Ο Ελληνισμός της Κάτω Ιταλίας

Ο Ελληνισμός της Κάτω Ιταλίας
Μεγάλη Ελλάδα ή Magna Grecia είναι ο ιστορικός και γεωγραφικός όρος που χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει την περιοχή της Κάτω Ιταλίας και της Σικελίας, όπου επιβιώνει μέχρι και σήμερα το ελληνικό στοιχείο. Οι Ιταλοί δεν αποκρύπτουν το παρελθόν της περιοχής αυτής. Ευτυχώς σήμερα διαφημίζουν την ελληνικότητα της και συνεχίζουν ακόμα και σήμερα να χρησιμοποιούν τον συγκεκριμένο γεωγραφικό όρο. Τα γκρεκάνικα, ή Γκρίκο, ή Γκρέκα είναι το ιδίωμα που χρησιμοποιείται περιορισμένα μέχρι και σήμερα από τους κατοίκους της περιοχής.

Μπορεί να έχει περιοριστεί σημαντικά το ελληνικό στοιχείο στην περιοχή, όμως οι απομονωμένοι Έλληνες των περιοχών της Καλαβρίας, της Απούλιας και της Σικελίας συνεχίζουν μέχρι και σήμερα να διατηρούν το Ελληνικό πνεύμα και να διατηρούν αρκετά στοιχεία της αρχαίας ελληνικής τους παράδοσης. Μάλιστα, στην Καλαβρία διεξάγεται μια φορά τον χρόνο το φεστιβάλ «Paleariza» για τα «γκρεκάνικα» και ονομάζεται «Ddomadi Greko». Η λέξη «Ddomadi» στα γκρεκάνικα σημαίνει εβδομάδα. Στην περιοχή υπάρχει αρχαιολογικό μουσείο με μνημεία της αρχαιοελληνικής περιόδου.

Παρά το γεγονός ότι στην Καλαβρία έχουν μείνει μόλις εννέα ελληνόφωνα χωριά, υπάρχουν ακόμα αρκετά που διατηρούν τα ελληνικά τους ονόματα όπως το Βασιλικό, ο Στύλος, το Πενταδάκτυλο, το Καταφόριο, και το Ιέραξ. Στην Απούλια, εξακόσια χιλιόμετρα μακριά, υπάρχουν ακόμα εννέα ελληνόφωνα χωριά. Φαινομενικά, αυτές οι δύο περιοχές δεν έχουν κανένα κοινό στοιχείο, όμως μπορεί να παρατηρήσει κανείς ότι το ίδιο ελληνικό στοιχείο διατηρείται και στις δύο και οι κάτοικοι μιλούν ακόμα και σήμερα, μετά από 27 αιώνες το ίδιο γλωσσικό ιδίωμα. Η προφορά των «Γκρεκάνων» στην οποία τονίζεται το διπλό σύμφωνο, προέρχεται από τους Δωριείς και δεν συναντάται στη βυζαντινή ή τη νεοελληνική γλώσσα.

Οι πρώτοι Έλληνες άποικοι της περιοχής έφθασαν τον 8ο αιώνα π.Χ, ωστόσο ο αποικισμός κορυφώθηκε τον 7ο και τον 6ο αιώνα. Με την άφιξη των πρώτων αποίκων ιδρύθηκαν και οι πρώτες αποικίες, οι οποίες είχαν τεράστια ιστορική ακμή σε όλους τους πολιτιστικούς τομείς. Αιτίες για τους αποικισμούς υπήρξαν οι επιδρομές των αραβικών και σλαβικών φύλων, αλλά και οι θρησκευτικές διαμάχες που υπήρξαν, όπως αυτή της Εικονομαχίας που ώθησε αρκετούς Έλληνες να μεταναστεύσουν για λόγους ασφάλειας. Το τελευταίο κύμα μετανάστευσης προς την περιοχή ήρθε με την κατάκτηση του κυρίως ελλαδικού χώρου από τους Οθωμανούς.

Είναι πολύ σημαντικό να τονιστεί ότι το συγκεκριμένο γλωσσικό ιδίωμα διατηρήθηκε ανά τους αιώνες μόνο με τον προφορικό λόγο μιας και δεν υπάρχει σε γραπτή μορφή. Αυτό οφείλεται κυρίως στην απομόνωση αυτών των πληθυσμών, αφού υπήρχε ελάχιστη επικοινωνία με τα γειτονικά αστικά κέντρα μέχρι τον Β’ Π.Π., όπου το φασιστικό καθεστώς της Ιταλίας προσπάθησε να εξαλείψει τις εθνικές μειονότητες του ιταλικού κράτους. Μετά τον Β’ Π.Π. παρατηρήθηκε έντονη ιταλοποίηση του πληθυσμού, αφού οι νέες γενιές Γκρεκάνων δεν μάθαιναν καθόλου τη διάλεκτο.

Οι λόγοι της συνεχούς μείωσης του πληθυσμού των Γκρεκάνων και του ελληνικού στοιχείου είναι πολλοί. Αρχικά, λόγω του ότι ζουν στον φτωχό ιταλικό Νότο, πολλοί νέοι μετακινούνται προς τον πλούσιο βορρά στην αναζήτηση καλύτερου βιοτικού επιπέδου, ξεχνώντας έτσι σιγά-σιγά τις ελληνικές ρίζες τους. Άλλοι λόγοι είναι η φοίτηση πλέον στα ιταλικά σχολεία και η υποχρεωτική στρατιωτική θητεία, ενώ μεγαλύτερη είναι η επιρροή των ιταλικών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Επίσης, αυτοί οι άνθρωποι επέλεξαν να συνεχίσουν να διατηρούν τα πατροπαράδοτα ήθη και έθιμα και τους παραδοσιακούς τρόπους ζωής που αυτό έχει ως αποτέλεσμα να έχει πολύ χαμηλά εισοδήματα.

Η Ιταλία, μόλις το 1998 αναγνώρισε τους Γκρεκάνους ως «Ελληνική εθνική μειονότητα» με απόφαση της Βουλής, ενώ η Ελλάδα από τότε μέχρι το 2005 έστελνε δασκάλους στα ιταλικά σχολεία να διδάσκουν τη διάλεκτο, όμως η είσοδος στην περίοδο της οικονομικής κρίσης άφησε στην άκρη αυτό το κεφάλαιο. Όλα αυτά τα γεγονότα οδήγησαν στο σημείο αυτή τη στιγμή να υπάρχουν μόλις 10-12 χιλιάδες ομιλούντες της Γκρεκάνικης διαλέκτου. Δυστυχώς, είναι γεγονός ότι η ανυπαρξία του ελληνικού κράτους, η αδιαφορία του ιταλικού, αλλά και η άγνοια του ελληνικού λαού, έφτασε σε σημείο εξαφάνισης της συγκεκριμένης εθνικής μειονότητας.

Παρόλα αυτά, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια νέα πολιτιστική ακμή αυτού του ξεχασμένου ελληνικού πληθυσμού. Το γεγονός ότι πλέον οι κάτοικοι δικαιούνται να υπερασπίζονται τους εαυτούς τους στα δικαστήρια στη μητρική τους γλώσσα, ποικίλες αδελφοποιήσεις με ελληνικούς δήμους, η δημιουργία νέων και η ηχογράφηση παλιών τραγουδιών στη διάλεκτο από διάφορα συγκροτήματα, οι εκδόσεις περιοδικών και εφημερίδων, αλλά και η δημιουργία πολιτιστικών συλλόγων οδηγούν στην αναβίωση του ελληνικού στοιχείου στην περιοχή.

Οι Γκρεκάνοι της Κάτω Ιταλίας αποτελούν παράδειγμα επιβίωσης του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού μέχρι και σήμερα. Αγωνίζονται εδώ και χιλιετίες να διατηρήσουν τις ρίζες τους ανέπαφες. Μοναδικό τους όπλο η λεκτική τους ιδιομορφία. Οι κάτοικοι των ελληνόφωνων χωριών της Κάτω Ιταλίας υποδέχονται τους Έλληνες τουρίστες με την ακόλουθη πρόσκληση: «Είσαι Γκρίκο; Έμπα στο σπίτι μου να μπει ο ήλιος». Αγαπάνε απερίφραστα την Ελλάδα και το μόνο που επιθυμούν είναι πνευματική επανασύνδεση με τους υπόλοιπους «γκρετσιάνους». Καλούμε την πολιτεία να λάβει τα απαραίτητα μέτρα ούτως ώστε να μην χαθεί ο σπουδαίος ελληνικός πολιτισμός 3500 χρόνων από απλή αδράνεια.

«Καληνύχτα σε αφήνω και φεύγω,
κοιμήσου συ και εγώ πάω θλιμμένος
και όπου κι αν πάω, που φεύγω, που στέκομαι
στην καρδιά μου πάντα σένα βαστώ.»

Γραφείο Τύπου
Π.Ε.Ο.Φ Θεσσαλονίκης