Σπαρτιάτες, οι σκλάβοι του πολέμου (του Χαρίτωνος Γιωτάκη)

γράφει ο Φιλίστωρ Ι. Β. Δ. 

Γενικώς αποφεύγω να διαβάζω Ιστορικά μυθιστορήματα καθώς θεωρώ ότι η επιστήμη της Ιστορίας δεν είναι συμβατή με την φανταστική λογοτεχνία. Πριν πολλά χρόνια είχα διαβάσει την "Τιμάνδρα" του κ. Θοδωρή Καλλιφατίδη, το κλασσικό "ο κύριος μου Αλκιβιάδης" του Άγγελου Βλάχου και πρόσφατα διάβασα το πολύ γνωστό "οι πύλες της φωτιάς" του Steven Presffield που ομολογουμένως μου άρεσε. Κάτι αντίστοιχο περίμενα ότι θα διάβαζα όταν ξεκινούσα το βιβλίο του έμπειρου συγγραφέα κ. Χαρίτωνος Γιωτάκη "Σπαρτιάτες οι σκλάβοι του πολέμου". Ομολογουμένως το βιβλίο ήταν πολύ διαφορετικό από οποιοδήποτε ανάγνωσμα τέτοιου είδους έχω διαβάσει ως τώρα και πολύ σύντομα η ανάγνωση του συνεχίστηκε με μεγάλο ενδιαφέρον ως το τέλος.

Προφανώς οι απέραντες γνώσεις του συγγραφέα για το πλαίσιο της εποχής και το κοινωνικό γίγνεσθαι της Αρχαίας Σπάρτης είναι το αυτονόητο εφόδιο για την προσπάθεια του. Ο κ. Γιωτάκης διαφωτίζει τον αναγνώστη του για το κοινωνικό γίγνεσθαι της Σπάρτης με πολλές κατατοπιστικές υποσημειώσεις που βρίσκονται διάσπαρτες στο βιβλίο. Αυτό που κάνει το βιβλίο ιδιαίτερα ελκυστικό, είναι κατά την γνώμη μου, η αντικειμενικότητα του συγγραφέα έναντι του θέματος του. Ο κ. Γιωτάκης όχι μόνο κρατάει σαφείς αποστάσεις από μια εξιδανίκευση του Σπαρτιατικού κλέους, αλλά αντιθέτως μέσα από την περιγραφή της ζωής ενός Σπαρτιάτη ευγενή, του Αρχία, μας δείχνει μια υποκριτική κοινωνία που καταπιέζει αφόρητα και απάνθρωπα τις επιθυμίες των πολιτών της, ενώ στους κόλπους της δεν λείπουν οι σκληροί και πολλές φορές, αθέμιτοι ανταγωνισμοί μεταξύ των ισχυρών οικογενειών της πόλης για την κατάκτηση της εξουσίας. Η Σπάρτη μας παρουσιάζεται ως μια πολιτεία ανισοτήτων με τους "Όμοιους" να έχουν τα ίδια δικαιώματα μόνο στα χαρτιά και όχι επί της ουσίας. Επίσης περιγράφεται χωρίς ωραιοποιήσεις όλη η σκληρή καταπίεση των Μεσσήνιων ειλώτων και η τάση τους για εξέγερση, αλλά και η απάνθρωπη σκληράδα της Σπαρτιάτισσας μητέρας και συζύγου έναντι του Σπαρτιάτη "Όμοιου" καθώς και το Αρχαίο "η ταν η επι τας".


Η ζωή του νεαρού Σπαρτιάτη Αρχία ξετυλίγεται σε ένα άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον όπου επικρατεί η ωμή βία που οδηγεί τους εκπαιδευόμενους σε κάποιες περιπτώσεις, ακόμη και στον θάνατο. Η βία αποτελεί βασική συνιστώσα της αφήγησης και χαρακτηρίζει τον Σπαρτιάτικο βίο όπως αυτός παρουσιάζεται από τον συγγραφέα, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και ο αφηγητής την αποδοκιμάζει καθώς την θεωρεί χωρίς μέτρο αλλά και σε πολλές περιπτώσεις εντελώς απάνθρωπη και περιττή. Αναμφίβολα το πλέον ενδιαφέρον κομμάτι του βιβλίου κατά την γνώμη μου, είναι η λεπτομερέστατη περιγραφή της "Κρυπτείας" αυτού του φοβερού θεσμού που όμως πολύ λίγα είναι ευρύτερα γνωστά. Ο κ. Γιώτακης περιγράφει με μεγάλη άνεση και λεπτομέρειες τον θεσμό αυτό και θεωρώ ότι η πιστή και αληθοφανής περιγραφή του αποτελεί σημαντικό προσωπικό του επίτευγμα καθώς από όσο γνωρίζω, οι πληροφορίες για την "Κρυπτεία" είναι διάσπαρτες και περιορισμένες.

Τα 3/5 του βιβλίου αφιερώνονται στην περιγραφή της λειτουργία και την καθημερινή ζωή της Σπαρτιατικής Πολιτείας. Ο συγγραφέας με προσοχή δίνει δικές του ερμηνείες για τους λόγους που υποκρύπτονταν πίσω από έξεις του Σπαρτιάτικου βίου που όλες μοιάζουν αληθοφανείς και προϊόν συστηματικής μελέτης. Θεωρώ ότι αποτελεί πλεονέκτημα του βιβλίου η πετυχημένη περιγραφή της αντίθεσης μεταξύ του εσωτερικού κόσμου και των προσωπικών επιθυμιών του Αρχία με τον περιοριστικό καταναγκασμό που επιβάλλει ο χαλύβδινος νόμος της πόλης. Η αντίθεση αυτή έχει το ενδιαφέρον της και αναδεικνύει με γλαφυρό τρόπο την πάλη του ατόμου για να ενταχθεί στο σύνολο ομαλά. Μου φαίνεται βέβαια ότι η αντίθεση αυτή ίσως δεν είναι και τόσο ρεαλιστική καθώς ο ήρωας της εξιστόρησης Αρχίας συνεχώς υποβάλλει στην βάσανο της λογικής τον τρόπο ζωής στην Σπάρτη και τον βρίσκει παράλογο. Κάτι τέτοιο πάντως στην εποχή εκείνη δεν θα ήταν και τόσο πιθανό, καθώς όταν μαθαίνεις από την γέννηση σου να ζεις με έναν συγκεκριμένο τρόπο και όλοι γύρω σου κάνουν το ίδιο, τον αποδέχεσαι κατά κανόνα ως δεδομένο και ως κάτι φυσικό. Επίσης αν ο Αρχίας διέθετε τόσο ανεπτυγμένη κριτική σκέψη δύσκολα θα είχε διακριθεί στα διάφορα στάδια της Σπαρτιατικής εκπαίδευσης που απαιτούσαν τυφλή υπακοή, χωρίς περιττούς στιγμιαίους δισταγμούς.

Στα επόμενα 2/5 του βιβλίου καταγράφεται η Ιστορία της Σπάρτης και του Κλασσικού Ελληνικού κόσμου από την Ιωνική επανάσταση ως την ηρωική μάχη των Θερμοπυλών, με έναν συνοπτικό αλλά συνάμα πειστικό και έγκυρο τρόπο. Οι μάχες περιγράφονται γλαφυρά και κυρίως με μεγάλη λεπτομέρεια και πιστότητα όσον αφορά τις κινήσεις της στρατιωτικής φάλαγγας αλλά και τα παραγγέλματα που έδιναν οι Σπαρτιάτες αξιωματικοί στους οπλίτες τους. Ο ήρωας της μάχης Βασιλιάς Λεωνίδας είναι ένας από τους πρωταγωνιστές της πλοκής του βιβλίου, όχι απαραίτητα αγαθός σε πολλές περιπτώσεις κατά τον βίο του στην πόλη. Η παρουσίαση του Λεωνίδα αποτελεί άλλον ένα αιφνιδιασμό του συγγραφέα στον αναγνώστη του, που μάλλον παραπέμπει σε εφεύρημα του συγγραφέα για να εξυπηρετηθεί η αφήγηση χωρίς (;) ιστοριογραφική αναφορά.

Σε κάποια σημεία του μυθιστορήματος υπάρχουν κάποιες άστοχες παρομοιώσεις που λογοτεχνικά μοιάζουν αποτυχημένες (τουλάχιστον στα δικά μου μάτια), περιπτώσεις αθυροστομίας των πρωταγωνιστών που μοιάζουν αχρείαστες και αψυχολόγητες (αν και όπως ξέρουμε οι στρατιώτες εκείνη την εποχή ήταν ιδιαίτερα αθυρόστομοι), αλλά και η δημοτική - λεκτική και νοηματική - που επιλέχθηκε για την απόδοση των διαλόγων των Αρχαίων Σπαρτιατών σε κάποιες περιπτώσεις με ξένισε. Ιδιαίτερα καλαίσθητη η παρουσίαση του βιβλίου, εξαιρετική επιλογή της γραμματοσειράς που βοηθάει για μια ξεκούραστη και απρόσκοπτη ανάγνωση.


Συμπερασματικά το βιβλίο είναι προϊόν μεγάλης προσπάθειας, σκληρής μελέτης και προσωπικού μόχθου του συγγραφέα, ο οποίος αναμφισβήτητα έχει μεγάλες ικανότητες στην δημιουργία χαρακτήρων και πλοκής. Μετά από τις πρώτες 50 σελίδες το βιβλίο σε εγκλωβίζει οριστικά για να το διαβάσεις μέχρι τέλους. Ο κ. Γιωτάκης είναι έντιμος έναντι του αναγνώστη του, και ειλικρινής μέχρι παρεξηγήσεως, καθώς η αφήγηση και οι περιγραφές του μοιάζουν αυθεντικές και αντίστοιχες της εποχής όπως την συνέλαβε και την κατάλαβε χωρίς στρογγυλοποιήσεις ώστε να είναι απαραίτητα συμβατές με τις σημερινές αντιλήψεις και προκαταλήψεις του αναγνώστη. Το έργο του κ. Γιωτάκη αποτελεί απαραίτητο απόκτημα για κάθε βιβλιοθήκη και μπορεί να αποτελέσει βασικό ανάγνωσμα για όσους ενδιαφέρονται για την Αρχαία Σπάρτη.