Το γεγονός ότι κατασκευάστηκαν τόσες υπόγειες οχυρώσεις, τέτοιων προδιαγραφών, σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, καταμαρτυρά πολλά για την ικανότητα, τόσο της πολιτικής όσο και της στρατιωτικής ηγεσίας της εποχής.
Του Κωνσταντίνου Κυρίμη. (από http://defenceline.gr)
Στην ιστορία του Πολεμικού μας Ναυτικού (ΠΝ), τη δόξα καταλαμβάνει (όχι αδίκως) ο στόλος. Εντούτοις, είναι συχνά άξια θαυμασμού και η ιστορία των υπηρεσιών ξηράς. Μια -εν πολλοίς άγνωστη- πτυχή της νεότερης ιστορίας του ΠΝ, είναι αυτή των υπόγειων καταφυγίων και οχυρώσεων που κατασκευάστηκαν λίγο πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η ιστορία αυτών των χώρων, ξεκινάει το 1936. Ο εθνικός κυβερνήτης Ιωάννης Μεταξάς, παρατηρεί τα σύννεφα του πολέμου να πυκνώνουν πάνω από τη γηραιά ήπειρο και –προκειμένου να θωρακίσει τη χώρα- ξεκινάει ένα φιλόδοξο αμυντικό πρόγραμμα. Ειδικά το Πολεμικό Ναυτικό, ιδρύει την ΑΔΠΑ (Ανωτάτη Διοίκηση Παρακτίου Αμύνης) η οποία και αναλαμβάνει την κατασκευή χερσαίων οχυρωματικών έργων, σε διάφορα κομβικά σημεία της επικράτειας. Η ΑΔΠΑ διαιρεί τη χώρα σε «Ναυτικές Αμυντικές Περιοχές» (ΝΑΠ), με την ΝΑΠ-3 να περιλαμβάνει όλη την Αττική.
Είσοδος σε υπόγειο ναυτικό καταφύγιο.
Οι οχυρώσεις της ΑΔΠΑ/ΝΑΠ-3 είχαν ως στόχο τον έλεγχο των θαλασσίων διόδων της Αττικής. Κατασκευάστηκαν τόσο μεμονωμένα έργα (π.χ. υπόγεια καταφύγια σε ναυτικές βάσεις και υπηρεσίες), όσο και μεγάλα ναυτικά οχυρά. Τα κυριότερα ναυτικά οχυρά κατασκευάστηκαν στα νησιά Φλέβες και Αίγινα. Στα οχυρά αυτά, τοποθετήθηκε πληθώρα βαρέων πυροβόλων, σε στατικές θέσεις. Παράλληλα, τοποθετήθηκαν μικρότερα πυροβόλα και αντιαεροπορικά όπλα. Πέραν των όπλων, κατασκευάστηκαν πολλές υποστηρικτικές υποδομές και κτίρια. Δεδομένου ότι το αεροπλάνο ήταν το όπλο που αναμενόταν να παίξει πρωτεύοντα επιθετικό ρόλο στον επικείμενο πόλεμο, οι περισσότερες από αυτές τις υποδομές, ήταν υπόγειες, για λόγους προστασίας. Έτσι, κατασκευάστηκαν υπόγεια καταφύγια, υπόγειες υδατοδεξαμενές, υπόγειοι χώροι στρατωνισμού, υπόγειες ηλεκτρικές εγκαταστάσεις, υπόγειες αποθήκες πυρομαχικών, κ.α.
Προθάλαμος καταφυγίου. Ο χώρος θυμίζει πλοίο.
Τα ναυτικά αμυντικά έργα κατασκευάζονταν με τις αυστηρότερες των προδιαγραφών. Είναι εντυπωσιακό, ότι σχεδόν για κάθε πτυχή της κατασκευής υπήρχαν συγκεκριμένες προδιαγραφές.Τα τοιχώματα έπρεπε να έχουνπάχος 60 εκατοστών οπλισμένου σκυροδέματος και άνω.Το τσιμέντο έπρεπε να έχει συγκεκριμένη σύσταση, πυκνότητα, ταχύτητα πήξεως και αντοχή (βάσει των γερμανικών προδιαγραφών του 1932). Εξίσου απαιτητικές ήταν οι προδιαγραφές για όλα τα υλικά, όπως για τις σανίδες των υποστυλωμάτων, για τα χαλίκια του μπετόν, ή για τα μέταλλα του «οπλισμού» του σκυροδέματος.Το γεγονός ότι κατασκευάστηκαν τόσες υπόγειες οχυρώσεις, τέτοιων προδιαγραφών, σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, καταμαρτυρά πολλά για την ικανότητα, τόσο της πολιτικής όσο και της στρατιωτικής ηγεσίας της εποχής.
Αντικρίζοντας την σκοτεινή στοά εισόδου. Παρατηρήστε τη βαριά θωρακισμένη πόρτα που προήλθε από παροπλισμένο θωρηκτό.
Τα ναυτικά υπόγεια αμυντικά έργα, είχαν αρκετά ξεχωριστά χαρακτηριστικά, όπως θωρακισμένες οροφές και βαριές θωρακισμένες πόρτες που προέρχονταν από παροπλισμένα θωρηκτά. Ασφαλώς δεν έλειπαν και οι θυρίδες εξαερισμού, ή οι σωλήνες φωνητικής ενδοεπικοινωνίας. Επίσης, διέθεταν πάντα (τουλάχιστον μία) έξοδο κινδύνου, η οποία οδηγούσε σε ασφαλή τοποθεσία, έξω από το καταφύγιο, σε περίπτωση που η κύρια είσοδος είχε καταρρεύσει.Ο κίνδυνος εγκλωβισμού σε έναν υπόγειο χώρο, ήταν πάντα μια πιθανή προοπτική και οι κατασκευαστές έπρεπε να μεριμνήσουν ανάλογα.
Καθοδικό φρεάτιο 25 μέτρων. Αποτελούσε τμήμα της εξόδου διαφυγής. Η είσοδος/έξοδος γινόταν με επιτοίχια μεταλλικά σκαλοπάτια τύπου «Π».
Αρκετοί από τους χώρους αυτούς, φιλοξενούσαν και συσκευές τεχνολογίας-αιχμής, όπως σύνθετους ηλεκτρικούς πίνακες, μεγάλα φίλτρα εξαερισμού, ακόμα και ηλεκτρογεννήτριες μεγέθους δωματίου.
Από χωροταξικής πλευράς, τα καταφύγια διέθεταν προθαλάμους, κύριους θαλάμους, βοηθητικούς θαλάμους, υδατοδεξαμενές, στοές επικοινωνίας, τουαλέτες, ντουζιέρες κ.α. Άλλακαταφύγια σκάβονταν υπόγεια στο έδαφος, ενώ άλλοι κατασκευάζονταν στα έγκατα λόφων και βουνών, εκμεταλευόμενοι τη φύση του εδάφους.
Ένα ενδεικτικό καταφύγιο εκείνης της εποχής, σώζεται στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, στον Πειραιά. Πρόκειται για μια εντυπωσιακή στοά μήκους 85 μέτρων, η οποία σχηματίζει ένα νοητό «Γ».Σε σχέση με το μέγεθός του, έχει λίγους θαλάμους, αλλά οι διακλαδώσεις της στοάς, ιδίως όταν φωτιστούν, αποζημιώνουν με το παραπάνω τον επισκέπτη. Ένα τμήμα του είναι επενδεδυμένο με τσιμέντο, ενώ το υπόλοιπο παραμένει «γυμνό», λαξευμένο στον βράχο.
Στο Ναυτικό Οχυρό Φλεβών, την παράσταση κλέβουν οι υπόγειες υποδομές υποστήριξης των βαρέων πυροβόλων. Θάλαμοι προσωπικού, αποθήκες πυρομαχικών και συναφείς υποδομές, όλα κατασκευασμένα αθέατα, αρκετά μέτρα κάτω από τη γη. Εξίσου εντυπωσιακή είναι και η τεράστια υπόγεια υδατοδεξαμενή, χωρητικότητας 65 τόνων νερού!
Η κεντρική στοά στο καταφύγιο της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων.
Στην Αίγινα, κατασκευάστηκαν δύο οχυρά, το Νότιο (στη θέση Πέρδικα) και το Βόρειο (στη θέση Τούρλος), με το δεύτερο να είναι πολύ μεγαλύτερο και αρτιότερα οργανωμένο.
Το επιβλητικότερο έργο του οχυρού (και ίσως το επιβλητικότερο επίγειο έργο του ΠΝ, της εποχής) είναι ο Κεντρικός Ηλεκτρικός Σταθμός (ΚΗΣ). Βρίσκεται χτισμένος στα έγκατα του βουνού, αρκετές δεκάδες μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Εκτείνεται σε 5 διαφορετικά επίπεδα και το εμβαδό του ξεπερνάει κατά πολύ τα 500τμ. Διαθέτει 5 μεγάλα φρεάτια αεραγωγών και δυο εξόδους κινδύνου. Φιλοξενούσε 4 ισχυρότατες ηλεκτρομηχανές της γερμανικής εταιρίας ΜΑΝ, οι οποίες τροφοδοτούσαν με ρεύμα και τα παρακείμενα γιγάντια πυροβόλα των 305 χιλιοστών.
Το κυριότερο οπλικό σύστημα του οχυρού στον Τούρλο, ήταν δύο δίδυμοι πύργοι ναυτικών πυροβόλων 305 χλστ, που πάρθηκαν από το παροπλισμένο θωρηκτό Λήμνος.Τα συγκεκριμένα όπλα, είχαν καταστήσει το Βόρειο Οχυρό Αίγινας, ένα «αβύθιστο θωρηκτό».Για να τοποθετηθούν οι δύο πύργοι (900 τόνοι έκαστος) στο βουνό, σκάφτηκαν γιγάντιες τρύπες (ως βάσεις) διαμέτρου 10μ και βάθους 8μ.
Τρισδιάστατη απεικόνιση υπόγειας ναυτικής εγκατάστασης στην Αίγινα. Παρατηρήστε το ύψος των αεραγωγών.
Στο σημείο αυτό, πρέπει να τονιστεί το εξής: Μπορεί να είναι συναρπαστικό να εξερευνεί κανείς καταφύγια, εντούτοις είναι μια ενασχόληση που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, δεδομένων των κινδύνων που υπάρχουν σε αυτούς τους χώρους. Μεταξύ άλλων κινδύνων, ο ερευνητής πρέπει να προσέχει για παλαιά άσκαστα πυρομαχικά, σκουριασμένα συρματοπλέγματα, ετοιμόρροπες οροφές, επιτοίχια μεταλλικά σκαλοπάτια που σπάνε με το βάρος του ανθρώπου και φρεάτια μεγάλου βάθους.
Διαβάζοντας όλα τα παραπάνω, εύλογα κάποιος μπορεί να αναρωτηθεί «ποιο είναι το μέλλον των καταφυγίων» ;Ασφαλώς τα καταφύγια, ως μέσα προστασίας είναι πλέον ξεπερασμένα σε ένα σύγχρονο θέατρο επιχειρήσεων. Η ανάπτυξη φονικότατων όπλων, που δύνανται να πλήξουν τον στόχο με εκπληκτική ακρίβεια και από μεγάλη απόσταση, καθιστούν σχεδόν άχρηστο οποιοδήποτε καταφύγιο, και δη αν μιλάμε για –εν πολλοίς- ασυντήρητα καταφύγια, της δεκαετίας του 1930.Εντούτοις, τα καταφύγια θα μπορούσαν να διαδραματίσουν ένα νέο ρόλο, στις μέρες μας: Θα μπορούσαν να συντηρηθούν στοιχειωδώς και να μετατραπούν σε επισκέψιμους χώρους, δηλαδή σε «οχήματα» που θα ταξίδευαν τον επισκέπτη σε ενδιαφέρουσες και ταραγμένες εποχής της ιστορίας μας.
Μια τέτοια προοπτική, θα είχε διττό όφελος.
• Αφ’ενός, θα ήταν ένας φόρος τιμής προς την ιστορία και το προσωπικό του ΠΝ που σχεδίασε, κατασκεύασε και επάνδρωσε αυτούς τους χώρους.
• Αφ’ετέρου, θα ήταν και μια πηγή εσόδων.
Εξ’αλλου, ποιος από εμάς δεν έχει την περιέργεια να περιπλανηθεί μέσα σε σκοτεινούς θαλάμους και δαιδαλώδεις στοές, «ζώντας» ένα ξεχασμένο κομμάτι της ιστορίας μας;
Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα καταφύγια και τις υπόγειες οχυρώσεις της περιόδου 1936-40, μπορεί κάποιος να βρει στο βιβλίο «ΤΑ ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ
Τόμος Β’ - Συνεχίζοντας την περιήγηση, στη μυστική υπόγεια Αττική». Το βιβλίο κυκλοφορεί σε περιορισμένα αντίτυπα και διατίθεται μόνο μέσω του συγγραφέως, επικοινωνώντας με το kkirimis@otenet.gr.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου