Το καταφύγιο του Πάτρικ Λι Φέρμορ στην Καρδαμύλη

Δημήτρης Τερζής

Ο δρόμος, καθώς αφήνεις την Καρδαμύλη, είναι γεμάτος στροφές και πικροδάφνες.

Στ' αριστερά σου είναι η πλαγιά του βουνού που σε κάποια σημεία μοιάζει απόκρημνη -το γνήσιο μανιάτικο τοπίο- και σε άλλα φιλόξενη, γεμάτη από ελαιώνες που λιάζονται στον ήλιο.

Στα δεξιά σου απλώνεται ο Μεσσηνιακός κόλπος και τη ματιά σου παγιδεύουν απόμεροι κολπίσκοι με σμαραγδένια νερά.

Δεν αργεί κανείς να φτάσει στο Καλαμίτσι, πολύ κοντά στην Καρδαμύλη.

Η οδηγός μου, η Μάργκρετ, μια Γερμανίδα απ' το Κίελο που είναι παντρεμένη με Ελληνα στην Αμερική και έρχονται στην Καρδαμύλη για διακοπές 20 χρόνια τώρα, ψάχνει να βρει τον μικρό δρόμο που οδηγεί από την επαρχιακή οδό στην παραλία.

«Εκεί ο δρόμος κάνει μια διχάλα», μου λέει. «Από τη μια πλευρά σε βγάζει στη θάλασσα κι από την άλλη στο σπίτι του Φέρμορ».

Με τη Μάργκρετ γνωριστήκαμε στην Καρδαμύλη.

Είκοσι χρόνια που επισκέπτεται το μέρος δεν είχε ποτέ την ευκαιρία να δει το σπίτι του Πάτρικ Λι Φέρμορ από κοντά, μόνο απ' έξω περνούσε.

Η λαχτάρα της να έρθει μαζί ήταν έκδηλη, όταν έμαθε ότι θα πήγαινα να το επισκεφτώ έπειτα από συνεννόηση με το μουσείο Μπενάκη, στο οποίο και ανήκει μετά τον θάνατο του συγγραφέα.

Ως γνήσια Βορειοευρωπαία δεν μου το πρότεινε. Ως Νοτιοευρωπαίος, το έκανα εγώ.

«Ελάτε μαζί μου, θα μου δείξετε και τον δρόμο για να πάω». Το πρόσωπο της Μάργκρετ έλαμψε.

Είναι αυτονόητο πως δεν υπάρχει κάποια πινακίδα που να σε οδηγεί στο σπίτι όπου ο Φέρμορ ζούσε αρκετούς μήνες κάθε χρόνο, από το 1967 που το ολοκλήρωσε έως το 2011 που πέθανε.

Θα πρέπει να ρωτήσεις ή να σε πάει κάποιος που ξέρει τα μέρη.

Σε μια στροφή, λοιπόν, η Μάργκρετ είπε «εδώ είναι» και στρίψαμε στον μικρό κατηφορικό δρόμο που μετά βίας χωρούσε ένα αυτοκίνητο.

Λίγο πριν φτάσουμε στη διχάλα του δρόμου συναντήσαμε μια οχιά που βιαστικά περνούσε απ' τη μιαν άκρη του στην άλλη.

Την αφήσαμε να χαθεί στ' αγριόχορτα υπακούοντας στην αρμονία του κόσμου που επισκεπτόμασταν.

Ημασταν οι φιλοξενούμενοι και οφείλαμε να σεβαστούμε το τοπίο.
Το στούντιο όπου εργαζόταν


Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ στην αυλή του σπιτιού του , φωτογραφημένος από τη σύζυγό του. | Joan Leigh Fermor, Courtesy The New York Review of Books

Το τοπίο. Ενας μικρός λόφος γεμάτος από λιόδεντρα, πεύκα και κυπαρίσσια.

Στ' αριστερά, ο δρόμος οδηγεί στην πανέμορφη βοτσαλωτή παραλία.

Στα δεξιά, μια μικρή ανηφόρα που οδηγεί στο σπίτι. Την ανεβαίνεις παρέα με τα τζιτζίκια να σου τρυπάνε τ' αυτιά.

Ο τόπος μυρίζει ρίγανη και πευκοβελόνες. Γεύεσαι την αλμύρα της θάλασσας στον αέρα.

Σουρσίματα πλάι στα πόδια σου, μια σαύρα που δεν θέλει πολλά πολλά με τους ξένους.

Το σπίτι προστατεύεται από έναν πέτρινο τοίχο, γύρω στα δύο μέτρα ψηλό, απ' άκρη σ' άκρη.

Θυμίζει υποστατικό του Μεσαίωνα απ' έξω και η μεγάλη σιδερένια πόρτα που οδηγεί στον κήπο επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές.

Εκεί μας περιμένει η Ελπίδα Μπελογιάννη, η οικονόμος του Φέρμορ τα τελευταία 11 χρόνια της ζωής του. Θα είναι η ξεναγός μας στα ενδότερα.

Δεν χορταίνει το μάτι τόση ομορφιά. Από τα πρώτα βήματα μέσα στον κήπο, ο αμφιβληστροειδής αιχμαλωτίζεται από τα ψηλά κυπαρίσσια, τους περιποιημένους καλλωπιστικούς θάμνους, τα χωμάτινα μονοπάτια, την καλλιτεχνικά λαξεμένη πέτρα από την οποία είναι χτισμένα τόσο το κυρίως οίκημα όσο και το στούντιο, ένα ξεχωριστό κτίριο στο οποίο ο συγγραφέας συνήθιζε να εργάζεται με τις ώρες. Από αυτό αρχίζει το σεργιάνι μας.

Ενα μεγάλο γραφείο και άπειρα βιβλία ανάμεσα στα παράθυρα που θυμίζουν γαλλικές εξοχικές κατοικίες, από εκείνα που τα κάνουν τόσο πελώρια για ν' αφήνουν τον ασθενικό ήλιο της Εσπερίας να ζεσταίνει στον χώρο.

Μα εδώ δεν υπάρχει τέτοια ανάγκη. Ο μεσογειακός ήλιος είναι τόσο ζεστός, γι' αυτό και το στούντιο είναι περικυκλωμένο από δέντρα που η σκιά τους προστατεύει το μέρος.

Το γείσο στο ανατολίτικης νοοτροπίας τζάκι είναι γεμάτο από φωτογραφίες του συγγραφέα από διάφορες περιόδους της ζωής του, φωτογραφίες της συζύγου του, Τζόαν Λι Φέρμορ στην Καρδαμύλη, αλλά και στο πατρικό της στην Αγγλία, φωτογραφίες του ζεύγους μαζί με επισκέπτες.

Το στούντιο εκτός από μέρος εργασίας είναι και μέρος ξεκούρασης, αφού στο διπλανό δωμάτιο υπάρχει ένα μεγάλο κρεβάτι.

Τα βιβλία κυριαρχούν κι εδώ, όμορφα τοποθετημένα σε βιβλιοθήκες ή σε ράφια.
Βιβλία στις εσοχές του τοίχου


Το υπνοδωμάτιο του ζεύγους Φέρμορ | Δημήτρης Τερζής

Ο επισκέπτης που στέκεται έξω από το σπίτι του Φέρμορ εντυπωσιάζεται από την πρώτη στιγμή που θα ανοίξει η κεντρική πόρτα του κυρίου οικήματος, καθώς δεν περιμένει ότι αυτή θα τον οδηγήσει σ' έναν εσωτερικό διάδρομο που καταλήγει σ' ένα τεράστιο μπαλκόνι σε σχήμα Γ, το οποίο παραπέμπει στην αρχιτεκτονική των ορθόδοξων μοναστηριών με γενναίες πινελιές γοτθικού ρυθμού.

Πόρτες η μία δίπλα στην άλλη, που οδηγούν στην κουζίνα (συνδυασμός ελληνικής αγροτικής κουζίνας με κουζίνα βρετανικού εξοχικού), σε ξενώνες και στην κρεβατοκάμαρα του ζευγαριού, η οποία έχει εκπληκτική θέα προς τον σμαραγδένιο κόλπο.

Η τελευταία πόρτα οδηγεί στο μεγάλο σαλόνι του σπιτιού.

Στη συμβολή τού Γ που κάνει το μπαλκόνι, μια πέτρινη σκάλα σε οδηγεί στο κάτω επίπεδο, μ' ένα τεράστιο γιασεμί να την καλύπτει σχεδόν ολόκληρη.

Οι καστροκαμάρες του οικήματος προσφέρουν μια υπέροχη σκεπαστή θέση όπου ένα μεγάλο ξύλινο τραπέζι περιτριγυρισμένο από ευρύχωρες ξύλινες καρέκλες υπηρετούσαν για χρόνια τους επισκέπτες του ζευγαριού στο μεσημεριανό ή στο δείπνο τους.

Μια τεράστια σκεπασμένη στέρνα με νερό είναι πιο δίπλα. Απ' αυτό το σημείο ακούς τα γέλια εκείνων που χαίρονται την παραλία στο βάθος.

Τα δωμάτια είναι δροσερά, η μανιάτικη πέτρα κάνει καλά τη δουλειά της.

Δεν υπάρχει τίποτε ελιτίστικο στον διάκοσμο, τίποτε το περιττό ή το εξεζητημένο.

Απλά κρεβάτια, κομοδίνα, λαμπατέρ και ράφια με βιβλία, τοποθετημένα σε λαξεμένες εσοχές του τοίχου.

Αν μη τι άλλο, είναι απίστευτος ο όγκος των βιβλίων που υπάρχουν σ' αυτό το σπίτι. Εως και τα τέσσερα μπάνια του, έχουν ράφια με βιβλία!

Σε εσοχές των τοίχων του διαδρόμου και του μπαλονιού είναι τοποθετημένα δύο έργα του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, πιστού φίλου του Φέρμορ.

Στην μια άκρη του μπαλκονιού, μια ξύλινη ροτόντα αναπαύεται στη παχιά σκιά των δέντρων.

«Εδώ έτρωγαν όταν ήταν μόνοι τους», λέει η Ελπίδα. Δίπλα, μια μεγάλη πόρτα οδηγεί στο σαλόνι και από εκεί στο κύριο μέρος του κήπου.

Το σαλόνι του σπιτιού έχει παραλληλόγραμμο σχήμα. Η μια πλευρά του βλέπει προς τα εκεί που είναι το στούντιο και τα κυπαρίσσια.

Η απέναντι πλευρά του σπιτιού είναι αυτή που σου κόβει την ανάσα.

Ενας εξώστης με παράθυρα αγγλικού στιλ από τη μια στην άλλη άκρη του τοίχου, που βλέπει στον ελαιώνα και στη θάλασσα.

Ο επισκέπτης μπορεί να ξεκουραστεί στον τεράστιο καναπέ που πηγαίνει παράλληλα με τον εξώστη δημιουργώντας ένα σημείο μοναδικής χαλάρωσης και ομορφιάς.

Στο υπόλοιπο σαλόνι δεσπόζουν μια βενετσιάνικη ροτόντα, δύο μεγάλες βιβλιοθήκες και ένας επίσης τεράστιος καναπές κοντά στο μεγάλο τζάκι.
Ψηφιδωτή αυλή


Στο σαλόνι του σπιτιού διακρίνουμε το εσωτερικό μπαλκόνι | Δημήτρης Τερζής

Δίπλα στο σαλόνι υπάρχει ένας ξενώνας όπου, όπως μας λέει η Ελπίδα, ο Φέρμορ κοιμόταν τα τελευταία χρόνια της ζωής του.

Συντροφιά του αποτελούσαν τα βιβλία του Σέξπιρ «Τρικυμία», «Αμλετ», «Ονειρο Καλοκαιρινής Νύχτας», τοποθετημένα στο μικρό ράφι, δίπλα στο κρεβάτι.

Η πόρτα που οδηγεί έξω από το σπίτι βλέπει προς μια ψηφιδωτή αυλή για τον διάκοσμο της οποίας ο Φέρμορ ξόδεψε πολύ χρόνο μαζί με τον Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα.

Στα αριστερά, ένα σκεπασμένο χαγιάτι πνίγεται στην πρασινάδα.

Περπατάς και φτάνεις στην άκρη του ψηφιδωτού πλακόστρωτου απ' όπου σε αποζημιώνει η θέα προς τη θάλασσα.

Ενα άλλο πετρόστρωτο μονοπάτι σε πηγαίνει στο πλάι του κήπου, εκεί που μέσα στα δέντρα ξεκινάει μια επίσης πέτρινη σκάλα που οδηγεί σ' ένα βοτσαλωτό κομμάτι της παραλίας.

Είναι το μέρος όπου ο Πάτρικ Λι Φέρμορ έκανε το μπάνιο του κάθε μέρα.

«Κολυμπούσε και περπατούσε πολύ», λέει η Ελπίδα. «Κολυμπούσε ώς τη Μερόπη, ανέβαινε, περπατούσε εκεί και γύριζε πάλι κολυμπώντας», μας λέει και μας δείχνει το μικρό νησάκι που δεσπόζει στον κόλπο, κάποιες εκατοντάδες μέτρα πιο πέρα.
Το σπίτι θα συντηρηθεί και θα φιλοξενεί ερευνητές


Ο Ν.Χ.Γκίκας και ο Πάτρικ Λι Φέρμορ στο εργαστήρι του Γκίκα στην Ύδρα, 1955 | Φωτογραφικό αρχείο Μουσείου Μπενάκη-Πινακοθήκης Γκίκα

Ο Πάτρικ Λι Φέρμορ, ο «Πάντι» για τους φίλους του, ο «Μιχάλης» για τους Ελληνες και δη τους Μανιάτες, πρωτοβρέθηκε στη Μάνη στα 1952.

Εγραψε το ομώνυμο βιβλίο το 1958, φιλοξενούμενος του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα στην Υδρα.

Το 1965 άρχισε να χτίζει το σπίτι στην Καρδαμύλη και το ολοκλήρωσε δύο χρόνια αργότερα.

Διαβάζοντας τη βιογραφία του από την Αρτεμις Κούπερ (εκδ. Μεταίχμιο) και ειδικά στο κεφάλαιο που αναφέρεται στο σπίτι («Μοναστήρι για δύο»), δεν τον αδικώ που σε επιστολές του παραδέχεται πως δεν είχε την ικανότητα να αυτοσυγκεντρωθεί και να δουλέψει εντατικά στο σπίτι.

Θα έλεγε κανείς πως πρόκειται για το ιδανικό ησυχαστήριο για έναν άνθρωπο των γραμμάτων, ένα μοναδικό καταφύγιο από τις έγνοιες και τον κόσμο, ωστόσο, η ομορφιά μπορεί να λειτουργήσει και αντίστροφα.

Αντί να σε ηρεμήσει, είναι ικανή να σε τυφλώσει.

Αντί να σου προσφέρει γαλήνη, να σε θολώσει και να μην μπορείς να τη διαχειριστείς.

Να μείνεις απλώς και να χαζεύεις ή να διαβάζεις κάτω από τη σκιά ενός δέντρου με συντροφιά τα τζιτζίκια.

Σ' αυτό το σπίτι βρίσκονται χιλιάδες βιβλία, από εγκυκλοπαίδειες έως διάφορες εκδόσεις της Οξφόρδης, από τα Απαντα του Ντίκενς, του Τζέιμς, του Σέξπιρ και δεκάδων άλλων συγγραφέων έως εκατοντάδες τόμους ποίησης.

Στο πλαίσιο αυτό, η πρόσφατη δωρεά του ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» για τη συντήρηση, επισκευή και εξοπλισμό της οικίας Φέρμορ στην Καρδαμύλη είναι κάτι παραπάνω από σημαντική, μια και μ' αυτόν τον τρόπο θα εξασφαλιστεί η επιθυμία του «Μιχάλη»: Να γίνει το σπίτι χώρος φιλοξενίας ερευνητών, οι οποίοι αναζητούν έναν ήσυχο και φιλόξενο χώρο για να εργαστούν.