Χιλιοτραγουδισμένος ο Πειραιάς, τιμημένη η Κοκκινιά

Κείμενο: Κώστας Ζουγρής

Το κείμενο δημοσιεύθηκε στη «Βιβλιοθήκη» 
στην «Ελευθεροτυπία» της 7ης Μαΐου 2010

Ο Πειραιάς, πόλη με ιστορία που ξεκινάει μερικές χιλιάδες χρόνια πριν, είναι, όπως είναι φυσικό, λόγω της γεωγραφικής θέσης του και της φυσικής ομορφιάς που του προσδίδει το απέραντο γαλάζιο που τον περιβάλλει, μία από τις αγαπημένες πόλεις των μουσικοσυνθετών μας.

 

Μερική άποψη του κεντρικού λιμένος Πειραιώς, 
πριν από πέντε δεκαετίες.

Οι περισσότερες από τις συνοικίες του έχουν αναφερθεί σε λαϊκά κυρίως τραγούδια και αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι της μουσικής μας ιστορίας.

Τα λιμάνια πάντα ασκούσαν μία ξεχωριστή επίδραση σε όλο το φάσμα της λογοτεχνίας και ο Πειραιάς, που είναι το μεγαλύτερο της Ευρώπης, σαν λιμάνι της Αθήνας, από την αρχαιότητα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ελληνική ιστορία, με φυσικό επακόλουθο την αναφορά και χρησιμοποίησή του σε αρκετά λογοτεχνικά έργα, κινηματογραφικές ταινίες και βέβαια τη μουσική.

Μελίνα Μερκούρη και Ζυλ Ντασσέν

Τα "Παιδιά του Πειραιά" (1960) του Μάνου Χατζιδάκι, γραμμένα για την ταινία του Ζυλ Ντασσέν "Ποτέ την Κυριακή", είναι το πιο πετυχημένο τραγούδι που γράφτηκε ποτέ για την πόλη, κάνοντάς τη γνωστή και στις πιο απρόσιτες περιοχές του πλανήτη.

Κανένα άλλο ελληνικό τραγούδι δεν μπόρεσε να το ξεπεράσει σε επιτυχία και αμέτρητες είναι οι ερμηνείες του σε πολλές διαφορετικές γλώσσες, με πιο γνωστή βέβαια την αγγλική έκδοση "Never On Sunday".

Μέσα από την ταινία έγινε διεθνές αστέρι η Μελίνα Μερκούρη, η οποία τραγουδά τους στίχους του Μάνου που περιέγραφαν με τον καλύτερο τρόπο τη σύγχρονη εικόνα μιας πόλης που όσοι την κατοικούν, υπερασπίζονται με σθένος την υστεροφημία της:

Πώς ήθελα να είχα ένα και δύο και τρία και τέσσερα παιδιά,

που σαν θα μεγαλώσουν όλα να γίνουν λεβέντες για χάρη του Πειραιά.

Όσο κι αν ψάξω, δεν βρίσκω άλλο λιμάνι τρελή να μ' έχει κάνει, όσο τον Πειραιά.

Που όταν βραδιάζει, τραγούδια μ' αραδιάζει και τις πενιές του αλλάζει, γεμίζει από παιδιά.

Γρηγόρης Μπιθικώτσης

Ο άλλος μεγάλος μας συνθέτης, ο Μίκης Θεοδωράκης, έχει ασχοληθεί κι αυτός με τον Πειραιά σε τραγούδια του, όπως το "Κάποιο πρωινό στον Πειραιά" (1963), σε στίχους που έγραψε ο Χρήστος Κολοκοτρώνης, το οποίο τραγούδησαν ο Πάνος Γαβαλάς και η Ρία Κούρτη.

Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και  η κλασική "Δραπετσώνα" (1961) με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, σε στίχους του Τάσου Λειβαδίτη:

Πάρ' το στεφάνι μας,

πάρ' το γεράνι μας,

στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή.

Κράτα το χέρι μου και πάμε αστέρι μου,

εμείς θα ζήσουμε κι ας είμαστε φτωχοί.

Ανάλογοι είναι και οι στίχοι που έγραψε ο Νίκος Γκάτσος, κι έγιναν επιτυχία, πάλι για τον Γρηγόρη, σε μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου, για το "Μάτια βουρκωμένα" (1966):

Κάτω στον Πειραιά, στα Καμίνια,

φτώχεια, καλή καρδιά, μα και γκρίνια,

μάζεψα μια βραδιά τα σαΐνια

κι ήρθα κρυφά τον παλιό μου καημό να σου πω.

Ξαρχάκος και Γκάτσος, αρκετά χρόνια αργότερα, στη δεκαετία του '80, έγραψαν το "Μια βραδιά στην Αμφιάλη" για το "Ρεμπέτικο" (1983), την ταινία του Κώστα Φέρρη· το τραγούδησαν οι Τάκης Μπίνης, Κώστας Τσίγγος, Κ. Ματζόπουλος, Μ. Μαραγκόπουλος. Από τον Σταύρο υπάρχει και το "Νυν και αεί", που αναφέρει την Κοκκινιά, και αυτό σε στίχους του Γκάτσου.

Ο Γκάτσος συνεργάστηκε με τον Δήμο Μούτση στην "Πειραιώτισσα", με ερμηνευτή τον Σταμάτη Κόκκοτα:

Βρήκα στο δρόμο κάτι παιδιά και τα ρώτησα,

αν με θυμάσαι καμιά βραδιά Πειραιώτισσα.

Μακριά στα ξένα, στην ξενιτιά βαριαρρώστησα,

κι ήλθα κοντά σου να βρω γιατρειά, Πειραιώτισσα.

Ο Δήμος Μούτσης έγραψε μουσική για το τραγούδι "Στου Προφήτη Ηλία τα σοκάκια", σε στίχους του Γιώργου Παπαστεφάνου:

Στου Προφήτη Ηλία τα σοκάκια, τα σοκάκια,

γέμιζα φιλιά τα μαλλιά σου,

μ' άστρα την ποδιά σου.

Στου Προφήτη Ηλία τα σοκάκια τα βραδάκια

περπατούσαμε, μου γελούσες, πόσο μ' αγαπούσες.

Στο Χατζηκυριάκειο ο Δημήτρης Γκόγκος, γνωστός και ως Μπαγιαντέρας, τραγουδά: "Αποβραδίς ξεκίνησα μ' έναν παλιό μου φίλο για το Χατζηκυριάκειο και για τον Άγιο Νείλο".

Ξεχωρίζει η Κοκκινιά

Οι αφετηρίες του 5ου ΚΤΕΛ για Παλιά Κοκκινιά, Άσπρα Χώματα 
και Γ' Νεκροταφείο βρίσκονταν στην οδό Εθνικής Αντιστάσεως.

Για την Παλιά Κοκκινιά, που είναι ανάμεσα στα Καμίνια και τη Νίκαια, έχουν γραφτεί το "Γιατί σκληρή και άπονη" (Η Κοκκινιώτισσα) από τον Απόστολο Χατζηχρήστο και το "Σε διώξανε απ' την Κοκκινιά" από τον Βασίλη Τσιτσάνη, σε στίχους του Νίκου Μάθεση, με ερμηνευτή τον Πρόδρομο Τσαουσάκη και τη Ρένα Ντάλμα (1950) -το τραγούδι αναφέρεται επίσης και σε άλλες συνοικίες του Πειραιά:

Σε διώξαν απ' την Κοκκινιά γιατί το 'χες παρακάνει και στο Χατζηκυριάκειο, άμυαλη, άρχισες το, άρχισες το σεργιάνι! Στη Δραπετσώνα τα 'φαγες του Παύλου και του Γκίκα και στα Ταμπούρια του Μηνά - του φουκαρά, που του 'μεινε, που του 'μεινε η γλύκα!

"Κοκκινιώτισσα" - Δημήτρης Μητροπάνος (1970), των Θόδωρου Δερβενιώτη, Σπύρου Κεφαλόπουλου, "Στην Κοκκινιά εγύριζα" - Στέλιος Κερομύτης, "Η Μόρτισσα της Κοκκινιάς" - Ρόζα Εσκενάζυ και "Δεν θα 'ρθω πια στην Κοκκινιά" - Κώστας Σκαρβέλης.

Την Κοκκινιά αναφέρουν το παραδοσιακό "Η Μαρίτσα η Σμυρνιά" και το τραγούδι που έγραψε ο Μιχάλης Γενίτσαρης για τον Στέλιο Καρδάρα, που ήταν από τους ηρωικότερους σαμποτέρ της Εθνικής Αντίστασης κατά των Γερμανών κατακτητών στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

"Το μπουζούκι του Νικόλα" του Νίκου Καρανικόλα με ερμηνευτή τον Στράτο Διονυσίου:

Δυο φίλοι απ' την Κοκκινιά

κάναν στο μαγαζί ζημιά,

το μπουζούκι του Νικόλα του το σπάσανε

και το κέφι του απόψε το χαλάσανε.

Όλα τα φταίει μια μικρή που μπήκε μες στο μαγαζί.

Ο Στέλιος Καζαντζίδης εκτός από το "Ένα ρεμάλι του Πειραιά" των Ν. Πετρίδη, Πυθαγόρα, είχε στο ενεργητικό του το "Γεια σου Περαία αθάνατε" του Μιχάλη Γενίτσαρη:

Γεια σου Περαία αθάνατε, της εργατιάς κολώνα,

Πασαλιμάνι, Κοκκινιά, Καμίνια, Δραπετσώνα.

Κούπες κρασί αμέτρητες στην Τρούμπα θα ρουφήξω

και στο Χατζηκυριάκειο στουπί θα καταλήξω.

Γεια σου Περαία αθάνατε, απόψε κάνω γιούρια

στη Ζέα, στα Λιπάσματα και στα γνωστά Ταμπούρια.

Και βέβαια τη σπαρακτική ιστορία του 1968: "Στα βράχια της Πειραϊκής, κοιμάται ο Στέλιος ο μπεκρής".

Στα βράχια της Πειραϊκής, κοιμάται ο Στέλιος ο μπεκρής.

Κοιμάται κι ονειρεύεται πως την αυγή παντρεύεται. Παντρεύεται με τη μικρή

που τον κατάντησε μπεκρή. Στα βράχια της Πειραϊκής ξυπνάει ο Στέλιος ο μπεκρής.

Ξυπνάει κι είναι μόνος του κι είναι βαρύς ο πόνος του.

 

Το λιμάνι του Πειραιά από την ακτή Μιαούλη, 
σε καρτ-ποστάλ του 1960.



Για το Πέραμα τραγουδά στο ομώνυμο τραγούδι του Γιάννη Μαρκόπουλου, η Βίκυ Μοσχολιού, σε στίχους Γιώργου Χρονά:

Τη μέρα που ήρθα και σε βρήκα κάτω στο Πέραμα,

με τους γέρους στη θάλασσα να βρίζεις την κάμαρα που σε γέννησε και τον Ξέρξη.

Στάθηκα δίπλα σου και σου είπα τα κεραμίδια θα γίνουνε τσιμέντο,

τα ξύλα θα γίνουνε πέτρες, η αγάπη θα γίνει χρήμα.

Στο "Και φούμα - φούμα" των Χ. Νικολόπουλου, Πυθαγόρα, που τραγουδά ο Νικολόπουλος μαζί με τον Τάκη Μπίνη, αναφέρονται μερικές ακόμα συνοικίες του Πειραιά:

Ανάμεσα Καλλίπολη και Τζάνειο εβρήκα το Θεό τον επουράνιο.

Αντάμωσα το φίλο μου τον Μέρτικα, με τα βαριά τσιγάρα και τα σέρτικα.

Και φούμα - φούμα στα Βοτσαλάκια, αγίους έβλεπα και αγγελάκια

και φούμα - φούμα στη Φρεαττύδα ότι μ' αγάπαγες, άπιστη, είδα.

Για τη Φρεαττύδα ("Στη Φρεαττύδα θα'ρθω") τραγούδησε και ο Μανώλης Λιδάκηςσε στίχους Θοδωρή Γκόνη και μουσική Puerca.

Για το Φάληρο υπάρχουν "Ο Τραμπαρίφας" (1951), "Η Φαληριώτισσα" (1935) και το "Πάμε μια βόλτα στο Φαληράκι" (1946).

Για την Καστέλλα, που είναι μία από τις πιο ωραίες περιοχές της Ευρώπης, ο Μάνος Χατζιδάκις σε στίχους Αλέκου Σακελλάριου έγραψε το "Αχ, βρε παλιομισοφόρια", που τραγούδησε ο Βασίλης Αυλωνίτης στην ταινία "Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιμο" (1957):

Ένα βράδυ στην Καστέλλα,

σε μια όμορφη κοπέλα,

που 'παιρνε τ' απεριτίφ της,

ρίχτηκ' ένας τσίφτης

απ' την Κοκκινιά.

Άλλα τραγούδια:

"Στο Πασαλιμάνι" - Στράτος Παγιουμτζής, "Είμαι βέρος Πειραιώτης" - Μιχάλης Γενίτσαρης, "Πειραιώτικος μανές" - Μάρκος Βαμβακάρης, "Πειραιωτοπούλα" - Μπαγιαντέρας, "Πειραιωτάκι μου" - Δούκισσα, "Γεννήθηκα στον Πειραιά" - Βαγγέλης Γερμανός, "Πέντε μάγκες στον Περαία" - Αντώνης Καλυβόπουλος, "Τι Πειραιώτης είμ' εγώ" - Δημήτρης Παπαμιχαήλ, "Πειραιώτισσα" - Γιώργος Κάβουρας, 'Όμορφη Πειραιώτισσα" - Κώστας Καπλάνης, "Ωραία Πειραιώτισσα" - Γιώργος Ζαμπέτας, "Παποράκι" (Παποράκι του Μπουρνόβα) των Μάνου Λοΐζου, Λευτέρη Παπαδόπουλου και τέλος, "Η θάλασσα του Πειραιά" του Γιώργου Μητσάκη, τραγουδισμένη από τον Γιάννη Πάριο, που αναφέρει και το καμάρι της πόλης.

paliakokkinia