλαμάτα. Μιά μόλις μέρα μετά ο αριθμός των μαχητών έχει εκτοξευτεί στους 5000 ενώ ξεσηκώνεται και η Φωκίδα στην Ρούμελη.



Στην Στερεά Ελλάδα η επανάσταση ξεκινά επίσημα στις 27 Μαρτίου στη μονή οσίου Λουκά κοντά στη Λιβαδειά, με παρόντες τους οπλαρχηγούς Αθανάσιο Διάκο και Βασίλη Μπούσγο.



Η επανάσταση εξαπλώθηκε με μεγάλη επιτυχία και μέχρι τις 3 Απριλίου στον έλεγχο των επαναστατών βρίσκονταν η Ζάχολη, η Καλαμάτα, το Αίγιο, τα Καλάβρυτα, το Αργος, η Καρύταινα, η Μεθώνη, το Νεόκαστρο, το Ναύπλιο, το Γαλαξίδι, η Λιβαδειά η Θήβα και πολλές ακόμα περιοχές.



Επίσης πολιορκίες ξεκίνησαν στα κάστρα της Πάτρας, του Ναυπλίου, της Μονεμβασιάς και της Τριπολιτσάς. Η πιο οργανωμένη πολιορκία ήταν αυτή της Τρίπολης από τον Κολοκοτρώνη και τον Νικηταρά. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης είχε προτείνει στο συμβούλιο των οπλαρχηγών να δοθεί βάρος στην κατάληψη της Τρίπολης όπου ήταν το στρατιωτικό και διοικητικό κέντρο της Πελοποννήσου.



Κατά την διάρκεια της πολιορκίας ο Κολοκοτρώνης δεν πίεζε την ίδια την πόλη αλλά οχύρωνε στρατηγικά σημεία γύρω από αυτήν προσπαθώντας να την αποκόψει από ανεφοδιασμό. Παρόλα αυτά το Οθωμανικό ιππικό έχοντας το πλεονέκτημα στο οροπέδιο της πόλης φρόντιζε τον ανεφοδιασμό.



Ο Αγώνας για την απελευθέρωση

Οι ειδήσεις για την επανάσταση στην Πελοπόννησο έφτασαν στην Πύλη στο τέλος Μαρτίου. Ο Σουλτάνος αρχικά υποτίμησε την έκταση της εξέργεσης στην νότια Ελλάδα και επικεντρώθηκε στην Μολδοβλαχία αλλά και στην Ήπειρο εναντίον του Αλή Πασά. Μάλιστα, αρκετά πριν την έναρξη της επανάστασης, οι Τουρκικές δυνάμεις στην Πελοπόννησο μειώθηκαν δραστικά όταν ο Χουρσίτ Πασάς στάλθηκε στην Ήπειρο.



Στις 3 Απριλίου ο Γιουσούφ Πασάς των Σερρών πέρασε μέσω του Ρίου στην Πελοπόννησο και επιτέθηκε στους πολιορκητές της Πάτρας λύνοντας την πολιορκία. Η πόλη θα μείνει στα χέρια των Τούρκων μέχρι το τέλος του πολέμου. Στην Κωνσταντινούπολη η Πύλη προβαίνει σε αντίποινα. Απαγχονίζεται ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε' και το πτώμα του μένει κρεμασμένο για 3 μέρες.



Στις αρχές του Απριλίου ξεκινά και η επανάσταση στα νησιά. Στις 3 Απριλίου ξεσηκώθηκαν οι Σπέτσες και ακολούθησαν ο Πόρος, η Σαλαμίνα και η Αίγινα και στις 10 Απριλίου τα Ψαρά. Στις 15 Απριλίου μπαίνει στην επανάσταση η Ύδρα ενώ την ίδια μέρα καταλαμβάνεται η Αθήνα περιορίζοντας του Τούρκους στο φρούριο της πόλης.



Στις 23 Απριλίου διεξάγεται η πρώτη μεγάλη μάχη. Ο Ομέρ Βρυώνης σκοπεύοντας να καταστείλει την επανάσταση στην Πελοπόννησο περνά από την Φθιώτιδα όπου τον περιμένουν σε 3 σημεία ο Πανουργιάς στη Χαλκωμάτα, ο Δυοβουνιώτης στο Γοργοπόταμο και ο Διάκος στην Αλαμάνα.



Ο Αθανάσιος Διάκος μάχεται ηρωικά στην γέφυρα της Αλαμάνας όμως θα ηττηθεί από τις υπέρτερες σε εξοπλισμό και αριθμό τουρκικές δυνάμεις. Ο ίδιος συλλαμβάνεται και βρίσκει μαρτυρικό θάνατο στα χέρια των εχθρών. Λίγες μέρες αργότερα, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, μάχεται, και εμποδίζει, στο Χάνι της Γραβιάς, την πορεία των τούρκικων στρατευμάτων προς την Πελοπόννησο.



Στις 12 Μάιου επιτυγχάνεται η πρώτη μεγάλη νίκη των Ελλήνων στην επανάσταση. Ο Μουσταφάμπεης, αφού πρώτα διαλύει την πολιορκία του Ναυπλίου μπαίνει στην Τρίπολη και προσπαθεί να σπάσει την πολιορκία κάνοντας επίθεση στο Βαλτέτσι. Οι δυνάμεις του Κολοκοτρώνη έχοντας το πλεονέκτημα στις οχυρωμένες θέσεις τους θα συντρίψουν την επίθεση.



Την επόμενη ο Μουσταφάμπεης προσπαθεί να ανοίξει δρόμο προς την Μεσσηνία όμως οι έλληνες αγωνιστές νικούν τα στρατεύματα του στα Δολιανά και στα Βέρβαινα. Η Τρίπολη παραμένει εγκλωβισμένη ενώ έχουν ήδη αρχίσει οι ελλείψεις των εφοδίων αποτέλεσμα της δράσης του ελληνικού στόλου στο Αιγαίο.



Στις 26 Μαΐου ιδρύεται η Πελοποννησιακή Γερουσία, με πρόεδρο τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη ενώ ξεκινά η εξέργεση και στην Κρήτη.



Η Απελευθέρωση του Γένους.

Στις 23 Σεπτεμβρίου του 1821 οι έλληνες μαχητές καταλαμβάνουν την Τρίπολη. Η κατάληψη του διοικητικού και στρατιωτικού κέντρου των Οθωμανών ήταν κάτι περισσότερο από απαραίτητη για την εμπέδωση της επανάστασης στην Πελοπόννησο. Με την απελευθέρωση της Τρίπολης μπήκαν τα θεμέλια για την τελική επιτυχία της επανάστασης.



Η επόμενη μεγάλη μάχη έγινε τον επόμενο χρόνο στις 29 Ιουνίου στα Δερβενάκια όπου ο Κολοκοτρώνης καταστρέφει ολοσχερώς την στρατιά του Δράμαλη. Εκείνη την εποχή ξεκινά η μεταστροφή της Αγγλικής πολιτικής απέναντι στην επανάσταση των Ελλήνων με την παρουσία του Τζόρτζ Κάνιγκ ως υπουργού Εξωτερικών της Αγγλίας.



Τον Ιανουάριο του 1823 οι Έλληνες παίρνουν το Ναύπλιο και η πόλη ορίζεται ως έδρα της επαναστατικής κυβέρνησης ενώ η Αγγλία λίγο αργότερα αναγνωρίζει την ελληνική επανάσταση.



Το 1824 μπαίνει στο προσκήνιο ο Πασάς της Αιγύπτου ο Ιμπραήμ. Στις 7 Ιουνίου του 1824 ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος καταστρέφει τα Ψαρά. Ο Ιμπραήμ κατευθύνεται προς στο Μεσολόγγι για να βοηθήσει τον Κιουταχή. Στις 10 Απριλίου του 1826 γίνεται η μεγάλη έξοδος απο την πόλη. Η θυσία του Μεσολογγίου προώθησε το ελληνικό ζήτημα όσο καμιά ελληνική νίκη και ο απόηχος των γεγονότων, αναζωπύρωσε το πνεύμα του φιλελληνισμού στην Ευρώπη ενώ στην Πελοπόννησο καταλαμβάνει την Τρίπολη.



Μετά από σχεδόν 7 χρόνια σκληρών μαχών ο ενωμένος στόλος της Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας καταστρέφει τον τουρκοαιγυπτιακό στο Ναβαρίνο. Η μάχη αυτή σηματοδοτεί την ίδρυση του ανεξάρτητου νεοελληνικού κράτους στις 3 Φεβρουαρίου του 1830. Σύμφωνα με το πρωτόκολλο του Λονδίνου η Ελληνική επικράτεια ορίζεται από τη γραμμή Αμβρακικού-Παγασητικού ενώ θα συμπεριληφθούν, με το Πρωτόκολλο της συνδιάσκεψης του Λονδίνου στις 30 Αυγούστου 1832, η Πελοπόννησος, η Στερεά Ελλάδα, η Εύβοια, οι Σποράδες, οι Κυκλάδες και τα νησιά του Αργοσαρωνικού κόλπου.



Πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας ορίζεται ο Ιωάννης Καποδίστριας ο οποίος φθάνει στο Ναύπλιο στις 8 Ιανουαρίου.



Επίλογος

Για να επιτύχει η ελληνική επανάσταση και να ιδρυθεί το ανεξάρτητο κράτος, σε αυτό που ζούμε σήμερα, χρειάστηκαν αμέτρητοι αγώνες και θυσίες τόσο στα πεδία της μάχης όσο και έξω από αυτά. Ποιος μπορεί να ξεχάσει την πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη, την θυσία του Μεσολογγίου , τον Καραϊσκάκη, τον Μπότσαρη, τη γενναιότητα του Κολοκοτρώνη, του Ανδρούτσου, του λόρδου Βύρωνα αλλά και τις προσπάθειες του Καποδίστρια, του Ρήγα και όλων αυτών που δούλεψαν "παρασκηνιακά" και όχι στα πεδία της μάχης.



Σαν Έλληνες οφείλουμε να ευχαριστήσουμε και τους ξένους, τους φιλέλληνες που η κυριότερη τους βοήθεια δεν ήταν τόσο η γενναία συμμετοχή τους σε μάχες για μια ξένη γι'αυτούς χώρα αλλά κυρίως η μεταστροφή της κοινής γνώμης και κατ'επέκτασης των κυβερνήσεων των χωρών των μεγάλων δυνάμεων.



Επίσης δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε τον τεράστιο ρόλο της εκκλησίας στην Παλιγέννηση. Η εκκλησία ήταν αυτή που κράτησε ζωντανό τον ελληνικό πολιτισμό, την γλώσσα και την εθνική συνείδηση για 400 χρόνια σκλαβιάς αλλά και την προσφορά της στα χρόνια της επανάστασης.



Και όπως λέει ο Μακρυγιάννης στα απομνημονεύματα του :



"Όταν αποφασίσαμε να κάμωμε την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε ούτε πόσοι είμεθα ούτε πως δεν έχομε άρματα ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις"