Το Καρναβάλι στον Μεσαίωνα

Καρναβάλι: Η γιορτή των τρελών

Η αρχή του Χριστιανικού Μεσαίωνα βρήκε την Ευρώπη κατακλυσμένη από μια σωρεία μύθων, θρύλων, λατρειών και θρησκειών που ξεχύνονταν σε όλη την ήπειρο μαζί με τις νικηφόρες Ρωμαϊκές λεγεώνες. Ο Όσιρης και η Ίσιδα, ο Διόνυσος, ο Κρόνος, ο Άττης και η Κυβέλη, η Δήμητρα, ο Λύκος και ο Φαύνος, αναμείχθηκαν με τις θρησκευτικές παραδόσεις των Κελτών, των Σαξόνων, των Τευτονικών, Γερμανικών και Σκανδιναβικών λαών. Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία στο τέλος άρχισε να εξάγει και να επιβάλει τον χριστιανισμό. Η Αγία Ρωμαϊκή Εκκλησία διέδιδε το λειτουργικό της επίχρισμα πάνω στις πανάρχαιες παγανιστικές παραδόσεις, αλλά κι αυτή η ίδια η λειτουργία είχε σε μεγάλο βαθμό ασπαστεί στοιχεία από τη μυθολογική κληρονομιά των μεσογειακών φυλών. Αρχαία Πνεύματα, Θεοί, Λατρείες, Ιερά Άλση και Ναοί ανακαλύφτηκαν και πάλι με καινούρια ονόματα και νέες χριστιανικές δοξαξίες.

Ενώ οι Πάπες εξαπέλυαν τον πόλεμο ενάντια στην «ειδωλολατρία», το πνεύμα του καρναβαλιού εισέδυε μέσα στην ίδια την Εκκλησία. Ακολουθώντας την αρχαία παράδοση η Γιορτή των Τρελών ήταν μια σάτιρα της πομπώδους χριστιανικής λειτουργίας, αποκαλύπτοντας την υποκρισία της παπικής εκστρατείας ενάντια στις αρχαίες τελετές. Η Γιορτή των Τρελών, ήταν μια παράξενη χριστιανική γιορτή που διαρκούσε 12 μέρες. Ο κατώτερος κλήρος, οι διάκονοι και οι καλόγεροι συγκεντρώνονταν σε ένα ειδικό συμβούλιο για να εκλέξουν τον «Πάπα» τους. Αυτός ο Πάπας των Τρελών, όπως ονομαζόταν, ντυνόταν με τα άμφια του ποντίφικα και σαν το βασιλιά των αρχαίων Σατουρναλίων εξουσίαζε σε έναν παράλογο κόσμο.

Τη μέρα, που παλιά ήταν αφιερωμένη στο Θεό Ιανό και που για τους χριστιανούς ήταν η γιορτή της Περιτομής, ο Πάπας των Τρελών έκανε τη θριαμβευτική του είσοδο στην εκκλησία, εγκαινιάζοντας το καρναβάλι, μια περίοδο οργιαστικού ξεφαντώματος. Τον υποδέχονταν οι κληρικοί, ντυμένοι σαν γυναίκες και ζώα! Οι λαϊκοί πάλι ντύνονταν σαν καλόγριες και καλόγηροι και συμμετείχαν χορεύοντας και τραγουδώντας άσεμνα τραγούδια. Μέσα σε ένα πανδαιμόνιο χαράς ο Πάπας των Τρελών έδινε παράλογες ευλογίες και κατάρες. Η Αγία Τράπεζα μεταμορφωνόταν σε τραπεζαρία, όπου οι κληρικοί κάθονταν πίνοντας, τρώγοντας και χαρτοπαίζοντας. Σύννεφα βρώμικου θυμιάματος από καιγόμενα πετσιά γέμιζαν την ατμόσφαιρα της εκκλησίας.

Ο εκμαυλισμός έφτανε στο αποκορύφωμα του την τελευταία μέρα, στη γιορτή του γαϊδάρου. Ένας γάιδαρος καλυπτόταν με χρυσό πέπλο και οδηγούνταν στο Χριστιανικό Ιερό. Μια λειτουργία ψαλλόταν προς τιμή του ζώου, ενώ η χορωδία εκφωνούσε τα αλληλούια και αμήν. Ο γάιδαρος ήταν για τον Ιησού ό,τι η αρκούδα και ο ταύρος για τον Διόνυσο και τον Όσιρη, δηλ. μια συμβολική εικόνα του Θεού. Μια κοπέλα κρατώντας ένα μωρό στη αγκαλιά ανέβαινε στο ζώο αναπαριστάνοντας έτσι τη φυγή της Μαρίας στην Αίγυπτο. Τότε άρχιζε μια παρωδία λειτουργίας που διαρκούσε πολύ ώρα και τελείωνε με χορό ευχαριστίας και με γκαρίσματα γαϊδουρινά!

Μετά απ’ αυτή την βέβηλη, ανίερη και οργιαστική λειτουργία, οι κληρικοί κρατώντας φανάρια, ανταλλάσοντας άσεμνα αστεία και προσβολές με τους λαϊκούς διέσχιζαν τους συνωστισμένους δρόμους πάνω σ’ ένα καράβι με ρόδες. Η παράξενη αυτή πομπή της «Αυλής των Θαυμάτων» σταματούσε μπροστά στα σπίτια των πλουσίων ζητώντας χρήματα και επέστρεφε τελικά στην εκκλησία, όπου το γλέντι συνεχιζόταν με χορούς και θεατρικές φάρσες. Περιγράφει πολύ γλαφυρά “την γιορτή των τρελών” στην “Παναγία των Παρισίων” ο Βίκτωρ Ουγκώ.

Η «Παναγία των Παρισίων» διαδραματίζεται σε ένα σκοτεινό μεσαιωνικό Παρίσι, στο οποίο κυριαρχεί η καθολική εκκλησία, ως αποκρυστάλλωμα της αυστηρότατα δομημένης φεουδαρχικής χριστιανικής κοινωνίας και των καταπιέσεων που συνεπάγονται οι δομές και το δόγμα της. Ο ίδιος ο ναός με το γοτθικό ρυθμό του, τον όγκο του, τις μυστηριακές και αποτρόπαιες μορφές που τον κοσμούν, αποτελεί μια υλική, απτή έκφανση αυτής της επίφοβης, καταπιεστικής εποχής. Οι ηθικές αξίες σε αυτόν τον κόσμο του λυκόφωτος αντιπροσωπεύονται από πρόσωπα περιθωριακά, έξω από τα όρια της δομημένης κοινωνίας: την τσιγγάνα Εσμεράλδα χορεύτρια των δρόμων και τρόφιμη της «Αυλής των Θαυμάτων» του χώρου όπου ζούσαν όλοι οι ήρωες του μεσαιωνικού παρισινού υποκόσμου και τον τερατόμορφο κωδωνοκρούστη Κουασιμόδο.

«O ταλαίπωρος ποιητής έριξε μια ματιά ολόγυρα. Πραγματικά, βρισκόταν στην τρομερή Αυλή των Θαυμάτων, όπου ποτέ τίμιος άνθρωπος δεν είχε μπει τέτοιαν ώρα. Επρόκειτο για έναν κύκλο μαγικό, όπου οι αξιωματούχοι του Σατελέ κι οι αστυνόμοι του Δικαστηρίου που το διακινδύνευαν να εισχωρήσουν, γίνονταν κομματάκια. Η πόλη των κλεφτών, μια αποτροπιαστική κρεατοελιά στο πρόσωπο του Παρισιού, ένας βόθρος απ’ όπου ξέφευγε κάθε πρωί και όπου ξαναγύριζε να κατασταλάξει τη νύχτα αυτό το βρομερό ρυάκι αισχρότητας, ζητιανιάς και αλητείας που πάντα ξεχειλίζει στους δρόμους των πρωτευουσών, μια τερατώδης κυψέλη όπου ξαναμαζεύονταν το βράδυ, μαζί με τη λεία τους, όλοι οι κηφήνες της κοινωνίας, ένα άσυλο του ψεύδους, όπου ο γύφτος, ο διωγμένος από την εκκλησία καλόγερος, ο παραστρατημένος φοιτητής, τα καθάρματα όλων των εθνών -Ισπανοί, Ιταλοί, Γερμανοί- κι όλων των θρησκειών – Εβραίοι, χριστιανοί, μωαμεθανοί, ειδωλολάτρες- που ζητιάνευαν την ημέρα γεμάτοι ψεύτικες πληγές, μεταμορφώνονταν τη νύχτα σε ληστές. Με δυο κουβέντες, ένα απέραντο βεστιάριο όπου ντύνονταν και ξεντύνονταν εκείνη την εποχή όλοι οι ηθοποιοί αυτής της αιώνιας κωμωδίας που παίζουν στα λιθόστρωτα του Παρισιού, η κλεψιά, η πορνεία και το έγκλημα.»


Τρελοί και Μάγισσες

Η περίοδος του καρναβαλιού είναι η εποχή των μαγισσών

Είναι οι μέρες όπου ενεδρεύουν τα υπερφυσικά πλάσματα, τα φαντάσματα, τα πνεύματα του δάσους, οι διάβολοι και οι μάγισσες. Στην Ιταλία ένα απ’ αυτά τα πλάσματα ήταν η Μπεφάνα, μια παραφθορά της λέξης Θεοφάνια. Τα Εκκλησιαστικά Συμβούλια καταδίκασαν αυτή την εικόνα της «Γριάς-Μάγισσας» και προσπάθησαν να την ενσωματώσουν στο ημερολόγιο σαν Αγία Αγκάθα. Κατά τη διάρκεια του καρναβαλιού ομοιώματά της κρέμονταν στα παράθυρα και μικρά ειδώλια με τη μορφή της μάγισσας ρίχνονταν στους δρόμους. Σύμφωνα με τον εκχριστιανισμένο θρύλο, η Μπεφάνα είχε δυο παιδιά το Καρναβάλι και τη Σαρακοστή.

Στα καρναβάλια της Γερμανίας και της Αυστρίας οι άσχημες μάγισσες Πέρστα και Χόλντα έμπαιναν επικεφαλής μιας πομπής φαντασμάτων και δαιμόνων. Όσοι αντιπροσώπευαν την άνοιξη ήταν όμορφα ντυμένοι και φορούσαν χαρούμενες μάσκες, ενώ εκείνοι που αντιπροσώπευαν το χειμώνα και τα κακά πνεύματα ήταν τρομακτικοί στην όψη. Στις βαυαρικές Άλπεις οι «μάγισσες» πηδούσαν τη νύχτα πάνω από τις φωτιές. Οι Ιταλοί και οι Γερμανοί συνήθιζαν να καίνε αχυρένιες μάγισσες στις φωτιές του καρναβαλιού.

Σε διάφορα μέρη της Ευρώπης γίνονταν πομπές συνοδευόμενες με ήχους βούκινων, κουδουνιών και κυμβάλων για να εκδιώξουν τα πνεύματα και τις μάγισσες, όπως ακριβώς οι αρχαίοι Αθηναίοι έδιωχναν τις «Κάρες» στο τέλος της γιορτής των Ανθεστηρίων που γινόταν στις αρχές του Μάρτη. Σε μερικές πομπές καρναβαλιού στη Βόρεια Ευρώπη βασιλιάς των φαντασμάτων ήταν ο Χαριλο-Κίνγκ ή Αρλεκίνος. Ήταν αρχηγός μιας διαβολικής στρατιάς πεθαμένων ψυχών που τρόμαζαν και διασκέδαζαν τα πλήθη του καρναβαλιού.

Η φήμη του Αρλεκίνου ξαπλώθηκε σιγά-σιγά σε όλη την Ευρώπη, καθιστώντας τον έτσι παγκόσμια φιγούρα του καρναβαλιού. Εξάλλου ο διαβολικός Αρλεκίνος ενέπνευσε την ιταλική Κομέντια ντελ Άρτε. Αυτός ήταν που γέννησε μια σειρά από φυσιογνωμίες του καρναβαλιού, όπως τον γαλλικό Πιερότο και την Πουλσινέλ, τη ρωσική Πετρούσκα που ενέπνευσε τον Ιγκόρ Στραβίνσκυ και τον ισπανικό δον Κριστομπάλ.

Σύμφωνα με έναν αρχαίο θρύλο ο Τρελός γεννιέται την ίδια στιγμή με το Βασιλιά και έχει το ίδιο ωροσκόπιο μ’ αυτόν, γι’ αυτό και είναι ίσος του! Ο μαγικός αριθμός του Τρελού είναι το 11 και συμβολίζει ακριβώς την ισότητα αυτή. Στις μεσαιωνικός αυλές είχε το μοναδικό προνόμιο να λέει στο βασιλιά αλήθειες που δεν τολμούσε να ξεστομίσει κανένας άλλος θνητός και ήταν ο μόνος που επιτρεπόταν να μπει στα γυναικεία δωμάτια. Ηταν το μοναδικό ον στην Βασιλική αυλή που είχε το ελεύθερο να πλησιάζει τον Βασιλιά κρατώντας μάλιστα τα όπλα του, με την κάλυψη που του πρόσφερε ο ρόλος του σαν τρελός, παράλογος, πλανόδιος καλλιτέχνης. Μερικές φορές μιλούσε ποιητικά, άλλοτε ωμά, γελοιοποιώντας την αυλή του βασιλιά, αποκαλύπτοντας τις ίντριγκες, εκθέτοντας τις αδυναμίες των αυλικών, την απληστία τους και την υποκρισία τους. Πολλά καρναβάλια στην κοιλάδα του Ρήνου αρχίζουν κάθε χρόνο το 11ο λεπτό της 11ης ώρας της 11ης μέρας του εντέκατου μήνα, δηλαδή τη Μαγική Στιγμή του Τρελού.

Το καρναβάλι της Ρώμης

Ο Γκαίτε στα «Ταξίδια στην Ιταλία» περιγράφει το καρναβάλι-μαμούθ στη Ρώμη του 18ου αιώνα. Η ανθρώπινη φαντασία και η δίψα για ελευθερία είχαν βρει ελεύθερο πεδίο δράσης. Εκατοντάδες θεατρικές παραστάσεις δίνονταν σε παλκοσένικα στις πλατείες της πόλης. Ελέγχοντας τη βία και την ακολασία, ο τόνος του καρναβαλιού είχε μετατοπιστεί και είχε βρει καλλιτεχνική έκφραση. Τα θεατρικά έργα και οι ποιητικοί θρύλοι είχαν αντικαταστήσει τις φτηνές φάρσες.

Πολυάριθμες παρελάσεις με αλληγορικά άρματα διέσχιζαν τους δρόμους της Ρώμης και μετείχαν σ’ αυτές άτομα κάθε ηλικίας και φύλου. Οι βίαιες συγκρούσεις, οι προκλητικές αμφιέσεις και η ανηθικότητα που κάποτε χαρακτήριζαν το καρναβάλι δεν υπήρχαν πια. Το Κολοσσαίο πλημμυριζόταν από πλούσια θεάματα με δεκάδες χιλιάδες μουσικούς, χορευτές και τραγουδιστές. Το καρναβάλι στη Βενετία, που είχε τόσο γοητεύσει το λόρδο Βύρωνα με την εξωτική του λαμπρότητα και τον άπειρο πλούτο του, είχε φτάσει σε μνημειώδη έκφραση του καλλιτεχνικού πνεύματος. Ήταν ένα διαρκές πανηγύρι, αφού γιορταζόταν έξι μήνες το χρόνο!


Ο χορός των στοιχείων & της μαγείας

Το καρναβάλι είναι ευνοϊκή περίοδος για μαγεία.

Οι Αλχημιστές του Μεσαίωνα περίμεναν πάντα την κατάλληλη στιγμή –όπου οι θέσεις των άστρων συμπίπτουν με ορισμένους σεληνιακούς και ηλιακούς κύκλους– για να πετύχουν τη μεταστοιχείωση των αγενών μετάλλων. Το καρναβάλι είναι ακριβώς αυτή η κατάλληλη στιγμή και η μαγεία του, όταν εκτελείται από τον τρελό, το μάγο ή τον ιερέα, μεταμορφώνει τα κοινωνικά και φυσικά στοιχεία. Ο καπνός από τις εξαγνιστικές φωτιές του καρναβαλιού αποκαλύπτει οιωνούς για ολόκληρο το χρόνο. Τα κόκαλα από τα σφαχτά και τα φτερά από κοκόρια ανακατεύονταν με στάχτες κι έπειτα ρίχνονταν στα χωράφια για να προστατεύουν τις σοδειές. Οι τελετές του καρναβαλιού περιλαμβάνουν μαγικά όργανα, ειδικές χειρονομίες και κραυγές που έχουν ιδιαίτερη δύναμη. Στο Βέλγιο και σε ορισμένα μέρη των Άλπεων χρησιμοποιούνταν σκούπες που «σάρωναν» τον παλιό χρόνο. Στα γαλλικά και γερμανικά καρναβάλια φουσκωμένοι ασκοί από κύστεις γουρουνιών προσδένονταν στα άκρα των ραβδιών με τα οποία άντρες και γυναίκες χτυπιόνταν μεταξύ τους. Πίστευαν πως οι ασκοί περιείχαν πεθαμένες ψυχές.

Η δάφνη, που ήταν απαγορευμένη από τα παπικά συμβούλια του μεσαίωνα, το θυμάρι και το δεντρολίβανο συνδέονταν επίσης με το καρναβάλι. Κλαδιά από τα φυτά αυτά κρεμούσαν στα παράθυρα για να διώχνουν τα κακά πνεύματα. Επίσης γινόταν και η «μάχη των λουλουδιών», όπου νεαρά κορίτσια καβάλα σε διακοσμημένα άρματα έριχναν κίτρινες μιμόζες στα πλήθη, ένα έθιμο που επιβιώνει και στα σημερινά καρναβάλια.

Παράδοξες διασυνδέσεις σε παράξενες αντιπαραθέσεις ανάμεσα σε αρχαίες φυλές, που χάνονται σε πάμπολλες διασταυρώσεις μέσα στην ιστορία, χωροχρονικά τούνελ και σκουληκότρυπες που μέχρι σήμερα λειτουργούν ως περάσματα για οντότητες όπως οι Μεγάλοι Παλαιοί και οι Πρεσβύτεροι Θεοί της Μυθολογίας Κθούλου. Υβριδικά γένη που μεθοδεύτηκαν σε ανίερες τελετές των οποίων τους οποίους συναντάμε στην εποχή μας σε εορτασμούς σαν αυτούς της Απόκριας, της Βαλπουργίας Νύχτας και της Πρωτομαγιάς. Κάποιοι αδαείς γιορτάζουν την αναγέννηση της Φύσης και κάποιοι γνώστες την αναγέννηση του Είδους τους!!!

@Αλεξάντερ Ορλόφ / Τ.Π.

πηγη