Οι ποινές στη Σχολή Ναυτοπαίδων

Παρέα στο «βουναλάκι». Υποψήφιοι 1958. Π. Πανώριος, Ε. Παντελέων, Δ. Βαφειάδης, Γ. Γεωργαράς. ΦΩΤΟ: Ελευθερίου Σφακτού, «Ιστορικό Φωτογραφικό Λεύκωμα Σχολής Ναυτοπαίδων ΣΔΥΝ – ΣΜΥΝ 1946-2000», εκδ. ΓΕΝ. Αθήνα 2007. (Επεξ.: Περί Αλός).

Τα περισσότερα πειθαρχικά παραπτώματα των μαθητών της σχολής Πόρου περισσότερο είχαν να κάνουν με «εφηβικές αταξίες» παρά με σοβαρές παραβάσεις του πειθαρχικού κώδικα ή του κανονισμού εσωτερικής Υπηρεσίας της Σχολής [1].

Αυτό ήταν αποτέλεσμα της νεαρής ηλικίας των μαθητών. Μπορεί ο κανονισμός της Σχολής Ναυτοπαίδων να προέβλεπε απαραίτητο έτος εισαγωγής το 14ο (στρατολογικό) εν τούτοις δεκάδες ήταν αυτοί που έμπαιναν στη Σχολή διανύοντας το 13ο έτος της ηλικίας τους. Όσο λοιπόν κι αν «πιεζόταν» να γίνει ένα «πρόωρο αντράκι» η ανήσυχη περίοδος της εφηβείας δεν μπορούσε να υποταχθεί ή να μπει σε καλούπια όπως επιθυμούσαν «άκρατοι εραστές της πειθαρχίας». Διαβάζοντας κάποιος τις αιτιολογίες των παραπτωμάτων των μαθητών σίγουρα θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα θαυμάσιο «ποινικό εγχειρίδιο» με τις πιο απίθανες αταξίες τους, όχι μόνο σε σύλληψη και εκτίμηση αυτών, αλλά και στη γραπτή διατύπωση του κατηγορητηρίου από τον «Ενάγοντα» όπως θα έλεγε ένας νομικός.

Η προσπάθεια χρήσης της καθαρεύουσας, επίσημη γλώσσας της υπηρεσίας και της εποχής γενικά από νεαρούς μαθητές που ακόμα δεν την είχαν διδαχθεί πλήρως, δημιουργούσε κάθε είδους «μαργαριτάρια». Όλες οι αναφορές ποινολογίου ή σχεδόν όλες, άρχιζαν με τον αιτιολογικό σύνδεσμο «Διότι».

Ισχυρή εισαγωγή που δεν δεχόταν αμφισβήτηση για το κατηγορητήριο που ακολουθούσε. Κατήγορος η διοικούσα τάξη κατά 90% και λιγότερο οι Αξιωματικοί επιτελείου της Σχολής, Θύματα, περισσότερο οι δευτεροετείς και λιγότερο οι πρωτοετείς, οι οποίοι τύγχαναν μιας «διακριτικής» προστασίας από τους τριτοετείς έναντι των δευτεροετών όταν οι τελευταίοι ήθελαν ν’ ασκήσουν «εξουσία» κατά των πρωτοετών. Τα διοικητικά της προνόμια καμία διοικούσα τάξη δεν παραχωρούσε και δεν επέτρεπε να τα ασκήσουν άλλοι. Ίσως έτσι εξηγείται και το ανελέητο κυνηγητό που κάθε δεύτερη τάξη υφίστατο από την τρίτη. Η βαρύτητα της ποινής ήταν ανάλογη με το παράπτωμα και την επέβαλε κάθε πρωί την ώρα της αναφοράς ποινολογίου ο Υποδιοικητής ή ο αρχαιότερος Αξιωματικός του επιτελείου. Το «ποινολόγιο» διαμόρφωνε και τη μηνιαία κατάταξη των μαθητών σε μία από τις τέσσερεις κατηγορίες διαγωγής αυτών. Άριστη, καλή, μέτρια, κακή. Η κλίμακα των ποινών ήταν 1-7 και διακρινόταν σε επίπληξη, πρόσθετη αγγαρεία, μισή ώρα ασκήσεις με οπλισμό το μεσημέρι, μισή ώρα ένοπλη άσκηση πριν τη πρωινή έγερση (συνήθως κατέληγε σε σκληρό καψόνι), κουρά εν χρω, φυλάκιση, αυστηρή φυλάκιση. Μετά το 1970 προστέθηκε και η στέρηση εξόδου. Οι ποινές πλην της κουράς διατυπόνοντο με δύο αριθμούς. Π.χ. 2Χ4 όπου ο πρώτος σήμαινε το είδος της ποινής (πρόσθετη αγγαρεία) και ο δεύτερος τη διάρκεια αυτής σε ημέρες (4Χ4 πρωινή άσκηση με οπλισμό επί τέσσερεις ημέρες).

Η διαδικασία επιβολής ποινών και τα είδη αυτών διαφοροποιούντο ανάλογα με τον εκάστοτε ισχύοντα οργανισμός εσωτερικής λειτουργίας της σχολής. Ο τρόπος που περιγράφηκε πιο πάνω αφορούσε τη Σχολή Ναυτοπαίδων και ΣΔΥΝ όπως προβλέπετο από τον ΟΣΝ (Οργανισμός Σχολής Ναυτοπαίδων) και της ΣΔΥΝ (ΟΣΔΥΝ).

Το κάπνισμα θεωρείτο σοβαρό παράπτωμα με θύμα πάντα το μαλλί του καπνιστή. (1946 -1972). Η παρέα της φωτογραφίας, τριτοετείς Δόκιμοι (ΣΔΥΝ), 1973, καπνίζουν το τσιγαράκι τους κανονικά και με το νόμο καθ’ότι επιτρέπετο μόνο για τριτοετείς Δοκίμους. Όρθιοι αριστ.: Μ. Λεμονούδης, Μ. Δημόζης, Τ. Σαλωμίδης, Χ. Ντάλης, Μ. Παντέλης. Κάτω: Γ. Παπαγεωργίου, Α. Σκόρδας, Α. Στέλας, Ν. Μακρομανωλάκης, Δ. Μπαράτσης. ΦΩΤΟ: Ελευθερίου Σφακτού, «Ιστορικό Φωτογραφικό Λεύκωμα Σχολής Ναυτοπαίδων – ΣΔΥΝ – ΣΜΥΝ 1946-2000», εκδ. ΓΕΝ. Αθήνα 2007. (Επεξ.: Περί Αλός).

Με τον νέο Οργανισμό Σχολής Μονίμων Υπαξιωματικών Ναυτικού του 1981 (ΟΣΜΥΝ) αλλάζει άρδην η διαδικασία επιβολής ποινών. Δικαίωμα απογραφής (ή προσαγωγής ή αναφοράς ) στο ποινολόγιο σύμφωνα με τα άρθρα 45 και 46 έχουν:

-Οι βαθμοφόροι γενικά της Σχολής

-Οι πολιτικοί καθηγητές μέσω του Α/Φ

-Ο Αρχηγός και Υπαρχηγός των Δ.Υ.

-Ο τμηματάρχης που έχει καθήκοντα τμηματάρχου υπηρεσίας και

-Οι τμηματάρχες και υποτμηματάρχες Δ.Υ. μόνο για τους δοκίμους του τμήματός τους και όταν αυτοί εκτελούν υπηρεσία.

Οι ποινές επιβάλονται από τον Διοικητή μέσω του Υποδιοικητή στον οποίο προσκομίζονται τα ποινολόγια από τον Α/Φ με βοηθούς τον οπλονόμο καθώς και τον τμηματάρχη Υπηρεσίας Δ.Υ. Τα είδη των ποινών είναι:

Επίπληξη και φέρει τον αριθμό 1

Πεζικές ασκήσεις, ένοπλες, 20 λεπτά ημερησίως (αριθμός 2)

Στέρηση εξόδου (αριθμός 3)

Φυλάκιση (αριθμός 4)

Αυστηρά φυλάκιση (αριθμός 5)

Η αριθμός 2 ποινή, σιωπηρώς, δεν εκτελείται συχνά.

Οι επιβαλλομένες ποινές διαβάζονται στη γενική κλίση (όπως και στη πρώην Σχολή Ναυτοπαίδων) και καταχωρούνται στα ατομικά δελτία παρακολούθησης από το γραφείο ελέγχου των Δ.Υ. (το γνωστό μας ΓΡΕΣ).

Επίσης με το νέο ΟΣΜΥΝ καθορίζεται ο τρόπος και η εποπτεία εκτέλεσης των ποινών. Την εφαρμογή εκτέλεσης αυτών, την έχουν ο οπλονόμος Δ.Υ. με τη βοήθεια του τμηματάρχη ή υποτμηματάρχη Υπηρεσίας.

Τώρα ας απολαύσουμε μερικά «Διότι» των Ναυτοπαίδων και Δοκίμων Υπαξιωματικών.

-«Διότι βαδίζων επί του πλακόστρωτου ουρούσε ελικοειδώς, ίνα αποφύγει τον θόρυβο εκ της προσπτώσεως του ούρου εις το έδαφος!!!» Και η απορία μας. Γιατί ο διαπιστώσας την παράβαση προβληματίσθηκε με το «ελικοειδώς» και όχι με αυτήν την ίδια την παράβαση; Την εξήγηση του την έδωσε ο παραβάτης ή την ερμήνευσε ο ίδιος; Έρευνα εις βάθος!!!

-«Διότι αρπάξας ρέγκαν εκ του διανομείου ετράπη εις φυγήν. Καταδιωχθείς δε κατέφυγε εις αφοδευτήρια όπου κατασπάραξεν ταύτη!!»

Σχόλιο: Τι το μεπτόν στη πιο πάνω παράβαση; Όποιος υπεξαιρεί το βάζει στα πόδια και ο παθών τον κυνηγάει «φέρε πίσω τη ρέγκα ρέε!!». Όσο γιατί στα αφοδευτήρια; Ήταν τα μόνα που οι πόρτες τους ήταν ανοιχτές όλο το 24ωρο. Σίγουρη καταφυγή και κρυψώνας λόγω των πολλών διαδρόμων και …μεμονωμένων γνωστών χώρων. Μέχρι να τον βρουν προλάβαινε να κατασπαράξει την… χρυσίζουσα άτυχη ρέγκα. Η τιμωρία του θα έπρεπε: Δύο ημέρες χωρίς νερό.

«…Διότι εχρησιμοποίησε πλάγια μέσα…» ΦΩΤΟ: Ελευθερίου Σφακτού, «Ιστορικό Φωτογραφικό Λεύκωμα Σχολής Ναυτοπαίδων – ΣΔΥΝ – ΣΜΥΝ 1946-2000», εκδ. ΓΕΝ. Αθήνα 2007. (Επεξ.: Περί Αλός).

-«Διότι ήτο νωχελής κατά την έγερσιν» σε αντίθεση με τον συμμαθητή του ο οποίος «Διότι δεν ηγέρθη άμα τη εγέρσει» ενώ ο βιαστικός ή έχων αϋπνίες αναφέρθηκε «Διότι ηγέρθη προ της εγέρσεως». Κάτι ήξερε ο εφ. Σημαιοφόρος (ΣΕΑ) που σε ΘΕΠ είχε εφαρμόσει το «Προειδοποιητικό εγέρσεως»!!

-«Διότι ηγόρασεν εν Αλεξανδρείας διεγερτικόν φιαλίδιον». Λέτε οι Αιγύπτιοι να ήταν οι προπομποί του σύγχρονου viagra;

-«Διότι εν γραμμή ευρισκόμενος εκαλλωπίζετο». Αν ήταν για εξόδου μάλλον δικαιολογημένος.

-«Διότι έφερε αναπτήρα και τρείς πέτρας». Σημασία στη λεπτομέρεια.

-«Διότι έπιε τρείς μερίδα γάλακτος προξενήσας ανωμαλία». Και το ερώτημα: Ανωμαλίας στομαχικάς ή στον συσσυτιάρχη;

-«Διότι εν ώρα μελέτης ανεγίγνωσκεν απηγορευμένον περιοδικόν». Λέτε να ήταν «Μάσκα»;

-«Διότι είχε πλήρες τετράδιον με ερωτικά άσματα».

-«Διότι εζωγράφισεν άσεμνον φωτογραφίαν εν ώρα μελέτης». Λίγοι καταλαβαίνουν την τέχνη ή τους νεανικούς καημούς…

-«Διότι έθραυσεν πλαστικόν κύπελλον χρησιμοποιήσας αυτό δια τέϊον». Αφού το έθραυσε πως το χρησιμοποίησε; Απορία ψάλτου βηξ.

-«Παρά τις συστάσεις κατεκλήθη με φόρμα και υποδήματα». Σίγουρα πρώτος στην έγερση (εδώ χάσαμε το «Διότι»).

-«Διότι σκοπός αφοδευτηρίων ων εγκατέλειψεν την θέσιν του και ευρέθη καθήμενος εις έτερον χώρον». Αθώος παμψηφεί. Αυτή η μυρωδιά της «Αμμωνίας», μεταξύ μας, δεν υποφέρετο. Οι πιο πολλοί την κοπανάγαμε από κεί.

-«Διότι απέφυγεν την πρωινή γυμναστική και ευρέθη εις εστιατόριον». Ήθελε να’ ναι σίγουρος για το «ακράτισμα – προάριστον».

-«Δια συμπεριφοράν απάδουσαν προς Δόκιμον Υπαξιωματικόν». Απάδω = παραφωνώ (μτφ.: δεν αρμόζω). Η ελληνική γλώσσα πράγματι είναι όμορφη.

-«Διότι εν ώρα εφοδείας Α/Φ κατέβασεν τον διακόπτην φωτισμού των διδακτηρίων προκαλέσας ανωμαλίαν». Σίγουρα είχε κάνε πλημμελή καθαρισμό των χώρων.

-«Διότι είχε αντιγράψει επί του θρανίου του τύπους Γεωμετρίας ίνα αντιγράψει εις το διαγώνισμα του μαθήματος τούτου ». Ο κλασικός «σκονάκιας» αλλά καθόλου ευρηματικός.

-«Διότι εκάπνιζεν» και άλλος «Διότι ήταν κάτοχος σιγαρέττων». Συχνή παράβαση. Μόνιμο θύμα το …μαλλί των θεριακλήδων. Το κάπνισμα επετράπη επίσημα το 1974 μόνο για τους 3ετείς μαθητές.

-«Διότι έτρεφεν μύστακαν». Βιαζόμαστε να γίνουμε …αντράκια.

-«Διότι προσήλθεν εις το πλοίον εν κρεπάρει μέθης». Τι κραιπάλη τι κρεπάρει. Με λίγη … καλή θέληση κολλάει και το δεύτερο, όπου κρεπάρω = σπάω από υπερβολική πίεση.

-«Διότι απάντησε εις ερώτηση χωρίς να ερωτηθεί». …Ζητείται ερμηνεία.

-«Διότι απώθεσε πινάκια εις παραλίαν Σχολής και παρέσυρε ταύτα η θαλασσία αύρα». Μάλλον τ’ άφησε για αυτόματο πλύσιμο!!

-«Διότι ενώ εξετάζοντο, εγκατέλειψε επιδεικτικώς την θέση του ίνα ενημερωθεί εκ του βιβλίου επί της συνεχείας του μαθήματος».

-«Διότι δια της τριβής μετέβαλε τεχνητώς την θερμομετρική του ένδειξη».

-«Διότι απέφυγεν την γαργάραν».

-«Διότι μετά την διάλυση που δόθηκε στο τμήμα του αυτός απομακρύνθηκε αλαλάζοντας». (…Μάλλον ακολουθούσε εξόδου) και τέλος το αμίμητο στο είδος του:

-«Διότι ενώ αφόδευε εις αφοδευτήρια σχολής κι έβενε εμπροσθέν του ανώτερος ούτος δεν ηγέρθει!!».

1953. Ο Ναυτόπαις Α’ τάξεως Π. Κατρανόπουλος σε συζήτηση … διαφορετικού επιπέδου με σημ/ρο ΠΝ. (Αρχείο Οικ. Κατρανόπουλου).ΦΩΤ: Ελευθερίου Σφακτού, «Ιστορικό Φωτογραφικό Λεύκωμα Σχολής Ναυτοπαίδων ΣΔΥΝ – ΣΜΥΝ 1946-2000», εκδ. ΓΕΝ. Αθήνα 2007. (Επεξ.: Περί Αλός).

Τα λογοτεχνικά και όχι μόνο κατορθώματα θα μπορούσαν να γραφτούν σε τόμους. Σκοπίμως άφησα τελευταίο το θέμα χειροδικίας. Σε κανένα κείμενο οργανισμού Σχολής ή κανονισμών επιβολής πειθαρχίας αναφέρεται η χειροδικία ως μέσον διαπεδαγώγησης. Αυτό όμως δεν εμπόδιζε την εκάστοτε διοικούσα τάξη να την χρησιμοποιεί ως μέσον επίδειξης δύναμης. Η έκπληξη όσο και απογοήτευση ερχόταν όταν την ίδια μέθοδο χρησιμοποιούσαν και μερικοί Αξιωματικοί, Υπαξιωματικοί καριέρας. Ουδείς τολμούσε να αναφέρει ότι υπέστη ξυλοδαρμό. Η τύχη του ήταν προγεγραμμένη και η ζωή του θα γινόταν κόλαση. Αυτό δεν σήμαινε ότι η Διοίκηση δεν γνώριζε για τη βάρβαρη αυτή μέθοδο. Δεν της αρκούσαν οι ενδείξεις. Ήθελε αποδείξεις – αλλά είπαμε. Ποιος τολμούσε; Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η μέθοδος αυτή καθιερώθηκε ως «άγραφος νόμος» διαπαιδαγώγησης, που καλύπτετε από το νόμο της σιωπής, μετά και τα γεγονότα της 26ης Μαρτίου 1952. Ναυτόπαιδες που κατετάγησαν τα έτη 1946 έως το 1951 και ρωτήθηκαν σχετικά ουδείς ανέφερε ότι υπέστη ή έτυχε μάρτυρας χειροδικίας. Η απαράδεκτη αυτή συμπεριφορά εξέλειπε τελείως προς τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Ψάχνοντας στα αρχεία ΥΙΝ και άλλων πηγών δεν βρήκα πουθενά αναφορά για ξυλοδαρμό κατωτέρου. Η πρώτη επίσημη επιβολή ποινής που «ξετρύπωσα» για χειροδικία είναι το έτος 1967, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν θα υπήρξαν και προγενέστερες που μας ξέφυγαν. Το 1960 περίπτωση ξυλοδαρμού έφτασε μέχρι το Διαρκές Ναυτοδικείο, μετά από καταγγελία απομακρυθέντος Ναυτόπαιδος λόγω ηθικών παραπτωμάτων. Εναγόμενοι δύο Αξιωματικοί Επιτελείου της Σχολής. Παρατηρήθηκαν με αυστηρή έγγραφη επίπληξη από το ΓΕΝ διότι «απασχόλησαν την Υπηρεσία». Για την καταγγελία ξυλοδαρμού αθωώθηκαν από το Ναυτοδικείο. Η μέθοδος σωφρονισμού δια του …ξυλοδαρμού που επικρατούσε σε όλους μετά τον πόλεμο, χώρους (οικογένεια, σχολείο, εργασία, ιδρύματα) κ.α. ανήκει οριστικά στο παρελθόν.Ο παράδεισος δεν οφείλει να βγάζει ξύλο αλλά πειθώ δια της λογικής και μόνο της λογικής.

Ορισμένα είδη ποινών που έμειναν ανεξίτηλα στη μνήμη των μαθητών τόσο για την πρωτοτυπία τους, όσο και για τη σκληρότητά τους, ήταν τα πιο κάτω:

Ποινή αυστηρής φυλάκισης για χειροδικία Ν/παιδος κατωτέρας Τάξεως. ΦΩΤΟ: Ελευθερίου Σφακτού, «Ιστορικό Φωτογραφικό Λεύκωμα Σχολής Ναυτοπαίδων ΣΔΥΝ – ΣΜΥΝ 1946-2000», εκδ. ΓΕΝ. Αθήνα 2007. (Επεξ.: Περί Αλός).

1. Χ-Ψ-Ω. Σε μεταμεσονύκτια συνήθως ώρα ύπνου, εισέβαλαν στους θαλάμους τριτοετείς μαθητές. Διέταζαν «έγερση» και ακολουθούσε επιτόπου το Χ-Ψ-Ω όπου:
Χ = όλοι όρθιοι επάνω στα κρεβάτια (σκεφτείτε τώρα αυτούς που κοιμόντουσαν στο πρώτο ή μεσαίο κρεβάτι όταν αυτά ήταν τριώροφα).
Ψ = όλοι κάτω από τα στρώματα (κι ευχόσουν να μην εξείχε κανένα έλασμα ή σούστα από τη βάση του κρεβατιού. Έβγαινες λες και είχες μαλώσει με γάτες.
Ω = όλοι στο δάπεδο κάτω από το πρώτο κρεβάτι (όποιος δεν προλάβαινε να «καλυφθεί» και αυτοί ήταν πάντα οι από τα πάνω κρεβάτια, έβγαιναν «εκτός παιχνιδιού» και συνέχιζαν εντός ή εκτός θαλάμου με άλλα καψόνια). Στην πιο πάνω κίνηση συμμετείχε διασκεδάζοντας και ο 15χρονος γυιός υψηλόβαθμου επειτελεικού Αξιωματικού.

2. Μεμονωμένος ή αριθμός μαθητών να προσπαθούν …σπρώχνοντας να ρίξουν τον τοίχο ενός κτηρίου…

3. Το μέτρημα με σπιρτόξυλο μιας μεγάλης απόστασης (ευθείας ή περιμετρικής). Όταν ανέφερες τον αριθμό, πάντα ήσουν συν – πλην ένα!!! Σπιρτόξυλο και φτου κι απ’ την αρχή και όλα αυτά γονυπετώς ή σε βαθύ κάθισμα.

4. Ημικάθισμα και πηδηματάκια «αλά καγκουρό» με το όπλο ανάμεσα στα γόνατα.

5. Βαθύ κάθισμα και προέκταση ή ανάταση χειρών με ή χωρίς όπλο και πηδηματάκια βατράχου, καγκουρό ή ψύλλου (ανάλογα με τη ζωοφιλία του επικεφαλής).

6. Ανεβοκατέβασμα μέχρι τελικής πτώσεως της διπλής κλίμακας (σχήμα «Π») των διδακτηρίων (πάντα σε κίνηση τροχάδην).

7. Από μία έως αορίστου αριθμού τροχάδην, περιφορά των διδακτηρίων (με περίμετρο περίπου 270 μέτρων).

8. Ζωηρό και γρήγορο ανεβοκατέβασμα των ολίγων μεν αλλά απότομων σκαλοπατιών που οδηγούσαν στη κορυφή του Λόφου (Βουναλάκι).

9. Σε στάση προσοχής και χαιρετώντας να κάνεις …ερωτική εξομολόγηση σε έναν τοίχο (βέβαια εις μάτην διότι η άπονη …βλέπε τοίχος… έμενε παγερά ασυγκίνητη, σκέτο ντουβάρι, στα φλογερά μας ερωτόλογα).

10. Βάδην γονυπετώς ένοπλος ή μη κατά προτίμηση σε ανώμαλο έδαφος (χώμα, χαλίκια κ.α.).

11. Οι πιο ανώδυνες ή και διασκεδαστικές για την ηλικία μας ήταν το απλό τροχάδην, οι κάθε είδους χειρονακτικές εργασίες (αγγαρείες), πλην της ανθράκευσης, η κουρά εν χρω, και όσο και να ακούγεται οξύμωρο, η φυλάκιση!! Κλεισμένος στο «μπαλαούρο» δεν έκανες απολύτως τίποτα όλη την ημέρα. Μόνο μαθήματα παρακολουθούσες. Μόνη επίπτωση η διαγωγή (πάντα κακή) με συνέπεια στέρηση εποχικής αδείας.

12.Οι τιμωρημένοι με πρωινή ποινή προκειμένου να εντοπίζονται και να εγείρονται από τον υπεύθυνο το πρωί (από 150 διπλά κρεβάτια είχε ο κάθε θάλαμος)!! «έβαζαν πετσέτα» στο κάτω μέρος του κρεβατιού. Τα πειραχτήρια δεν έχαναν την ευκαιρία. Άλλαζαν τις θέσεις των «προσοψίων» ή πρόσθεταν σε μη τιμωρημένους. 

Το πρωί επικρατούσε χάος!!!

Απόσπασμα από το βιβλίο «Ιστορικό Φωτογραφικόαναδημοσίευση από το Περί Αλός
κείμενο του Ελευθερίου Σφακτού
Επικελευστού Τηλ. ΠΝ ε.α. – Προέδρου ΣΑ/ΣΜΥΝ
Λεύκωμα Σχολής Ναυτοπαίδων – ΣΔΥΝ – ΣΜΥΝ
1946-2000», εκδ. ΓΕΝ. Αθήνα 2007. Αναδημοσίευση στο
Περί Αλός με την άδεια του συγγραφέως Ε. Σφακτού.

averoph