 |
| Ο Πτολεμαίος Σαρηγιάννης το 1919 στη Μικρά Ασία |
(αφορμή για το παρόν άρθρο υπήρξε ένας σχετικός λίβελος που έγραψα το 2011 για τον Πτολεμαίο Σαρηγιάννη. Αυτό το άρθρο προκάλεσε άμεσα την προσοχή του κοινού με πολλά σχόλια, καθώς ήταν και μοναδικό στο είδος του στο διαδίκτυο. Είναι γεγονός ότι είχε πολλές ανακρίβειες και λάθη, αλλά πριν από όλα ήταν άδικο για το ιστορικό πρόσωπο. Όσοι με παρακολουθούν τακτικά γνωρίζουν ότι δεν φοβάμαι να αναγνωρίσω τα λάθη μου και να τα επανορθώσω. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον εγγονό του βιογραφούμενου, Πτολεμαίο Σαρηγιάννη, που μου έδωσε το αναγκαίο ερέθισμα να αναθεωρήσω συνολικά το άρθρο).
Εισαγωγή -Εθνικός Διχασμός και εκστρατεία στη Μικρά Ασία
Ο Πτολεμαίος Σαρηγιάννης γεννήθηκε στον Πειραιά το 1882. Σπούδασε στη σχολή Ευελπίδων από την οποία εξήλθε το 1903 ως ανθυπολοχαγός του Μηχανικού. Στη συνέχεια, έκανε λαμπρές επιτελικές σπουδές στην Γαλλική σχολή πολέμου. Εθεωρείτο άριστος επιτελικός, έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους και μετά την ενοποίηση του κράτους υπό τον Βενιζέλο, ορίστηκε επιτελάρχης της μεραρχίας Κρήτης και είχε προαχθεί επ΄ ανδραγαθία στην μάχη του Σκρα το 1917. Γενικά είχε ιδιαίτερη σύνδεση με τον Θεόδωρο Πάγκαλο του οποίου ήταν προστατευόμενος, για τον λόγο αυτό ορίστηκε υπαρχηγός του Γενικού Επιτελείου της Μικρασιατικής Στρατιάς, με άμεσο προϊστάμενο τον προστάτη του. Δεν αντικαταστάθηκε μετά την πολιτική μεταβολή του Νοεμβρίου, καθώς η νέα κυβέρνηση θεώρησε πως έπρεπε να υπάρχει ένας συνδετικός κρίκος με την προηγούμενη ανώτατη διοίκηση καθώς τα περισσότερα μέλη της είτε είχαν αντικατασταθεί για πολιτικούς λόγους, είτε είχαν παραιτηθεί (Παρασκευόπουλος), είτε είχαν αυτομολήσει πηγαίνοντας στην Κωνσταντινούπολη (Κονδύλης, Ιωάννου, Ζαφειρίου κτλ) που βρισκόταν υπό διεθνή Αρμοστεία. Ο Σαρηγιάννης ως επιτελικός αξιωματικός, έχαιρε γενικής εκτίμησης στο στράτευμα, που εκείνη την εποχή δεν διέθετε πολλούς αξιωματικούς με τις σπουδές του στο εξωτερικό.
Η συμμετοχή του Σαρηγιάννη στη κρίσιμη διάσκεψη στο Λονδίνο (Φεβρουάριος 1921)
Ο Πτολεμαίος Σαρηγιάννης (δεύτερος από αριστερά), μαζί με τον πρωθυπουργό Καλογερόπουλο (καθιστός) και άλλα μέλη της ελληνικής αντιπροσωπείας στο Λονδίνο, το Φεβρουάριο του 1921
Στις 8/21 Φεβρουάριου 1921 έγινε στο Λονδίνο η πρώτη συνδιάσκεψη των Συμμάχων (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία) στην οποία συμμετείχε η Ελληνική Κυβέρνηση υπό τον τότε πρωθυπουργό Καλογερόπουλο. Την Ελληνική στρατιά της Μ. Ασίας αντιπροσώπευε ο Σαρηγιάννης ως ειδικός σύμβουλος σε στρατιωτικά θέματα που αφορούσαν το μέτωπο. Στην Συνδιάσκεψη του Λονδίνου, ερωτώμενος σχετικά με τις δυνατότητες του Ελληνικού στρατού, προσπάθησε να πείσει ότι ο Ελληνικός στρατός (80.000 άνδρες τότε) είχε τις δυνάμεις να συντρίψει τον Κεμάλ εντός τριών μηνών βαδίζοντας αν χρειαζόταν και πέραν της Άγκυρας. Παρά τις αντιρρήσεις των Γάλλων στρατιωτικών Γκουρώ και Ζώρζ που εκπροσωπούσαν τον Φος στη σύσκεψη, ο Σαρηγιάννης βεβαίωνε ότι ο Ελληνικός στρατός ήταν έτοιμος για προέλαση, ενώ η παρουσίαση της κατάστασης στην Ανατολή παρουσιαζόταν με ένα εντελώς ειδιλιακό και υπεραισιόδοξο τρόπο για την Ελληνική πλευρά. Εκτός αυτού, ο Σαρηγιάννης ανέπτυξε σε ιδιαίτερη σύσκεψη με τους Άγγλους ιθύνοντες (Λόυδ Τζώρτζ, Καρ) το υπεραισιόδοξο, ως ανεδαφικό, σχέδιο του για προέλαση στην Άγκυρα και συντριβή των Κεμαλικών, ενώ προέβλεπε ακόμη και απόβαση στον Πόντο με στρατιωτική συνεργασία με το Ελληνικό στοιχείο της περιοχής.
Ο Δημήτριος Γούναρης που εν τω μεταξύ είχε επίσης έρθει στο Λονδίνο μετά από πρόσκληση της Συνδιάσκεψης ώστε να είναι πληρέστερη η ελληνική αντιπροσωπεία, ακολούθησε τις συμβουλές του Σαρηγιάννη, θεωρώντας πως η επικείμενη στρατιωτική επιτυχία στο μέτωπο θα ενδυνάμωνε διπλωματικά την Ελλάδα που έμοιαζε να χάνει έδαφος από τη φανερή εχθρότητα των Γάλλων και των Ιταλών και την στάση των Άγγλων που στήριζαν την ελληνική προσπάθεια μόνο σε θεωρητικό επίπεδο. Στο τηλεγράφημα του προς τη Στρατιά στις 25 Φεβρουαρίου 1921, ο Γούναρης αναφερόταν ρητά στο γεγονός ότι το σχέδιο προέλασης είχε εξασφαλισμένη επιτυχία σύμφωνα τους Σαρηγιάννη και Πάλλη, αλλά συνάμα τηρούσε σαφείς αποστάσεις από την τελική απόφαση της επίθεσης, ζητώντας από την ηγεσία της στρατιάς να αποφασίσει επί τόπου σταθμίζοντας τα δεδομένα.
Πτολεμαίος Σαρηγιάννης
Επιθετικές επιχειρήσεις του Μαρτίου 1921 και η προέλαση προς την Άγκυρα
Οι συμβουλές και η επιμονή του Σαρηγιάννη σε συνδυασμό με το διπλωματικό αδιέξοδο του Λονδίνου, παρέσυραν την Κυβέρνηση αλλά κυρίως τον αρχιστράτηγο Παπούλα που δεν ήταν ικανός να επηρεάσει τις εξελίξεις, και οδήγησαν στην αποτυχημένη επίθεση του Μαρτίου του 1921, όπου ο Ελληνικός στρατός είχε 55 αξιωματικούς νεκρούς και 149 τραυματίες και 652 οπλίτες νεκρούς και 2.926 τραυματίες. Στο νότιο τομέα οι συνολικές απώλειες ανήλθαν στους 760 άνδρες, από τους οποίους 165 νεκροί και 587 τραυματίες, καθώς και 8 αγνοούμενοι. Το ηθικό των Κεμαλιστών ανέβηκε χάρις την νίκη αυτή και εκατοντάδες Τούρκοι αξιωματικοί έσπευσαν να ενισχύσουν τον Κεμάλ, ενώ σπουδαίος ήταν και ο διεθνής αντίκτυπος της αποτυχίας, καθώς ήταν η πρώτη μεγάλη στρατιωτική αποτυχία της Ελλάδας στη Μικρά Ασία.
Να σημειωθεί πως ο διοικητής της στρατιάς της Μ. Ασίας αντιστράτηγος Παπούλας δεν εκδήλωσε αντίθεση στην επιχείρηση, αλλά φαίνεται να υιοθέτησε παθητικά τις πρωτοβουλίες των επιτελών του και στη συγκεκριμμένη περίπτωση του Πάλλη. Αντίθεση εκδήλωσε ο υποστράτηγος Γουβέλης που παραιτήθηκε από το Γενικό Επιτελείο, αλλά και ο απόστρατος Βίκτωρ Δούσμανης. Αμφότεροι με εκθέσεις τους προς την Κυβέρνηση ζητούσαν την ενίσχυση του μετώπου με 30.000 άνδρες πριν την περαιτέρω προέλαση, καθώς ορθώς επεσήμαναν την ενδυνάμωση του εχθρού και τις δυσκολίες που θα προέκυπταν από την επιμήκυνση του μετώπου.
Σύμφωνα με τον Σαρηγιάννη, η αποτυχία προήλθε επειδή ο Πάλλης εφήρμοσε άλλο σχέδιο από το δικό του, κάτι που πιθανά ίσχυε. Η ευθύνη του Σαρηγιάννη στο ζήτημα της αποτυχίας των επιθέσεων του Μαρτίου, εδράζεται σε δύο άξονες: ο πρώτος είναι ότι παρουσίασε ένα υπεραισιόδοξο σενάριο για την κατάσταση στην Ανατολή το οποίο διαψεύστηκε πολύ σύντομα εκθέτοντας διεθνώς την Ελληνική κυβέρνηση, υπονομεύοντας την αξιοπιστία της. Ο δεύτερος, ότι για κάποιον ανεξήγητο λόγο, πιθανά γιατί ο ίδιος ως άνθρωπος διακρινόταν από υπεραισιοδοξία, παρέσυρε την ελληνική αντιπροσωπεία στην ιδέα ότι η ανάληψη στρατιωτικής ενέργειας ήταν εφικτή και με σχεδόν εξασφαλισμένη επιτυχία.
Ο υπαρχηγός του Γενικού Επιτελείου, Πτολεμαίος Σαρηγιάννης συνομιλεί με τον αρχιστράτηγο Αναστάσιο Παπούλα μπροστά σε κτίριο. Παρακολουθούν αξιωματικοί. Μικρασιατική εκστρατεία.
Μετά την αποτυχία του Μαρτίου, η κυβέρνηση δεν αποστράτευσε τους δύο επιτελείς (το πιθανότερο ήταν ότι δεν μπορούσε να τους αντικαταστήσει), αλλά οι ίδιοι διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο στον σχεδιασμό της επίθεσης προς την Κιουτάχεια και το Εσκή Σεχίρ, αλλά κυρίως στην τελική μοιραία προέλαση προς την Άγκυρα. Η μοιραία απόφαση για προέλαση πάρθηκε ομόφωνα από το στρατιωτικό συμβούλιο στην Κιουτάχεια με την έγκριση από το γενικό επιτελείο (Πάλλης - Σαρηγιάννης) και την συγκατάθεση του αρχιστράτηγου Παπούλα μετά από πολλούς αρχικούς δισταγμούς κι παρά την αντίθετη γνώμη του διευθυντή του ΙV γραφείου της στρατιάς Γεωργίου Σπυρίδωνος. Κατά της παρακινδυνεμένης εκστρατείας τάχθηκαν πολλοί μέραρχοι, τουλάχιστον δύο σωματάρχες (Κοντούλης, πρίγκιπας Ανδρέας) αλλά και ο πρίγκιπας Νικόλαος. Λίγα χρόνια μετά ο Παπούλας θα προσπαθήσει να ρίξει όλες τις ευθύνες για την προέλαση στον Ξενοφώντα Στρατηγό (βλέπε η Αγωνία ενός Έθνους σελ. 111). Εκ των υστέρων, ο Σαρηγιάννης αρνήθηκε ότι στήριξε την προέλαση, όμως η μαρτυρία του δεν επαληθεύεται από τα διαθέσιμα στοιχεία, αντίθετα σύμφωνα με τον αντιστράτηγο Κλεάνθη Μπουλαλά "..ο Σαρηγιάννης έκρινε ορθότατα ότι ήτο επείγουσα η εκτέλεσις της πρώτης αυτής φάσεως της προς Άγκυραν εκστρατείας". Ο πρίγκιπας Ανδρέας στα απομνημονεύματα του περιγράφει τον Σαρηγιάννη ως τον κύριο υπεύθυνο για την τελική απόφαση της προέλασης, ενώ τον περιγράφει με ιδιαίτερα χαμηλό ηθικό μετά την διαφαινόμενη αποτυχία της, είναι πάντως σαφές ότι η μαρτυρία του στερείται αμεροληψίας.
Διαπραγματεύσεις με τη "Μικρασιατική Άμυνα" και συμμετοχή στην ανακωχή των Μουδανιών
Μετά την αποτυχία της μάχης του Σαγγαρίου και το στρατιωτικό αδιέξοδο, ο Σαρηγιάννης εκπροσώπησε τον αρχιστράτηγο Παπούλα στις διαπραγματεύσεις με την Μικρασιατική Άμυνα για την ανακήρυξη της αυτονομίας της Μικράς Ασίας. Για το λόγο αυτό είχε μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη τον Ιανουάριο του 1922 όπου είχε συνεννοήσεις με εκπροσώπους της Μικρασιατικής Άμυνας και τον βενιζελικό πατριάρχη Μελέτιο Μεταξάκη, αλλά και στην Αθήνα για να παρουσιάσει το ανεδαφικό σχέδιο στην ελληνική κυβέρνηση. Τελικά το σχέδιο αυτονομίας δεν έγινε αποδεκτό από την ελληνική κυβέρνηση ως ανεφάρμοστο και ο Σαρηγιάννης αποστρατεύθηκε έξι μήνες πριν την Μικρασιατική Καταστροφή ακολουθώντας την τύχη του Παπούλα. Η Κυβέρνηση Πρωτοπαπαδακη, τον επανέφερε στο Επιτελείο της Στρατιάς μαζί με τον Παλλη στις 24 Αυγούστου 1922, σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να αντιστρέψει την δημιουργηθείσα κατάσταση.
Μετά την επανάσταση του 1922, η επαναστατική κυβέρνηση του ανέθεσε, μαζί με τον Αλέξανδρο Μαζαράκη, την εκπροσώπηση της Ελλάδας στις διαπραγματεύσεις πριν υπογραφεί η ανακωχή των Μουδανιών. Στη χρονική στιγμή αυτή βρίσκεται στα απομνημονεύματα του Αλέξανδρου Μαζαράκη μια πλήρης περιγραφή για τον Σαρηγιάννη:
“Εφυγα λοιπον με εν αντιτορπιλλικον, ηλθε δε μαζι μου και ο Αρχηγος της Επαναστασεως Πλαστηρας, και περνωντας απο την Ραιδεστον επηραμε και τον Συνταγματαρχη Σαρηγιαννην.
Θα κανω μιαν παρεμβασιν δια τον αξιωματικον αυτον, διοτι επαιξεν ουσιαστικόν ρόλον είς την μικρασιατικην έκστρατείαν. Ειχαμε μαζι σπουδάσει εις την άνωτέραν πολεμικην σχολην τών Παρισίων. Δεν ειχε λάβει μέρος είς τήν έθνικην Αμυναν. Ειχεν υπηρετήσει επειτα είς διάφορα έπιτελεια και τέλος ως υπαρχηγος του έπιτελείου της στρατιάς Μικράς Άσίας. 'Όταν ηλλαξε τό καθεστως τόν έκράτησαν είς την ίδίαν θέσιν και ετσι σχεδον αύτός διηύθυνε, λόγω της προηγουμένης πείρας του τας στρατιωτικας έπιχειρήσεις τοϋ Ίουλίου 1921 μέχρι και της ηττης του Σαγγαρίου.
Eιχεv αντίληψιν και έργατικότητα πολλήν. Άλλ' οχι πολυ βάθος, άπεριόριστον δε αύτοπεποίθησιν μέχρις εγωισμου. 'Αποσταλεις ώς στρατιωτικός συμβουλος τής έλληvικής αντιπροσωπείας τόν Μάρτιον του 1921 είς Λονδινον έπέμεινεν έκει περι τής δυναμικότητος τoυ έλληνικου στρατου να συντρίψη το κεμαλικον κίνημα και. χάρις είς τας είσηγήσεις του διετάχθη έκειθεν ή έκτέλεσις τών επιχειρήσεων πρός Έσκι Σεχιρ καl Άφιόν Καραχισσάρ, αί οποίαι κακώς διευθυνόμεναι στρατηγικώς άπέτυχον και παρέσχον είς τους Τούρκους την εύκαιρίαν να έορτάσουν την νικην του Ίνεϊνου, ως την ονομάζουν, ή όποία άνύψωσε τό ήθικόν των και υπηρξε, μετα την προηγειθησαν άποτυχίαν τών επιχειρήσεων προς Έσκι Σεχιρ του Δεκεμβρίου του 1920, ή σοβαρα προειδοποίησις περι τών δυσχερειών και κινδύνων νέων έκ μέρους του έλληνικου στρατου έπιθετικών έπιχειρήσεων.
Έπίσης δεν ήμπορουσα να έννοήσω πώς ό Σαρρηγιάννης είχεν έγκρίνει η είσηγηθή την άκατανόητον έκστρατείαν της 'Αγκύρας. 'Όταν τον είδα του εξέφρασα την απορίαν μου, μου απήντησε δε οτι αύτός ήτο έναντίον της Εκστρατείας αύτής. Άλλ' οτι ό Ξ. Στρατηγος του είπεν on είναι πολιτικη ανάγκη και ήναγκάσθη ουτω να υποκυψη και έργασθή δια την επιχείρησιν αύτήν.
Τό περίεργον είναι οτι ολοι βγαίνουν οτι ησαν έναντίον ίδίως οί υπεύθυνοι έκτελεσταί ό αρχιστράτηγος Παπούλας, ό έπιτελάρχης Πάλλης, ό υπαρχηγός Σαρηγιάννης, ό διευθυντης του IV γραφείου Σπυρίδωνος και ομως η Επιχείρησις εγινε. Φαίνεται οτι κανεις δεv ειχε τό σθένος να υποστηρίξη την γνώμην του και έν άνάγκη να παραιτηθει της θέσεώς του, ίδίως ο αρχιστράτηγος και ό έπιτελάρχης, μόνον και μόνον δια να μη γίνουν δυσάρεστοι εις τόν βασιλέα και την κυβέρνησιν.”
Αλέξανδρος Μαζαράκης - Αινιάν
Όταν έφτασε η Ελληνική αντιπροσωπεία στα Μουδανιά (στρατηγός Μαζαράκης, αντισυνταγματάρχης Σαρηγιάννης) και ενημερώθηκε για τους όρους της ανακωχής που είχαν ήδη συμφωνηθεί εν απουσία της, αρνήθηκε να υπογράψει δηλώνοντας πως δεν είχε εξουσιοδότηση για τόσες πολλές και κρίσιμες παραχωρήσεις. Ο Νικόλαος Πλαστήρας αρχικώς περιόδευσε στις πόλεις της Ανατολικής Θράκης για να επιθεωρήσει τις Ελληνικές μονάδες και να ανορθώσει το ηθικό τους. Ταυτόχρονα επισκέφθηκε πολλές πόλεις εμψυχώνοντας τους Έλληνες κατοίκους και υποσχόμενος πως η "επαναστατική επιτροπή" θα έκανε ότι μπορούσε για την προστασία τους και δεν θα τους εγκατέλειπε σε καμία περίπτωση. Αμέσως μετά μετέβη ο ίδιος στα Μουδανιά όπου πληροφορήθηκε το περιεχόμενο των όρων της ανακωχής που ήδη είχαν συμφωνήσει οι Αγγλογάλλοι με τον Κεμάλ. Οι σύμμαχοι ενημέρωσαν την Ελληνική κυβέρνηση ότι σκόπευαν να υπογράψουν την ανακωχή ακόμη και μονομερώς. Ο Πλαστήρας αρνήθηκε να υπογράψει μια τέτοια "ανακωχή" που ισοδυναμούσε ουσιαστικά με παράδοση άνευ όρων. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος τηλεγράφησε τόσο στην Ελληνική κυβέρνηση όσο και στην αντιπροσωπεία στα Μουδανιά να αποδεχθούν και να υπογράψουν τους όρους της επώδυνης ανακωχής χωρίς δισταγμούς και δεύτερες σκέψεις.
Λόγω κακής συνεννόησης (φαίνεται από τα τηλεγραφήματα πως οι υπεύθυνοι του Ελληνικού υπουργείου εξωτερικών δεν γνώριζαν ότι τα Τουρκο-Βουλγαρικά σύνορα του 1915 δεν ήταν ο Έβρος ποταμός) η Ελληνική αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον Μαζαράκη αποχώρησε από τα Μουδανιά χωρίς να υπογράψει. Τελικώς μετά από συνεχείς πιέσεις του Βενιζέλου από το εξωτερικό η κυβέρνηση Κροκιδά αναγνώρισε την ανακωχή. Στις 25.9.1922 ο Βενιζέλος τηλεγράφησε από το Παρίσι: «Ανατολική Θράκη απωλέσθη ατυχώς δι’ Ελλάδα» και: «Ανάγκη Θράκες να εγκαταλείψωσι την γην, την από τόσων αιώνων κατοικούσιν, αυτοί και πρόγονοί των».
Το βασικό αποτέλεσμα της Ανακωχής αυτής είναι ότι ουσιαστικά δημιούργησε τετελεσμένα γεγονότα υπέρ των Τούρκων για την Συνθήκη Ειρήνης που υπογράφτηκε αργότερα στην Λοζάννη. Μια άλλη παρενέργεια της ανακωχής των Μουδανιών είναι ότι οι Τούρκοι στις διαπραγματεύσεις στην Λοζάννη αξίωναν και την Δυτική Θράκη, επ΄ απειλή πολέμου. Το τραγικότερο όλων όμως, ήταν ότι πάνω από 250.000 Έλληνες αναγκάστηκαν να εκπατριστούν από την Ανατολική Θράκη εγκαταλείποντας τις περιουσίες τους και τα σπίτια τους ολοκληρώνοντας την τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής. Η αποχώρηση των Ελλήνων κατοίκων της Ανατολικής Θράκης από τις εστίες τους, και λόγω των περιορισμένων μέσων της εποχής, έγινε υπό δραματικές και τραγικές συνθήκες. Είναι χαρακτηριστικό πως οι Άγγλοι αρνήθηκαν να δώσουν παράταση στην εκκένωση ακόμη και για μια εβδομάδα! Συνολικά, μαζί με τους στρατιώτες και τους Έλληνες δημοσίους υπαλλήλους μετακινήθηκαν προς την Ελληνική μεθόριο πάνω από 400.000 άνθρωποι.
Δίκη των Έξ - Μεσοπόλεμος
Ο Πάγκαλος ως επικεφαλής των ανακρίσεων, κάλεσε τον Σαρηγιάννη ως μάρτυρα στην προανάκριση της δίκης των εξ, αλλά δυστυχώς δεν σώζεται η κατάθεση του καθώς τα αρχεία της προανάκρισης καταστράφηκαν με ύποπτο τρόπο από την "επαναστατική κυβέρνηση" Πλαστήρα λίγους μήνες μετά την εκτέλεση των "έξι". Περιέργως ο Σαρηγιάννης δεν συμμετείχε ως μάρτυρας στην δίκη, αλλά στην κατάθεση του στην ανάκριση, στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό το κατηγορητήριο για τους Χατζηανέστη και Στρατηγό. Η υπεράσπιση του Χατζηανέστη (σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής) ζήτησε με αίτημα της να εξεταστεί σε αντιπαράσταση με τον κατηγορούμενο, αλλά ο πρόεδρος της έδρας Οθωναίος καταπατώντας τους πλέον στοιχειώδεις νομικούς κανόνες, αρνήθηκε αναιτιολόγητα να τον καλέσει ως μάρτυρα, αλλά ακόμη και να διαβάσει την κατάθεση του από την έδρα.
Πάγκαλος - Παπαναστασίου
Στις 25 Ιουνίου 1925 ο Θεόδωρος Πάγκαλος κατέλαβε την εξουσία μετά από στρατιωτικό κίνημα που ουσιαστικά είχε προαναγγείλει από τις στήλες των εφημερίδων, το οποίο δίστασαν να καταστείλουν οι βενιζελικοί πολιτικοί αρχηγοί. Η βασικότερη πρόθεση του Παγκάλου σύμφωνα με άρθρα και δηλώσεις του, ήταν η επανάληψη του πολέμου (revanche) με την Τουρκία. Ως αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού για τον επικείμενο πόλεμο που θα ξεκινούσε με επίθεση στον Έβρο, επέλεξε τον Πτολεμαίο Σαρηγιάννη, στον οποίο ανέθεσε προσωπικά την ανασύνταξη του Ελληνικού στρατού και την προετοιμασία του για πόλεμο με την Τουρκία.
Ο Σαρηγιάννης ως αρχηγός του ΓΕΣ, σχεδίασε την εισβολή των ελληνικών στρατευμάτων στο Πετρίτσι. Ακολούθως, όταν η επιτροπή που ορίστηκε από την Κ.Τ.Ε. για να διερευνήσει το ζήτημα μετέβη στην Αθήνα, ο Σαρηγιάννης ήταν αυτός που παρουσίασε τις ελληνικές θέσεις εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης. Επίσης, ως εκπρόσωπος του Στρατού, αρνήθηκε να προβεί σε οποιαδήποτε περικοπή από αυτές που του ζήτησε η κυβέρνηση Ευταξία στην γενικότερη προσπάθεια της να εξορθολογικοποιήσει τις κρατικές δαπάνες. Μετά την πτώση της Παγκαλικής δικτατορίας, ο Σαρηγιάννης αποστρατεύεται εκ νέου από την Οικουμενική κυβέρνηση Ζαίμη, ακολουθώντας την τύχη των υπολοίπων Παγκαλικών αξιωματικών, παρά το γεγονός ότι ο Κονδύλης του πρότεινε να παραμείνει στο στράτευμα.
Κατοχή - Δεκεμβριανά
Η συνέλευση των λαϊκών εκπροσώπων στις Κορυσχάδες
Στην Κατοχή συναντούμε τον Πτολεμαίο Σαρηγιάννη να διαπραγματεύεται με το ΕΑΜ για αρχικά να αναλάβει την διοίκηση όλου του ΕΛΑΣ και λίγο μετά μια "μεραρχία" του ΕΛΑΣ. Σύμφωνα με μαρτυρία, η επαφή του με τον ΕΛΑΣ δεν είχε ιδεολογικό κίνητρο, αλλά έγινε μετά από υπόδειξη της κυβέρνησης της Μέσης Ανατολής ώστε να μεταπεισθεί η ηγεσία του και να μην χτυπήσει τους υποχωρούντες Γερμανούς, καθώς αυτοί είχαν απειλήσει ότι θα προέβαιναν σε καταστροφές των υποδομών της Χώρας σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο.
Ο Θόδωρος Μακρίδης (Έκτορας), επιτελικό στέλεχος του ΕΛΑΣ και στρατιωτικός σύμβουλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ, στην έκθεση που παρέδωσε το 1946 στον Νίκο Ζαχαριάδη ανέφερε ότι η θέση για τη «στρατηγική διαρρύθμιση των συνόρων» υιοθετήθηκε ύστερα από πίεση του στρατηγού Πτολεμαίου Σαρηγιάννη και αφορούσε μόνο το θέμα των συνόρων με τη Βουλγαρία. Ο Σαρηγιάννης έθετε ως όρο την υιοθέτηση αυτής της θέσης για να δεχτεί να προσχωρήσει στην Κ.Ε. του ΕΛΑΣ. Γράφει ο Μακρίδης στη συγκεκριμένη έκθεση:
Κατά Ιούλιον-Αύγουστον 1943 προσεχώρησε εις τον ΕΛΑΣ ο υποστράτηγος εν αποστρατεία Πτολ. Σαρηγιάννης. Ούτος, εις την πρώτην συνεδρίασιν της Κ.Ε. του ΕΛΑΣ, και προ της ενάρξεως ταύτης, είπεν: «πριν μου πείτε τα μυστικά σας πρέπει να ξεκαθαρίσω με την πολιτικήν καθοδήγησιν του ΕΑΜ και ειδικώτερον του ΚΚΕ το ζήτημα της επιδιώξεως υπό του ΕΑΜ και της στρατηγικής διαρρυθμίσεως των συνόρων Ελλάδος-Βουλγαρίας υπέρ τής πρώτης». Και απεχώρησεν της συνεδριάσεως. Η θέσις αυτή του υποστρατήγου Σαρηγιάννη, γνωστοποιηθείσα υπό της κομματικής φράξιας της Κ.Ε. του ΕΛΑΣ εις την καθοδήγησιν του ΚΚΕ, έσχεν ως αποτέλεσμα συναντήσεις των σ. Χατζή (ΕΑΜ), Ζεύγου (ΚΚΕ) μετ’ αυτού, με τελικόν αποτέλεσμα αφ’ ενός την υιοθέτησιν υπό του ΕΑΜ της αξιώσεως ταύτης εν αποφάσει της Κ.Ε. του, κοινοποιηθείσης διά του τύπου, και αφ’ ετέρου την εισδοχήν του υποστρατήγου Σαρηγιάννη εις την Κ.Ε. του ΕΛΑΣ ως μέλους και Γενικού Επιτελείου της.
Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας 1944
Τελικώς ορίστηκε υποδιοικητής του ΕΛΑΣ υπό τον Στέφανο Σαράφη και μάλιστα στάλθηκε ως αντιπρόσωπος του ΕΑΜ στην συνδιάσκεψη του Λιβάνου υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου. Ακολούθως, έλαβε μέρος στην συνδιάσκεψη στις Κορυσχάδες ως εκπρόσωπος της Αθήνας, ψηφίζοντας για την ανάδειξη της Π.Ε.Ε.Α. Στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας που προέκυψε από την Συνδιάσκεψη, ορκίστηκε υφυπουργός στρατιωτικών στις 24 Νοεμβρίου 1944 εκπροσωπώντας το ΕΑΜ, ενώ ορίστηκε μέλος του Ανώτατου Στρατιωτικού Συμβουλίου υπό των Οθωναίο εκπροσωπώντας μαζί με τον Μάντακα, τον ΕΛΑΣ.
Κατά την κρίσιμη περίοδο μεταξύ του Μαΐου και του Δεκεμβρίου του 1944 προσπάθησε να συμβιβάσει το ΚΚΕ με την εξόριστη κυβέρνηση της Μέσης Ανατολής. Φαίνεται ότι διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στα δραματικά γεγονότα της κρίσης αφοπλισμού που οδήγησαν στα "Δεκεμβριανά". Ο Σαρηγιάννης φαίνεται να είναι ο εμπνευστής του συμβιβαστικού σχεδίου κατά το οποίο δεν θα αποστρατευόταν ένα ισόποσο τμήμα του ΕΛΑΣ με τα κυβερνητικά στρατεύματα. Το σχέδιο αυτό προώθησαν οι εαμικοί υπουργοί Σβώλος Τσιριμώκος και Ζέβγος και προς στιγμή φάνηκε ότι θα αποσοβούσε τη σύγκρουση. Τελικά όμως η σύγκρουση επήλθε καθώς ο Παπανδρέου επέβαλλε κάποιες μικρές τροποποιήσεις στο σχέδιο, με αποτέλεσμα η ηγεσία του ΚΚΕ να το απορρίψει στο σύνολο του. Ο Σαρηγιάννης δεν παραιτήθηκε μαζί με τους εαμικούς υπουργούς, ούτε μαζί με αυτούς του ΚΚΕ, αλλά στις 4 Δεκεμβρίου, αφού δηλαδή είχαν ξεσπάσει τα "Δεκεμβριανά", και τον διαδέχθηκε ο Λεωνίδας Σπαής. Ο Σπαής, ήταν αυτός που υλοποίησε την εισήγηση των Άγγλων για χρησιμοποίηση των κρατούμενων μελών των ΤΑ στη μάχη της Αθήνας. Εξόπλισε και χρησιμοποίησε 12.000 άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας, από τους συνολικά 27.000, σύμφωνα με δική του αφήγηση.
Είναι γεγονός πέραν πάσης αμφιβολίας ότι ο Σαρηγιάννης κατά την κρίση του αφοπλισμού, είχε μεταστραφεί κατά του ΕΑΜ και είχε αποφασίσει να στηρίξει τους κυβερνητικούς. Σύμφωνα με τον Κανελλόπουλο, ο Σαρηγιάννης αποφάσισε στις 2 Δεκεμβρίου να συνταχθεί με τους κυβερνητικούς. Ο Λίπερ αναφέρει σε έκθεσή του προς τον Ίντεν ότι και ο στρατηγός του ΕΛΑΣ Πτολεμαίος Σαρηγιάννης, «ύστερα από παράκληση του Παπανδρέου», έδωσε στον ίδιο στις 3 Δεκέμβρη λεπτομέρειες των κινήσεων του ΕΛΑΣ στην Αθήνα. Για την τελική παραίτηση Σαρηγιάννη, ο Κανελλόπουλος αναφέρει στην εγγραφή της 9ης Δεκεμβρίου: Ο Σαρηγιάννης παραιτήθηκε ύστερα από την απειλή ότι θα σκοτώσουν τη γυναίκα του και το κορίτσι του.
Πέθανε στην Αθήνα το 1953.
Εισαγωγή -Εθνικός Διχασμός και εκστρατεία στη Μικρά Ασία
Ο Πτολεμαίος Σαρηγιάννης γεννήθηκε στον Πειραιά το 1882. Σπούδασε στη σχολή Ευελπίδων από την οποία εξήλθε το 1903 ως ανθυπολοχαγός του Μηχανικού. Στη συνέχεια, έκανε λαμπρές επιτελικές σπουδές στην Γαλλική σχολή πολέμου. Εθεωρείτο άριστος επιτελικός, έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους και μετά την ενοποίηση του κράτους υπό τον Βενιζέλο, ορίστηκε επιτελάρχης της μεραρχίας Κρήτης και είχε προαχθεί επ΄ ανδραγαθία στην μάχη του Σκρα το 1917. Γενικά είχε ιδιαίτερη σύνδεση με τον Θεόδωρο Πάγκαλο του οποίου ήταν προστατευόμενος, για τον λόγο αυτό ορίστηκε υπαρχηγός του Γενικού Επιτελείου της Μικρασιατικής Στρατιάς, με άμεσο προϊστάμενο τον προστάτη του. Δεν αντικαταστάθηκε μετά την πολιτική μεταβολή του Νοεμβρίου, καθώς η νέα κυβέρνηση θεώρησε πως έπρεπε να υπάρχει ένας συνδετικός κρίκος με την προηγούμενη ανώτατη διοίκηση καθώς τα περισσότερα μέλη της είτε είχαν αντικατασταθεί για πολιτικούς λόγους, είτε είχαν παραιτηθεί (Παρασκευόπουλος), είτε είχαν αυτομολήσει πηγαίνοντας στην Κωνσταντινούπολη (Κονδύλης, Ιωάννου, Ζαφειρίου κτλ) που βρισκόταν υπό διεθνή Αρμοστεία. Ο Σαρηγιάννης ως επιτελικός αξιωματικός, έχαιρε γενικής εκτίμησης στο στράτευμα, που εκείνη την εποχή δεν διέθετε πολλούς αξιωματικούς με τις σπουδές του στο εξωτερικό.
Η συμμετοχή του Σαρηγιάννη στη κρίσιμη διάσκεψη στο Λονδίνο (Φεβρουάριος 1921)
Ο Πτολεμαίος Σαρηγιάννης (δεύτερος από αριστερά), μαζί με τον πρωθυπουργό Καλογερόπουλο (καθιστός) και άλλα μέλη της ελληνικής αντιπροσωπείας στο Λονδίνο, το Φεβρουάριο του 1921
Στις 8/21 Φεβρουάριου 1921 έγινε στο Λονδίνο η πρώτη συνδιάσκεψη των Συμμάχων (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία) στην οποία συμμετείχε η Ελληνική Κυβέρνηση υπό τον τότε πρωθυπουργό Καλογερόπουλο. Την Ελληνική στρατιά της Μ. Ασίας αντιπροσώπευε ο Σαρηγιάννης ως ειδικός σύμβουλος σε στρατιωτικά θέματα που αφορούσαν το μέτωπο. Στην Συνδιάσκεψη του Λονδίνου, ερωτώμενος σχετικά με τις δυνατότητες του Ελληνικού στρατού, προσπάθησε να πείσει ότι ο Ελληνικός στρατός (80.000 άνδρες τότε) είχε τις δυνάμεις να συντρίψει τον Κεμάλ εντός τριών μηνών βαδίζοντας αν χρειαζόταν και πέραν της Άγκυρας. Παρά τις αντιρρήσεις των Γάλλων στρατιωτικών Γκουρώ και Ζώρζ που εκπροσωπούσαν τον Φος στη σύσκεψη, ο Σαρηγιάννης βεβαίωνε ότι ο Ελληνικός στρατός ήταν έτοιμος για προέλαση, ενώ η παρουσίαση της κατάστασης στην Ανατολή παρουσιαζόταν με ένα εντελώς ειδιλιακό και υπεραισιόδοξο τρόπο για την Ελληνική πλευρά. Εκτός αυτού, ο Σαρηγιάννης ανέπτυξε σε ιδιαίτερη σύσκεψη με τους Άγγλους ιθύνοντες (Λόυδ Τζώρτζ, Καρ) το υπεραισιόδοξο, ως ανεδαφικό, σχέδιο του για προέλαση στην Άγκυρα και συντριβή των Κεμαλικών, ενώ προέβλεπε ακόμη και απόβαση στον Πόντο με στρατιωτική συνεργασία με το Ελληνικό στοιχείο της περιοχής.
Ο Δημήτριος Γούναρης που εν τω μεταξύ είχε επίσης έρθει στο Λονδίνο μετά από πρόσκληση της Συνδιάσκεψης ώστε να είναι πληρέστερη η ελληνική αντιπροσωπεία, ακολούθησε τις συμβουλές του Σαρηγιάννη, θεωρώντας πως η επικείμενη στρατιωτική επιτυχία στο μέτωπο θα ενδυνάμωνε διπλωματικά την Ελλάδα που έμοιαζε να χάνει έδαφος από τη φανερή εχθρότητα των Γάλλων και των Ιταλών και την στάση των Άγγλων που στήριζαν την ελληνική προσπάθεια μόνο σε θεωρητικό επίπεδο. Στο τηλεγράφημα του προς τη Στρατιά στις 25 Φεβρουαρίου 1921, ο Γούναρης αναφερόταν ρητά στο γεγονός ότι το σχέδιο προέλασης είχε εξασφαλισμένη επιτυχία σύμφωνα τους Σαρηγιάννη και Πάλλη, αλλά συνάμα τηρούσε σαφείς αποστάσεις από την τελική απόφαση της επίθεσης, ζητώντας από την ηγεσία της στρατιάς να αποφασίσει επί τόπου σταθμίζοντας τα δεδομένα.
Πτολεμαίος Σαρηγιάννης
Επιθετικές επιχειρήσεις του Μαρτίου 1921 και η προέλαση προς την Άγκυρα
Οι συμβουλές και η επιμονή του Σαρηγιάννη σε συνδυασμό με το διπλωματικό αδιέξοδο του Λονδίνου, παρέσυραν την Κυβέρνηση αλλά κυρίως τον αρχιστράτηγο Παπούλα που δεν ήταν ικανός να επηρεάσει τις εξελίξεις, και οδήγησαν στην αποτυχημένη επίθεση του Μαρτίου του 1921, όπου ο Ελληνικός στρατός είχε 55 αξιωματικούς νεκρούς και 149 τραυματίες και 652 οπλίτες νεκρούς και 2.926 τραυματίες. Στο νότιο τομέα οι συνολικές απώλειες ανήλθαν στους 760 άνδρες, από τους οποίους 165 νεκροί και 587 τραυματίες, καθώς και 8 αγνοούμενοι. Το ηθικό των Κεμαλιστών ανέβηκε χάρις την νίκη αυτή και εκατοντάδες Τούρκοι αξιωματικοί έσπευσαν να ενισχύσουν τον Κεμάλ, ενώ σπουδαίος ήταν και ο διεθνής αντίκτυπος της αποτυχίας, καθώς ήταν η πρώτη μεγάλη στρατιωτική αποτυχία της Ελλάδας στη Μικρά Ασία.
Να σημειωθεί πως ο διοικητής της στρατιάς της Μ. Ασίας αντιστράτηγος Παπούλας δεν εκδήλωσε αντίθεση στην επιχείρηση, αλλά φαίνεται να υιοθέτησε παθητικά τις πρωτοβουλίες των επιτελών του και στη συγκεκριμμένη περίπτωση του Πάλλη. Αντίθεση εκδήλωσε ο υποστράτηγος Γουβέλης που παραιτήθηκε από το Γενικό Επιτελείο, αλλά και ο απόστρατος Βίκτωρ Δούσμανης. Αμφότεροι με εκθέσεις τους προς την Κυβέρνηση ζητούσαν την ενίσχυση του μετώπου με 30.000 άνδρες πριν την περαιτέρω προέλαση, καθώς ορθώς επεσήμαναν την ενδυνάμωση του εχθρού και τις δυσκολίες που θα προέκυπταν από την επιμήκυνση του μετώπου.
Σύμφωνα με τον Σαρηγιάννη, η αποτυχία προήλθε επειδή ο Πάλλης εφήρμοσε άλλο σχέδιο από το δικό του, κάτι που πιθανά ίσχυε. Η ευθύνη του Σαρηγιάννη στο ζήτημα της αποτυχίας των επιθέσεων του Μαρτίου, εδράζεται σε δύο άξονες: ο πρώτος είναι ότι παρουσίασε ένα υπεραισιόδοξο σενάριο για την κατάσταση στην Ανατολή το οποίο διαψεύστηκε πολύ σύντομα εκθέτοντας διεθνώς την Ελληνική κυβέρνηση, υπονομεύοντας την αξιοπιστία της. Ο δεύτερος, ότι για κάποιον ανεξήγητο λόγο, πιθανά γιατί ο ίδιος ως άνθρωπος διακρινόταν από υπεραισιοδοξία, παρέσυρε την ελληνική αντιπροσωπεία στην ιδέα ότι η ανάληψη στρατιωτικής ενέργειας ήταν εφικτή και με σχεδόν εξασφαλισμένη επιτυχία.
Ο υπαρχηγός του Γενικού Επιτελείου, Πτολεμαίος Σαρηγιάννης συνομιλεί με τον αρχιστράτηγο Αναστάσιο Παπούλα μπροστά σε κτίριο. Παρακολουθούν αξιωματικοί. Μικρασιατική εκστρατεία.
Μετά την αποτυχία του Μαρτίου, η κυβέρνηση δεν αποστράτευσε τους δύο επιτελείς (το πιθανότερο ήταν ότι δεν μπορούσε να τους αντικαταστήσει), αλλά οι ίδιοι διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο στον σχεδιασμό της επίθεσης προς την Κιουτάχεια και το Εσκή Σεχίρ, αλλά κυρίως στην τελική μοιραία προέλαση προς την Άγκυρα. Η μοιραία απόφαση για προέλαση πάρθηκε ομόφωνα από το στρατιωτικό συμβούλιο στην Κιουτάχεια με την έγκριση από το γενικό επιτελείο (Πάλλης - Σαρηγιάννης) και την συγκατάθεση του αρχιστράτηγου Παπούλα μετά από πολλούς αρχικούς δισταγμούς κι παρά την αντίθετη γνώμη του διευθυντή του ΙV γραφείου της στρατιάς Γεωργίου Σπυρίδωνος. Κατά της παρακινδυνεμένης εκστρατείας τάχθηκαν πολλοί μέραρχοι, τουλάχιστον δύο σωματάρχες (Κοντούλης, πρίγκιπας Ανδρέας) αλλά και ο πρίγκιπας Νικόλαος. Λίγα χρόνια μετά ο Παπούλας θα προσπαθήσει να ρίξει όλες τις ευθύνες για την προέλαση στον Ξενοφώντα Στρατηγό (βλέπε η Αγωνία ενός Έθνους σελ. 111). Εκ των υστέρων, ο Σαρηγιάννης αρνήθηκε ότι στήριξε την προέλαση, όμως η μαρτυρία του δεν επαληθεύεται από τα διαθέσιμα στοιχεία, αντίθετα σύμφωνα με τον αντιστράτηγο Κλεάνθη Μπουλαλά "..ο Σαρηγιάννης έκρινε ορθότατα ότι ήτο επείγουσα η εκτέλεσις της πρώτης αυτής φάσεως της προς Άγκυραν εκστρατείας". Ο πρίγκιπας Ανδρέας στα απομνημονεύματα του περιγράφει τον Σαρηγιάννη ως τον κύριο υπεύθυνο για την τελική απόφαση της προέλασης, ενώ τον περιγράφει με ιδιαίτερα χαμηλό ηθικό μετά την διαφαινόμενη αποτυχία της, είναι πάντως σαφές ότι η μαρτυρία του στερείται αμεροληψίας.
Διαπραγματεύσεις με τη "Μικρασιατική Άμυνα" και συμμετοχή στην ανακωχή των Μουδανιών
Μετά την αποτυχία της μάχης του Σαγγαρίου και το στρατιωτικό αδιέξοδο, ο Σαρηγιάννης εκπροσώπησε τον αρχιστράτηγο Παπούλα στις διαπραγματεύσεις με την Μικρασιατική Άμυνα για την ανακήρυξη της αυτονομίας της Μικράς Ασίας. Για το λόγο αυτό είχε μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη τον Ιανουάριο του 1922 όπου είχε συνεννοήσεις με εκπροσώπους της Μικρασιατικής Άμυνας και τον βενιζελικό πατριάρχη Μελέτιο Μεταξάκη, αλλά και στην Αθήνα για να παρουσιάσει το ανεδαφικό σχέδιο στην ελληνική κυβέρνηση. Τελικά το σχέδιο αυτονομίας δεν έγινε αποδεκτό από την ελληνική κυβέρνηση ως ανεφάρμοστο και ο Σαρηγιάννης αποστρατεύθηκε έξι μήνες πριν την Μικρασιατική Καταστροφή ακολουθώντας την τύχη του Παπούλα. Η Κυβέρνηση Πρωτοπαπαδακη, τον επανέφερε στο Επιτελείο της Στρατιάς μαζί με τον Παλλη στις 24 Αυγούστου 1922, σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να αντιστρέψει την δημιουργηθείσα κατάσταση.
Μετά την επανάσταση του 1922, η επαναστατική κυβέρνηση του ανέθεσε, μαζί με τον Αλέξανδρο Μαζαράκη, την εκπροσώπηση της Ελλάδας στις διαπραγματεύσεις πριν υπογραφεί η ανακωχή των Μουδανιών. Στη χρονική στιγμή αυτή βρίσκεται στα απομνημονεύματα του Αλέξανδρου Μαζαράκη μια πλήρης περιγραφή για τον Σαρηγιάννη:
“Εφυγα λοιπον με εν αντιτορπιλλικον, ηλθε δε μαζι μου και ο Αρχηγος της Επαναστασεως Πλαστηρας, και περνωντας απο την Ραιδεστον επηραμε και τον Συνταγματαρχη Σαρηγιαννην.
Θα κανω μιαν παρεμβασιν δια τον αξιωματικον αυτον, διοτι επαιξεν ουσιαστικόν ρόλον είς την μικρασιατικην έκστρατείαν. Ειχαμε μαζι σπουδάσει εις την άνωτέραν πολεμικην σχολην τών Παρισίων. Δεν ειχε λάβει μέρος είς τήν έθνικην Αμυναν. Ειχεν υπηρετήσει επειτα είς διάφορα έπιτελεια και τέλος ως υπαρχηγος του έπιτελείου της στρατιάς Μικράς Άσίας. 'Όταν ηλλαξε τό καθεστως τόν έκράτησαν είς την ίδίαν θέσιν και ετσι σχεδον αύτός διηύθυνε, λόγω της προηγουμένης πείρας του τας στρατιωτικας έπιχειρήσεις τοϋ Ίουλίου 1921 μέχρι και της ηττης του Σαγγαρίου.
Eιχεv αντίληψιν και έργατικότητα πολλήν. Άλλ' οχι πολυ βάθος, άπεριόριστον δε αύτοπεποίθησιν μέχρις εγωισμου. 'Αποσταλεις ώς στρατιωτικός συμβουλος τής έλληvικής αντιπροσωπείας τόν Μάρτιον του 1921 είς Λονδινον έπέμεινεν έκει περι τής δυναμικότητος τoυ έλληνικου στρατου να συντρίψη το κεμαλικον κίνημα και. χάρις είς τας είσηγήσεις του διετάχθη έκειθεν ή έκτέλεσις τών επιχειρήσεων πρός Έσκι Σεχιρ καl Άφιόν Καραχισσάρ, αί οποίαι κακώς διευθυνόμεναι στρατηγικώς άπέτυχον και παρέσχον είς τους Τούρκους την εύκαιρίαν να έορτάσουν την νικην του Ίνεϊνου, ως την ονομάζουν, ή όποία άνύψωσε τό ήθικόν των και υπηρξε, μετα την προηγειθησαν άποτυχίαν τών επιχειρήσεων προς Έσκι Σεχιρ του Δεκεμβρίου του 1920, ή σοβαρα προειδοποίησις περι τών δυσχερειών και κινδύνων νέων έκ μέρους του έλληνικου στρατου έπιθετικών έπιχειρήσεων.
Έπίσης δεν ήμπορουσα να έννοήσω πώς ό Σαρρηγιάννης είχεν έγκρίνει η είσηγηθή την άκατανόητον έκστρατείαν της 'Αγκύρας. 'Όταν τον είδα του εξέφρασα την απορίαν μου, μου απήντησε δε οτι αύτός ήτο έναντίον της Εκστρατείας αύτής. Άλλ' οτι ό Ξ. Στρατηγος του είπεν on είναι πολιτικη ανάγκη και ήναγκάσθη ουτω να υποκυψη και έργασθή δια την επιχείρησιν αύτήν.
Τό περίεργον είναι οτι ολοι βγαίνουν οτι ησαν έναντίον ίδίως οί υπεύθυνοι έκτελεσταί ό αρχιστράτηγος Παπούλας, ό έπιτελάρχης Πάλλης, ό υπαρχηγός Σαρηγιάννης, ό διευθυντης του IV γραφείου Σπυρίδωνος και ομως η Επιχείρησις εγινε. Φαίνεται οτι κανεις δεv ειχε τό σθένος να υποστηρίξη την γνώμην του και έν άνάγκη να παραιτηθει της θέσεώς του, ίδίως ο αρχιστράτηγος και ό έπιτελάρχης, μόνον και μόνον δια να μη γίνουν δυσάρεστοι εις τόν βασιλέα και την κυβέρνησιν.”
Αλέξανδρος Μαζαράκης - Αινιάν
Όταν έφτασε η Ελληνική αντιπροσωπεία στα Μουδανιά (στρατηγός Μαζαράκης, αντισυνταγματάρχης Σαρηγιάννης) και ενημερώθηκε για τους όρους της ανακωχής που είχαν ήδη συμφωνηθεί εν απουσία της, αρνήθηκε να υπογράψει δηλώνοντας πως δεν είχε εξουσιοδότηση για τόσες πολλές και κρίσιμες παραχωρήσεις. Ο Νικόλαος Πλαστήρας αρχικώς περιόδευσε στις πόλεις της Ανατολικής Θράκης για να επιθεωρήσει τις Ελληνικές μονάδες και να ανορθώσει το ηθικό τους. Ταυτόχρονα επισκέφθηκε πολλές πόλεις εμψυχώνοντας τους Έλληνες κατοίκους και υποσχόμενος πως η "επαναστατική επιτροπή" θα έκανε ότι μπορούσε για την προστασία τους και δεν θα τους εγκατέλειπε σε καμία περίπτωση. Αμέσως μετά μετέβη ο ίδιος στα Μουδανιά όπου πληροφορήθηκε το περιεχόμενο των όρων της ανακωχής που ήδη είχαν συμφωνήσει οι Αγγλογάλλοι με τον Κεμάλ. Οι σύμμαχοι ενημέρωσαν την Ελληνική κυβέρνηση ότι σκόπευαν να υπογράψουν την ανακωχή ακόμη και μονομερώς. Ο Πλαστήρας αρνήθηκε να υπογράψει μια τέτοια "ανακωχή" που ισοδυναμούσε ουσιαστικά με παράδοση άνευ όρων. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος τηλεγράφησε τόσο στην Ελληνική κυβέρνηση όσο και στην αντιπροσωπεία στα Μουδανιά να αποδεχθούν και να υπογράψουν τους όρους της επώδυνης ανακωχής χωρίς δισταγμούς και δεύτερες σκέψεις.
Λόγω κακής συνεννόησης (φαίνεται από τα τηλεγραφήματα πως οι υπεύθυνοι του Ελληνικού υπουργείου εξωτερικών δεν γνώριζαν ότι τα Τουρκο-Βουλγαρικά σύνορα του 1915 δεν ήταν ο Έβρος ποταμός) η Ελληνική αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον Μαζαράκη αποχώρησε από τα Μουδανιά χωρίς να υπογράψει. Τελικώς μετά από συνεχείς πιέσεις του Βενιζέλου από το εξωτερικό η κυβέρνηση Κροκιδά αναγνώρισε την ανακωχή. Στις 25.9.1922 ο Βενιζέλος τηλεγράφησε από το Παρίσι: «Ανατολική Θράκη απωλέσθη ατυχώς δι’ Ελλάδα» και: «Ανάγκη Θράκες να εγκαταλείψωσι την γην, την από τόσων αιώνων κατοικούσιν, αυτοί και πρόγονοί των».
Το βασικό αποτέλεσμα της Ανακωχής αυτής είναι ότι ουσιαστικά δημιούργησε τετελεσμένα γεγονότα υπέρ των Τούρκων για την Συνθήκη Ειρήνης που υπογράφτηκε αργότερα στην Λοζάννη. Μια άλλη παρενέργεια της ανακωχής των Μουδανιών είναι ότι οι Τούρκοι στις διαπραγματεύσεις στην Λοζάννη αξίωναν και την Δυτική Θράκη, επ΄ απειλή πολέμου. Το τραγικότερο όλων όμως, ήταν ότι πάνω από 250.000 Έλληνες αναγκάστηκαν να εκπατριστούν από την Ανατολική Θράκη εγκαταλείποντας τις περιουσίες τους και τα σπίτια τους ολοκληρώνοντας την τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής. Η αποχώρηση των Ελλήνων κατοίκων της Ανατολικής Θράκης από τις εστίες τους, και λόγω των περιορισμένων μέσων της εποχής, έγινε υπό δραματικές και τραγικές συνθήκες. Είναι χαρακτηριστικό πως οι Άγγλοι αρνήθηκαν να δώσουν παράταση στην εκκένωση ακόμη και για μια εβδομάδα! Συνολικά, μαζί με τους στρατιώτες και τους Έλληνες δημοσίους υπαλλήλους μετακινήθηκαν προς την Ελληνική μεθόριο πάνω από 400.000 άνθρωποι.
Δίκη των Έξ - Μεσοπόλεμος
Ο Πάγκαλος ως επικεφαλής των ανακρίσεων, κάλεσε τον Σαρηγιάννη ως μάρτυρα στην προανάκριση της δίκης των εξ, αλλά δυστυχώς δεν σώζεται η κατάθεση του καθώς τα αρχεία της προανάκρισης καταστράφηκαν με ύποπτο τρόπο από την "επαναστατική κυβέρνηση" Πλαστήρα λίγους μήνες μετά την εκτέλεση των "έξι". Περιέργως ο Σαρηγιάννης δεν συμμετείχε ως μάρτυρας στην δίκη, αλλά στην κατάθεση του στην ανάκριση, στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό το κατηγορητήριο για τους Χατζηανέστη και Στρατηγό. Η υπεράσπιση του Χατζηανέστη (σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής) ζήτησε με αίτημα της να εξεταστεί σε αντιπαράσταση με τον κατηγορούμενο, αλλά ο πρόεδρος της έδρας Οθωναίος καταπατώντας τους πλέον στοιχειώδεις νομικούς κανόνες, αρνήθηκε αναιτιολόγητα να τον καλέσει ως μάρτυρα, αλλά ακόμη και να διαβάσει την κατάθεση του από την έδρα.
Πάγκαλος - Παπαναστασίου
Στις 25 Ιουνίου 1925 ο Θεόδωρος Πάγκαλος κατέλαβε την εξουσία μετά από στρατιωτικό κίνημα που ουσιαστικά είχε προαναγγείλει από τις στήλες των εφημερίδων, το οποίο δίστασαν να καταστείλουν οι βενιζελικοί πολιτικοί αρχηγοί. Η βασικότερη πρόθεση του Παγκάλου σύμφωνα με άρθρα και δηλώσεις του, ήταν η επανάληψη του πολέμου (revanche) με την Τουρκία. Ως αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού για τον επικείμενο πόλεμο που θα ξεκινούσε με επίθεση στον Έβρο, επέλεξε τον Πτολεμαίο Σαρηγιάννη, στον οποίο ανέθεσε προσωπικά την ανασύνταξη του Ελληνικού στρατού και την προετοιμασία του για πόλεμο με την Τουρκία.
Ο Σαρηγιάννης ως αρχηγός του ΓΕΣ, σχεδίασε την εισβολή των ελληνικών στρατευμάτων στο Πετρίτσι. Ακολούθως, όταν η επιτροπή που ορίστηκε από την Κ.Τ.Ε. για να διερευνήσει το ζήτημα μετέβη στην Αθήνα, ο Σαρηγιάννης ήταν αυτός που παρουσίασε τις ελληνικές θέσεις εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης. Επίσης, ως εκπρόσωπος του Στρατού, αρνήθηκε να προβεί σε οποιαδήποτε περικοπή από αυτές που του ζήτησε η κυβέρνηση Ευταξία στην γενικότερη προσπάθεια της να εξορθολογικοποιήσει τις κρατικές δαπάνες. Μετά την πτώση της Παγκαλικής δικτατορίας, ο Σαρηγιάννης αποστρατεύεται εκ νέου από την Οικουμενική κυβέρνηση Ζαίμη, ακολουθώντας την τύχη των υπολοίπων Παγκαλικών αξιωματικών, παρά το γεγονός ότι ο Κονδύλης του πρότεινε να παραμείνει στο στράτευμα.
Κατοχή - Δεκεμβριανά
Η συνέλευση των λαϊκών εκπροσώπων στις Κορυσχάδες
Στην Κατοχή συναντούμε τον Πτολεμαίο Σαρηγιάννη να διαπραγματεύεται με το ΕΑΜ για αρχικά να αναλάβει την διοίκηση όλου του ΕΛΑΣ και λίγο μετά μια "μεραρχία" του ΕΛΑΣ. Σύμφωνα με μαρτυρία, η επαφή του με τον ΕΛΑΣ δεν είχε ιδεολογικό κίνητρο, αλλά έγινε μετά από υπόδειξη της κυβέρνησης της Μέσης Ανατολής ώστε να μεταπεισθεί η ηγεσία του και να μην χτυπήσει τους υποχωρούντες Γερμανούς, καθώς αυτοί είχαν απειλήσει ότι θα προέβαιναν σε καταστροφές των υποδομών της Χώρας σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο.
Ο Θόδωρος Μακρίδης (Έκτορας), επιτελικό στέλεχος του ΕΛΑΣ και στρατιωτικός σύμβουλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ, στην έκθεση που παρέδωσε το 1946 στον Νίκο Ζαχαριάδη ανέφερε ότι η θέση για τη «στρατηγική διαρρύθμιση των συνόρων» υιοθετήθηκε ύστερα από πίεση του στρατηγού Πτολεμαίου Σαρηγιάννη και αφορούσε μόνο το θέμα των συνόρων με τη Βουλγαρία. Ο Σαρηγιάννης έθετε ως όρο την υιοθέτηση αυτής της θέσης για να δεχτεί να προσχωρήσει στην Κ.Ε. του ΕΛΑΣ. Γράφει ο Μακρίδης στη συγκεκριμένη έκθεση:
Κατά Ιούλιον-Αύγουστον 1943 προσεχώρησε εις τον ΕΛΑΣ ο υποστράτηγος εν αποστρατεία Πτολ. Σαρηγιάννης. Ούτος, εις την πρώτην συνεδρίασιν της Κ.Ε. του ΕΛΑΣ, και προ της ενάρξεως ταύτης, είπεν: «πριν μου πείτε τα μυστικά σας πρέπει να ξεκαθαρίσω με την πολιτικήν καθοδήγησιν του ΕΑΜ και ειδικώτερον του ΚΚΕ το ζήτημα της επιδιώξεως υπό του ΕΑΜ και της στρατηγικής διαρρυθμίσεως των συνόρων Ελλάδος-Βουλγαρίας υπέρ τής πρώτης». Και απεχώρησεν της συνεδριάσεως. Η θέσις αυτή του υποστρατήγου Σαρηγιάννη, γνωστοποιηθείσα υπό της κομματικής φράξιας της Κ.Ε. του ΕΛΑΣ εις την καθοδήγησιν του ΚΚΕ, έσχεν ως αποτέλεσμα συναντήσεις των σ. Χατζή (ΕΑΜ), Ζεύγου (ΚΚΕ) μετ’ αυτού, με τελικόν αποτέλεσμα αφ’ ενός την υιοθέτησιν υπό του ΕΑΜ της αξιώσεως ταύτης εν αποφάσει της Κ.Ε. του, κοινοποιηθείσης διά του τύπου, και αφ’ ετέρου την εισδοχήν του υποστρατήγου Σαρηγιάννη εις την Κ.Ε. του ΕΛΑΣ ως μέλους και Γενικού Επιτελείου της.
Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας 1944
Τελικώς ορίστηκε υποδιοικητής του ΕΛΑΣ υπό τον Στέφανο Σαράφη και μάλιστα στάλθηκε ως αντιπρόσωπος του ΕΑΜ στην συνδιάσκεψη του Λιβάνου υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου. Ακολούθως, έλαβε μέρος στην συνδιάσκεψη στις Κορυσχάδες ως εκπρόσωπος της Αθήνας, ψηφίζοντας για την ανάδειξη της Π.Ε.Ε.Α. Στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας που προέκυψε από την Συνδιάσκεψη, ορκίστηκε υφυπουργός στρατιωτικών στις 24 Νοεμβρίου 1944 εκπροσωπώντας το ΕΑΜ, ενώ ορίστηκε μέλος του Ανώτατου Στρατιωτικού Συμβουλίου υπό των Οθωναίο εκπροσωπώντας μαζί με τον Μάντακα, τον ΕΛΑΣ.
Κατά την κρίσιμη περίοδο μεταξύ του Μαΐου και του Δεκεμβρίου του 1944 προσπάθησε να συμβιβάσει το ΚΚΕ με την εξόριστη κυβέρνηση της Μέσης Ανατολής. Φαίνεται ότι διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στα δραματικά γεγονότα της κρίσης αφοπλισμού που οδήγησαν στα "Δεκεμβριανά". Ο Σαρηγιάννης φαίνεται να είναι ο εμπνευστής του συμβιβαστικού σχεδίου κατά το οποίο δεν θα αποστρατευόταν ένα ισόποσο τμήμα του ΕΛΑΣ με τα κυβερνητικά στρατεύματα. Το σχέδιο αυτό προώθησαν οι εαμικοί υπουργοί Σβώλος Τσιριμώκος και Ζέβγος και προς στιγμή φάνηκε ότι θα αποσοβούσε τη σύγκρουση. Τελικά όμως η σύγκρουση επήλθε καθώς ο Παπανδρέου επέβαλλε κάποιες μικρές τροποποιήσεις στο σχέδιο, με αποτέλεσμα η ηγεσία του ΚΚΕ να το απορρίψει στο σύνολο του. Ο Σαρηγιάννης δεν παραιτήθηκε μαζί με τους εαμικούς υπουργούς, ούτε μαζί με αυτούς του ΚΚΕ, αλλά στις 4 Δεκεμβρίου, αφού δηλαδή είχαν ξεσπάσει τα "Δεκεμβριανά", και τον διαδέχθηκε ο Λεωνίδας Σπαής. Ο Σπαής, ήταν αυτός που υλοποίησε την εισήγηση των Άγγλων για χρησιμοποίηση των κρατούμενων μελών των ΤΑ στη μάχη της Αθήνας. Εξόπλισε και χρησιμοποίησε 12.000 άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας, από τους συνολικά 27.000, σύμφωνα με δική του αφήγηση.
Είναι γεγονός πέραν πάσης αμφιβολίας ότι ο Σαρηγιάννης κατά την κρίση του αφοπλισμού, είχε μεταστραφεί κατά του ΕΑΜ και είχε αποφασίσει να στηρίξει τους κυβερνητικούς. Σύμφωνα με τον Κανελλόπουλο, ο Σαρηγιάννης αποφάσισε στις 2 Δεκεμβρίου να συνταχθεί με τους κυβερνητικούς. Ο Λίπερ αναφέρει σε έκθεσή του προς τον Ίντεν ότι και ο στρατηγός του ΕΛΑΣ Πτολεμαίος Σαρηγιάννης, «ύστερα από παράκληση του Παπανδρέου», έδωσε στον ίδιο στις 3 Δεκέμβρη λεπτομέρειες των κινήσεων του ΕΛΑΣ στην Αθήνα. Για την τελική παραίτηση Σαρηγιάννη, ο Κανελλόπουλος αναφέρει στην εγγραφή της 9ης Δεκεμβρίου: Ο Σαρηγιάννης παραιτήθηκε ύστερα από την απειλή ότι θα σκοτώσουν τη γυναίκα του και το κορίτσι του.
Πέθανε στην Αθήνα το 1953.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου