Από την Ημέρα των Νεκρών μέχρι τα φαντάσματα της Κίνας: Έθιμα σε όλο τον κόσμο που είναι καλύτερα και από το Halloween

 

Στις 31 Οκτωβρίου ο δυτικός κόσμος γιορτάζει το Halloween, μία ημέρα συνυφασμένη με την μεταμφίεση, την πρόκληση φόβου και τις επισκέψεις στα σπίτια για το γνωστό «φάρσα ή κέρασμα». Μία ημέρα που στολίζουμε τα σπίτια μας με αράχνες και κολοκύθες, πηγαίνουμε σε θεματικά πάρτι και βλέπουμε τρομακτικές ταινίες. Πού έχει τις ρίζες του, όμως, το Halloween, τι είναι αυτό που πραγματικά γιορτάζουμε και που αλλού το συναντάμε;

Πώς ξεκίνησε το Halloween;

Η ιστορία του Halloween ξεκινάει αιώνες πριν, από την κέλτικη παράδοση και το Φεστιβάλ του Samhain.

Στο κέλτικο ημερολόγιο η 31η Οκτωβρίου ήταν η τελευταία μέρα του έτους και σηματοδοτούσε την έναρξη του χειμώνα. Ήταν, επίσης, η μέρα που -σύμφωνα με τους Κέλτες- τα όρια ανάμεσα στον κόσμο των νεκρών και στον κόσμο των ζωντανών θόλωναν, επιτρέποντας στους νεκρούς να γυρίσουν για λίγο στη γη και να γιορτάσουν με τους δικούς τους.

Χαρακτηριστική είναι η ιστορία που κρύβεται πίσω από τα φαναράκια-κολοκύθες (Jack-o-lantern). Σύμφωνα με τον μύθο ο «Τσιγκούνης Τζακ», όσο ήταν ακόμα εν ζωή, ξεγέλασε αρκετές φορές τον Διάβολο

.


Οι σκαλισμένες κολοκύθες είναι ίσως το πιο διάσημο έθιμο του Halloween


Όταν, λοιπόν, πέθανε, δεν του επιτράπηκε η είσοδος στον Παράδεισο, λόγω της άσωτης συμπεριφοράς του. Ούτε στην Κόλαση, όμως, ήταν ευπρόσδεκτος, καθώς ο Διάβολος θυμόταν όλα όσα ο Τζακ είχε σκαρώσει εις βάρος του.

Η ψυχή του έμεινε να περιφέρεται στο σκοτάδι ανάμεσα στους δύο κόσμους, με μόνη της παρέα ένα κάρβουνο να καίει και να φωτίζει τη διαδρομή. Από τότε ο Τζακ φτιάχνει φανάρια από κολοκύθα και περιπλανιέται, αναζητώντας ένα μέρος να αναπαυθεί. Έτσι, οι άνθρωποι που γιόρταζαν, έφτιαχναν κι εκείνοι φανάρια για να τον βοηθήσουν να βρει τον δρόμο του.

Η μεταμφίεση ήταν, επίσης, ένα χαρακτηριστικό αυτής της γιορτής. Οι συμμετέχοντες φορούσαν κεφάλια ή δέρματα ζώων και με αναμμένες δάδες επισκέπτονταν τους τάφους των συγγενών τους.


Με το πέρασμα των αιώνων και την επικράτηση του χριστιανισμού στην Ευρώπη, το Samhain, όπως και πλήθος άλλων γιορτών, εντάχθηκε στα πλαίσια της Εκκλησίας και προσέλαβε μία πιο θρησκευτική χροιά, ως η Ημέρα των Ψυχών.

Το Halloween έμεινε να γιορτάζεται, πιο πολύ σαν συνήθεια, με τη βαρύτητα να πέφτει στα εξωτερικά του χαρακτηριστικά, χάνοντας εν μέρει την ουσία του αρχικού φεστιβάλ.

Dias De Los Muertos (Η Ημέρα των Νεκρών)


Η Ημέρα των Νεκρών στο Μεξικό θυμίζει αρκετά το Halloween, Photo by Danie Franco on Unsplash

Η Ημέρα των Νεκρών πρόκειται για μία τριήμερη γιορτή που διαρκεί από τις 31 Οκτωβρίου έως τις 2 Νοεμβρίου και εντοπίζεται, κυρίως, στην Κεντρική Αμερική.

Στη διάρκειά της τα πνεύματα των προγόνων επιστρέφουν στον κόσμο των ζωντανών για να γιορτάσουν με τους συγγενείς τους. Πρόκειται για μία γιορτή αφιερωμένη στην επανένωση με όσους έχουν φύγει, όχι με έναν βαρύ-πένθιμο τρόπο, αλλά μέσα από εορτασμούς, τραγούδια, χορούς, αναμνήσεις, γέλια και μεταμφιέσεις.

Χαρακτηριστικά της ημέρας είναι οι στολές-σκελετοί -με πρωταγωνίστρια την calavera Catrina, τα calaveras -ζαχαρωτά σε σχήμα κρανίου, σκελετού ή φερέτρου, το ψωμί των νεκρών πασπαλισμένο με κόκκινη ζάχαρη-συμβολισμό του αίματος και τα λουλούδια του θανάτου, πορτοκαλί άνθη για να ξορκίσουν τον θάνατο.



Στην Ημέρα των Νεκρών τα κρανία ζωγραφίζονται με έντονα χρώματα και μοτίβα, Photo by Nick Fewings on Unsplash

Οι κεντροαμερικάνοι επισκέπτονται τους τάφους των προγόνων τους, φέρνοντας μαζί τους τα αγαπημένα φαγητά και ποτά των νεκρών, με τους οποίους «επανασυνδέονται» σε ένα κλίμα χαράς.

Το Φεστιβάλ του Πεινασμένου Φαντάσματος στην Κίνα

Το Φεστιβάλ του Πεινασμένου Φαντάσματος λαμβάνει χώρα στην Άπω Ανατολή κατά τον 7ο μήνα του σεληνιακού ημερολογίου, που θεωρείται ο μήνας των φαντασμάτων, με αποκορύφωμα την 15η μέρα του.

Ο όρος φάντασμα σε αυτή την περίπτωση δεν ενδύεται τον μανδύα του τρόμου που του έχει προσδώσει η Δύση. Το Πεινασμένο Φάντασμα είναι το πνεύμα ενός ανθρώπου που σκοτώθηκε βίαια ή έζησε άσωτα και, όπως φανερώνει το όνομά του, τιμωρείται για τον πρότερο βίο του.


Κατά τη διάρκεια του μήνα, πιστεύεται πως τα φαντάσματα επιστρέφουν στη γη προκαλώντας διάφορες ζημιές, για αυτό και οι άνθρωποι πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί εκείνη την περίοδο. Για να αποφευχθούν οι συμφορές, προσφέρουν τροφή στα πεινασμένα πνεύματα. Αυτός είναι και ένας τρόπος να σώσουν τις ψυχές από την τιμωρία τους.

Μία άλλη ιεροτελεστία που πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια του μήνα είναι το κάψιμο ψεύτικων χρημάτων και αντικειμένων αξίας ως προσφορά στα φαντάσματα. Επίσης, διεξάγονται δείπνα, αλλά και θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες και άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις προς ικανοποίηση των πνευμάτων.

Την τελευταία μέρα του μήνα οι πύλες του Κάτω Κόσμου ξανακλείνουν και τα πνεύματα επιστρέφουν «σπίτι» τους, υπό τις προσευχές των Ταοϊστών ιερέων.

Το Awuru Odo Festival στην Νιγηρία


Κάθε δύο χρόνια, η φυλή Ίγκμπο της Νιγηρίας γιορτάζει την επιστροφή των νεκρών της. Η ιστορία έχει ως εξής..

Ανά δύο χρόνια, την περίοδο ανάμεσα στον Σεπτέμβριο και τον Νοέμβριο, τα πνεύματα των νεκρών –Odo– επιστρέφουν στη γη φορώντας μάσκες, για να συναντήσουν τους συγγενείς τους. Η επίσκεψη αυτή διαρκεί περίπου έξι μήνες, οπότε και, γύρω στον Απρίλιο, αναχωρούν για τον κόσμο τους.

Η προετοιμασία των συγγενών για την άφιξη των πνευμάτων περιλαμβάνει καθάρισμα του ιερού και φρεσκάρισμα της μάσκας με την οποία θα «εμφανιστεί το πνεύμα» κατά τις performances του φεστιβάλ. Αυτές οι δραστηριότητες εκτελούνται κυρίως από τους άντρες και συνήθως υπό άκρα μυστικότητα. Οι γυναίκες που δεν λαμβάνουν μέρος σε αυτές, καταπιάνονται με την προετοιμασία του φαγητού της περιόδου των εορτασμών.

Πριν την αναχώρηση των πνευμάτων πραγματοποιείται σε μία τελετουργική σκηνή στην αγορά, η θεατρική performance γνωστή ως Awuru Odo. Κατά τη διάρκειά της, μασκαρεμένοι «ηθοποιοί» υποδύονται τα πνεύματα των νεκρών, διηγούμενοι την ιστορία της επίσκεψής τους και εκφράζοντας την αγωνία του επερχόμενου αποχαιρετισμού.



Walpurgis Night (Βαλπουργιανή Νύχτα) στη Γερμανία

Σε αντίθεση με όλες τις προηγούμενες γιορτές που, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, βασίζονται στην ιδέα της επιστροφής των νεκρών συγγενών στη γη και την διεξαγωγή εκδηλώσεων προς τιμήν τους, η Βαλπουργιανή Νύχτα της Γερμανίας ξεκινάει από μία πιο σκοτεινή παράδοση, σχετιζόμενη με τον Διάβολο.

Με τις ρίζες της στη λατρεία των μαγισσών και τις παγανιστικές θυσίες, η σημερινή Βαλπουργιανή Νύχτα δεν θυμίζει σε τίποτα τη σκοτεινή τελετή του παρελθόντος. Κάθε χρονιά, στις 30 Απριλίου, μικροί και μεγάλοι μνημονεύουν τις συγκεντρώσεις μαγισσών που με τα σκουπόξυλά τους πετούσαν ως τη ψηλότερη κορυφή της οροσειράς Χαρζ, μέσα από ολοήμερους εορτασμούς.

Οι εκδηλώσεις περιλαμβάνουν κωμικές παραστάσεις, μεταμφιέσεις, συναυλίες, φωτιές και πάγκους με φαΐ και χειροτεχνίες. Η γιορτή έχει, επίσης, συνδεθεί και με τον ερχομό της άνοιξης και των ξωτικών.



«Κάθε μέρα είναι Halloween, για κάποιους από εμάς..»


Halloween

Τί είναι, λοιπόν, το Halloween; Από την Αμερική μέχρι την Κίνα και από τη Νιγηρία ως τη Γερμανία, με έναν πιο εμπορικό ή με έναν πιο πνευματικό τρόπο, το Halloween -με την όποια μορφή ή ονομασία του- γιορτάζεται από όλους.

Ανεξαρτήτως χρώματος, θρησκείας ή πεποιθήσεων, οι άνθρωποι αναζητούν αυτό το «υπερβατικό», αυτό το σχεδόν «μαγικό», που ξεπερνάει τα όρια του κόσμου μας και μας ενώνει με άλλους κόσμους και άλλες εποχές. Μέσα από τις γιορτές αυτές, οι πιο σκοτεινές πλευρές της ανθρώπινης ύπαρξης, όπως ο θάνατος ή η Κόλαση, ντύνονται με χρώματα και μάσκες, τραγουδιούνται στους δρόμους και καίγονται μέσα στις φωτιές. Κάθε τρομακτική τους πλευρά αγκαλιάζεται με έναν τρόπο πολύ «ανθρώπινο», πολύ χειροπιαστό και τελικά εξαφανίζεται.

Αυτή είναι, εν τέλει, και η ουσία του Halloween, να πούμε όλα όσα μας τρομάζουν σαν να λέμε ένα παραμύθι. Το «τρομακτικό παραμύθι» που ονομάζεται ζωή.