Ήταν ο ταμίας των δώδεκα και
κρατούσε το ταμείο, από το οποίο έκλεβε χρήματα (Ιωάννης 12:6, 13:29). Ήταν φιλάργυρος και περίμενε πλούσια ανταμοιβή όταν ο Κύριός, θα καθόταν στο θρόνο του Δαβίδ (Ιωάννης 6:66,71). Η αγανάκτησή του στο περιστατικό όπου η Μαρία αδερφή του Λάζαρου άλειψε τα πόδια του Ιησού με μύρο, ήταν καθαρά υποκριτική, και τούτο γιατί δεν τον ενδιέφερε να πήγαιναν τα χρήματα τους φτωχούς, αφού έκλεβε από το ταμείο.
Κατέφυγε στους αρχιερείς και συμφώνησε να παραδώσει τον Ιησού για 30 αργύρια (Ματθαίος 26:14-15). Την προδοσία του τη γνώριζε από πριν ο Ιησούς (Ιωάννης 6:64) καθώς γνώριζε τα βάθη της καρδιάς του. Μάλιστα στο τελευταίο Δείπνο, ο Ιησούς χαρακτήρισε αυτόν που θα τον πρόδιδε, "διάβολο" (Ιωάννης 6:70-71). Ο Ιούδας παρέδωσε τον Ιησού με φίλημα (Ματθαίος 26:49). Αργότερα μετάνιωσε για την πράξη του λέγοντας πως "αμάρτησα, παραδίδοντας αίμα αθώου" (Ματθαίος 27:3-4) και επέστρεψε τα 30 αργύρια. Μετά την προδοσία του και λόγω των τύψεων που ένοιωθε, κρεμάστηκε σε δέντρο (Ματθαίος 27:3-5), από το οποίο έπεσε και σχίστηκε (Πράξεις 1:18).
"Το φιλί του Ιούδα" (1866) από τον Γκουστάβ Ντορέ.
Τα αίτια της προδοσίας
Θέμα σχετικά μεγάλης ερεύνης, από τη θεολογική και ιστορική έρευνα, έχει γίνει η προδοσία του Ιούδα. Γενικώς σήμερα θεωρείται αποδεκτό πως η αδυναμία το Ιούδα να κατανοήσει το πραγματικό νόημα της μεσσιανικής ιδιότητας του Ιησού, περνούσε μέσα από τις μεσσιανικές ζηλωτικές του ανησυχίες. Ο Ιούδας, πιθανώς, ήταν μέλος του Ιουδαϊκού κινήματος των Ζηλωτών και μάλιστα φαίνεται πως ανήκε σε μία ομάδα με ακραίες θρησκευτικές και εθνικές-πολιτικές πεποιθήσεις. Οι κύκλοι μάλιστα όπου άνηκε ο Ιούδας κατανοούσαν την έλευση του Μεσσία ως ένα εθνικό απελευθερωτή που θα οδηγούσε το βασίλειο των Ιουδαίων σε μεγάλη ακμή και κατάλυση δια της βίας της ρωμαϊκής κυριαρχίας, ώστε να εγκατασταθεί επί της γης η βασιλεία του Θεού. Ήταν λοιπόν λογικό πως όταν διαπίστωσε πως η μεσσιανική αυτή προσδοκία δε μπορούσε να επαληθευτεί στο πρόσωπο του Ιησού, αφού ο Ιησούς τελικά δεν ανήκε στο προφίλ του Μεσσία το οποίο ταίριαζε στις βλέψεις και τις προοπτικές του κινήματος των ζηλωτών, να οδηγηθεί σε μια τέτοια πράξη Είναι βέβαιο μάλιστα πως και άλλοι μαθητές ανήκαν στο κίνημα των ζηλωτών (όχι απαραίτητα το ίδιο) και πως παρερμήνευσαν και αυτοί αρχικώς το μήνυμα της μεσσιανικής ιδιότητας του Κυρίου όπως και σύγχρονοί του Ιουδαίοι. Ο Ιησούς όμως στηλίτευσε μια τέτοια μεσσιανική προσδοκία με το κήρυγμά του, πράγμα που σίγουρα θα επέφερε αναταράξεις ανάμεσα σε μεγάλη μερίδα ιουδαίων . Ανάμεσα λοιπόν σε αυτούς που ανέμεναν ένα μεσσία όπως ο Θευδάς ή Βαρ Κόχβα, ήταν προφανώς και ο Ιούδας, που όσο περισσότερο γνώριζε τον Κύριο, τόσο πιθανώς απογοητευόταν από την επιλογή του να τον ακολουθήσει, καθώς πλέον διαψεύδονταν οι ελπίδες, που είχαν συνυφανθεί με το πρόσωπό Του.
Από μία άλλη οπτική γωνία η Helen Bond, θεωρεί πως μία τέτοια προοπτική δεν επαρκεί από μόνη της, καλώντας τους αναγνώστες να κοιτάξουν και προς την αντίθετη κατεύθυνση, δηλαδή αυτή των αρχιερέων οι οποίοι πιθανώς γνώριζαν τις αδυναμίες και τα ελαττώματα του Ιούδα, χειραγωγώντας τον τελικά με τέτοιο τρόπο ώστε να επιτύχουν τους σκοπούς τους . Μία ακόμα άποψη που έχει ειπωθεί περί της προδοσίας του Ιούδα είναι πως παρακινήθηκε από φιλοπατρία. Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη, ο Ιούδας πίστευε ότι αν προδοθεί ο Ιησούς θα επακολουθούσε επανάσταση του λαού, αφού προ ολίγου τον είχε υποδεχθεί σαν ήρωα, με αποτέλεσμα την πτώση του Ρωμαϊκού ζυγού. Ο Ιησούς τελικά λόγω της θεϊκής του ιδιότητας, θα σωζόταν με θαυματουργικό τρόπο. Η άποψη αυτή πάντως δε βρίσκει ισχυρά ερείσματα. Η υπόθεση επίσης, πως κινήθηκε αποκλειστικά από φιλάργυρα αισθήματα δεν κατανοείται σήμερα ως αποκλειστική εξήγηση για την προδοσία, καθώς τα τριάντα αργύρια που έλαβε είναι γνωστό πως δεν αποτελούσαν κάποιο ιδιαίτερα σεβαστό ποσό για τα δεδομένα της εποχής. Παρόλα αυτά πρέπει να τονιστεί πως όλα αυτά αποτελούν εικασίες, καθώς τελικά ποτέ πιθανώς δε μάθουμε τα πραγματικά κίνητρα του Ιούδα. Είναι χαρακτηριστικό πως οι ευαγγελιστές δεν τα αναφέρουν και δε δείχνουν διάθεση να ασχοληθούν με τα πραγματικά αίτια των κινήτρων του Ιούδα, ενώ πολλές θεωρίες αποτελούν μεταγενέστερες προφορικές παραδόσεις. Το βέβαιο είναι πως ο Ιούδας έλαβε μία μυθική διάσταση σαν πρόσωπο, ειδικά στη Δύση από την εποχή του Δάντη και της κολάσεως του.
Εθιμα και παραδόσεις
Το έθιμο, πράξη δικαιοσύνης για τον λαό, γράφει ο Κ. Ρωμαίος, σε όλη την Ελλάδα, που συνηθίζεται ως σήμερα (Υδρα, Κάλυμνος, Κύπρος κ.α.), θέλησε να σταματήσει το 1849 η κυβέρνηση Κριεζή, και ο αθηναϊκός όχλος, υποπτευόμενος δάκτυλο του εβραϊκής καταγωγής προξένου τότε της Πορτογαλίας, Δαυίδ Pacifico, λεηλάτησε το σπίτι του. Το γεγονός προκάλεσε σοβαρό διπλωματικό επεισόδιο, λόγω και της αγγλικής υπηκοότητας του Pacifico, τα λεγόμενα «Παρκερικά».
Το κάψιμο του Ιούδα, μακρινός απόηχος των δρωμένων στα πλαίσια του μεσαιωνικού χριστιανικού θεάτρου, είναι η τιμωρία του προδότη, που δεν εξιλεώθηκε ούτε με τον αυτοχειριασμό του, αφού και αρχαία παράδοση που αναφέρουν οι Πράξεις των Αποστόλων (α' 18) λέει ότι ούτε η γη δεν τον δέχθηκε, όταν έσπασε το κλαδί της αγχόνης «και πρηνής γενόμενος, ελάκησε μέσος και εξεχύθη πάντα τα σπλάγχνα αυτού...», ενώ ο τόπος εκείνος ονομάστηκε «Ακελδαμά», τουτέστιν χωρίον αίματος. Κατά τον Πάπιο μάλιστα το κουφάρι του Ιούδα «επρήσθη τοσούτον την σάρκα, ώστε μηδέ οπόθεν άμαξα ραδίως διέρχεται εκείνον δύνασθαι διελθείν, αλλά μηδέ αυτόν μόνον τον της κεφαλής όγκον αυτού» κτλ.
Για την ιστορία αναφέρουμε ότι η γνωστική αίρεση των λεγομένων Καϊνιτών (2ος αι.), οπαδών του βιβλικού Κάιν, παραδόξως τιμούσε τον Ιούδα ως ήρωα και Ευαγγέλιο «Κατά Ιούδαν» είχε, ενώ και μιμητές τους στον αιώνα μας υπήρξαν.
Πολλές και ποικίλες οι παραδόσεις για τον Ιούδα στον χριστιανικό κόσμο από τους πρώτους κιόλας αιώνες. Στην Ιταλία οι τυμβωρύχοι ταυτίστηκαν με αυτόν, όπως δείχνουν αποτρεπτικές επιγραφές τάφων (Ρώμης, Καπούης κ.ά.), σαν αυτή: «cum Juda...» (δηλ. όπως ο Ιούδας). Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες είναι οι παραδόσεις του ελληνικού λαού, που πιστεύει ότι και η ίδια η Φύση (δέντρα, βρύσες κ.λ.ο) μισεί τον προδότη του Χριστού.
Η συκιά είναι κυρίως το δέντρο «απ' όπου κρεμάστηκε ο Ιούδας· γι' αυτό έχει ίσκιο βαρύ κι όποιος κοιμηθεί από κάτω πεθαίνει» (Λευκάδα)· το ίδιο καταραμένες είναι η κουφοξυλιά (στους Σλάβους) ή η βρωμοξυλιά (αζόγυρος στην Κρήτη και βρωμόχορτο κ.α.), οι κουτσουπιές (αγριοχαρουπιές) στην Αιτωλία, που λέγονται μάλιστα και «δέντρα του Ιούδα», και η λυγαριά στην Πομερανία «που γι' αυτό δεν ψηλώνει».
Στην Κατράνιτσα της Δυτικής Μακεδονίας, «η βρύση του Ιούδα» στερεύει όλο τον χρόνο και δεν μπορεί αυτός να ξεδιψάσει παρά μόνο στην Ανάσταση του Χριστού. Πολλές εξάλλου παραδόσεις ταυτίζουν τον Ιούδα με τον άσχημο και τρελαμένο άντρα, «τον Κουτεντέ» (Κοντητή στη Λέσβο), που γυρνάει «γδυμνός» στα βουνά της Μικρασιατικής Μαγνησίας κ.ά., γιατί δεν τον δέχεται ούτε ο Χάρος.
Τέλος, ο Ιούδας είναι ο πιο μυσαρός φονιάς που αφού «σκότωσε τον πατέρα και τον αδερφό του (όπως ο Κάιν), παντρεύτηκε τη μητέρα του, σαν τον Οιδίποδα, με τον οποίο και ταυτίζεται», όπως αναφέρει ο Γ. Μέγας.
Η απεικόνιση του προδότη
Ιδιαίτερα όμως ευαίσθητη στον άθλιο ρόλο του Ιούδα, κατά το Θείο Πάθος, υπήρξε η χριστιανική τέχνη σε Ανατολή και Δύση, από τον 6ο κυρίως αιώνα κ.ε.· «ιστορημένα» χειρόγραφα (Ευαγγέλια, Ψαλτήρια κ.λ.ο.), ελεφαντοστά, δίπτυχα, υφάσματα και πιο πολύ μνημειακά έργα (ψηφιδωτά, τοιχογραφίες κλπ.) αναπαριστούν τα αναφερόμενα και από τους τέσσερις Ευαγγελιστές σχετικά επεισόδια.
Τα επεισόδια αυτά, που εντάσσονται στη σκηνή του «Μυστικού Δείπνου», την οποία με εκπληκτική λεπτομέρεια μελέτησε ο πολύς γάλλος βυζαντινολόγος των αρχών του 20ού αι. G. Millet, εκτυλίσσονται στις δύο φάσεις κατά το «τελευταίο Δείπνο» του Χριστού με τους μαθητές Του: την αποκάλυψη από τον Ιησού του προδότη και την εν συνεχεία τέλεση του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας, όπου δεν είναι βέβαιο αν ο Ιούδας ήταν παρών.
Στη μνημειακή εικονογραφία όμως αυτά διαχωρίζονται, και το πρώτο επεισόδιο αναπαρίσταται στον κύκλο του Δωδεκάορτου ή στις Τράπεζες των Μονών ως «ο Δείπνος ο Μυστικός», όπου ο προδότης επισημαίνεται ποικιλοτρόπως.
Στις παλαιότερες απεικονίσεις του Μυστικού Δείπνου, ο Ιούδας δεν ξεχωρίζει πάντα. Μετά τον 9ο αι. όμως στη Δύση, κατ' ανατολική (συριακή και αργότερα καππαδοκική) επίδραση διακρίνεται σαφώς σημειολογικά, από τους κύκλω καθισμένους λοιπούς Αποστόλους, προτελευταίος ή τελευταίος, στο δεξιό άκρο ημικυκλικού (και αργότερα στρογγυλού) τραπεζιού, απέναντι από τον, στο άλλο (δεξιό) άκρο, Χριστό, όπως σε μικρογραφία του περίφημου ρωσικού μοναστικού ψαλτηρίου Chludov (9ος αι.).
Αυτή τη θέση κατέχει ο Ιούδας στο υπέροχο ψηφιδωτό του Αγ. Απολλιναρίου του Νέου στη Ραβέννα (6ος αι.), στο οποίο διακρίνεται μάλιστα όχι μόνο από τα προς αυτόν «περιφρονητικά βλέμματα» των συντρόφων του αλλά και από την ιδιάζουσα στάση του, πάνω στο ανάκλιντρο: πλαγιαστός με τη ράχη προς τον θεατή και το πρόσωπό του σε αφύσικη θέση «κατά κρόταφον» (προφίλ).
Ετσι συνήθως απεικονίζονται, καθώς σημειώνει ο καθηγητής Κ. Καλοκύρης, κακοποιά άτομα, χωρίς όμως αυτό να αποτελεί και κανόνα. Τελευταίος όλων εικονίζεται ο Ιούδας και σε μικρογραφία του Τετραβάγγελου της Εθνικής Βιβλιοθήκης (ΕΒΕ, 12ος αι.) και αλλού.
Αντίθετα οι βυζαντινοί εικονογράφοι τοποθετούν τον Ιούδα συνήθως κάπου μεταξύ των Αποστόλων, συχνά κοντά στον Πέτρο, και τον επισημαίνουν κυρίως από το αναιδές άπλωμα του χεριού του προς την πιατέλα με τον συμβολικό ιχθύ στο κέντρο του τραπεζιού, ή προς κάποιον άγιο άρτο. Αυτή τη θέση του Ιούδα προτιμούν συνήθως οι σλάβοι και κρητικοί ζωγράφοι μετά τον 14ο αι. από τη Γρατσανίτσα της Σερβίας, που έγινε πιο γνωστή από τον περυσινό πόλεμο, τον Αθω (τοιχογραφία του μεγάλου Θεοφάνη στην ηγουμενική Τράπεζα της Μονής της Λαύρας, περί το 1559), ως την Περίβλεπτο στον Μιστρά και στην Κρήτη.
πηγη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου