Η ψεύτικη ασθένεια που βοήθησε τους ερευνητές να αναγνωρίσουν το υποτιθέμενο σώμα του Μπαχ

 Τρεις μέρες μετά τον θάνατο του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ τον Ιούλιο του 1750, το σώμα του τοποθετήθηκε

σε ένα δρύινο φέρετρο και μεταφέρθηκε σε ένα νεκροταφείο έξω από τα τείχη της πόλης της Λειψίας στην Γερμανία. Όπως γινόταν εκείνη την εποχή, δεν τοποθετήθηκε κάποια ταφόπλακα για να σηματοδοτεί τον τάφο του Μπαχ. Μέσα σε λίγα χρόνια, η ακριβής θέση του τάφου του συνθέτη είχε χαθεί από τη μνήμη.

Όταν πέθανε ο Μπαχ ήταν σεβαστός μουσικός, αλλά δεν είχε το κύρος που έχει σήμερα. Αυτό θα άλλαζε τις επόμενες δεκαετίες. Το 102, μια βιογραφία για τη ζωή του -καθώς και ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για τα μουσικά έργα του παρελθόντος- θα τον έφερναν στην κορυφή του νεοσυσταθέντος κανόνα κλασικής μουσικής. Ο Μπαχ έγινε πηγή εθνικής υπερηφάνειας και πολλοί μουσικοί σε όλο τον κόσμο ήθελαν να επισκεφτούν τον τάφο του για να του αποτίσουν φόρο τιμής. Το 1894, μια ομάδα ξεκίνησε να βρει πού είχε θαφτεί ακριβώς.

Οι φήμες έλεγαν ότι το σώμα του Μπαχ βρισκόταν έξι βήματα από τη νότια πόρτα της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη, αλλά κανείς δεν ήταν σίγουρος. "Προφανώς, η προφορική παράδοση προήλθε το 1894 από έναν 75χρονο άνδρα, ο οποίος με τη σειρά του ενημερώθηκε για την τοποθεσία 60 χρόνια νωρίτερα από έναν 90χρονο κηπουρό που εργαζόταν στο νεκροταφείο" γράφει ο Richard H.C. Zegers και πολλοί ακόμα λόγιοι στο Medical Journal of Australia. Την ίδια χρονιά, ο πάστορας F. G. Tranzschel της εκκλησίας, διέταξε μια ανασκαφή με βάση αυτές τις πληροφορίες.

Ο ναός του Αγίου Θωμά, Λειψία - πηγή

Ο Δρ. Wilhelm His ο πρεσβύτερος, ένας καθηγητής ανατομής της Λειψίας, ήταν ο επικεφαλής της ανασκαφής. Ενώ οι εργάτες έσκαβαν, ο His επιθεωρούσε τους σκελετούς για να δει αν τα οστά έμοιαζαν με εκείνα ενός 65χρονου. Περιέγραψε τη σκηνή ως "σωροί οστών, μερικοί σε πολλά στρώματα, το ένα πάνω από τον άλλο, που μερικά αναμειγνύονταν με τα υπολείμματα των φέρετρων, ενώ άλλα είχαν ήδη σπάσει από το σκάψιμο". Προφανώς, δεν ήταν η πιο επιστημονική ανασκαφή της ιστορίας...

Ευτυχώς, υπήρχε κάτι που μπορούσε να τους βοηθήσει. Τα περισσότερα από τα φέρετρα στο νεκροταφείο ήταν από ξύλο πεύκου, ενώ τα κόκαλα του Μπαχ υποτίθεται ότι είχαν τοποθετηθεί σε φέρετρο από ακριβό ξύλο βελανιδιάς. Η ομάδα βρήκε τουλάχιστον τρία τέτοια φέρετρα. Το ένα περιείχε μια νεαρή γυναίκα (σίγουρα όχι ο Μπαχ), το άλλο περιείχε λείψανα που είχαν σπάσει σε θραύσματα (ελπίζοντας ότι δεν ήταν του Μπαχ), και ένα τρίτο περιείχε ένα όμορφα διατηρημένο κρανίο. Ο Wilhelm His πίστευε ότι αυτός ο σκελετός "ανήκε σε έναν διακεκριμένο άνθρωπο". Μελέτησε την κρανιακή κοιλότητα και μάλιστα προσπάθησε να ανακατασκευάσει το πρόσωπο, ισχυριζόμενος αργότερα σε ένα βιβλίο ότι αυτό το "παράξενο κρανίο με πολλές διακριτές και καθόλου συνηθισμένες μορφές" ανήκε στο Μπαχ. Σύντομα, ο σκελετός τοποθετήθηκε σε μια κρύπτη κάτω από το βωμό της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη.

Ο τάφος του Μπαχ στην εκκλησία του Αγίου Θωμά, Λειψία - πηγή

Όμως, υπήρχε πάντα η αμφιβολία ότι ο His είχε κάνει λάθος. Το 1949, Ο υποτιθέμενος σκελετός του Μπάχ μεταφέρθηκε για ακόμη μια φορά και τοποθετήθηκε στην εκκλησία του Αγίου Θωμά στο κέντρο της Λειψίας (όπου κάποτε ο συνθέτης εργάστηκε ως Kapellmeister, δηλαδή μουσικός διευθυντής). Πριν από αυτό όμως, οι ερευνητές αποφάσισαν να εξετάσουν ξανά τα οστά. Ο σκελετός επανεξετάστηκε από τον οδοντίατρο χειρούργο Wolfgang Rosenthal, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι βρήκε την ταυτότητα του Μπαχ όχι όμως στο κρανίο, αλλά σε μια περιοχή... λίγο πιο κάτω.

Ο Rosenthal παραξενεύτηκε από κάποιες ανώμαλες οστεώδεις αναπτύξεις γύρω από τον πυελικό δακτύλιο του σκελετού, καθώς και μερικές αναπτύξεις σε σημεία πρόσδεσης μυών και συνδέσμων κοντά στα χέρια. Και τα δύο είναι σημάδια επαγγελματικού άγχους, κοινά σε ενεργούς ανθρώπους που κάνουν επαναλαμβανόμενες κινήσεις καθημερινά.

Ο Rosenthal αναρωτήθηκε αν θα μπορούσε το παίξιμο οργάνων να προκαλέσει σε κάποιον να αναπτύξει αυτές τις οστεώδεις αναπτύξεις. Εξάλλου, ένας οργανοπαίχτης πρέπει να κάνει τακτικά επαναλαμβανόμενες κινήσεις ποδιών και βραχιόνων -ειδικά αν εξασκείται πολύ. Για να δοκιμάσει την υπόθεσή του, ο Rosenthal έβγαλε ακτινογραφίες τα ισχία 11 επαγγελματιών οργανοπαιχτών που, όπως και ο Μπαχ, έπαιζαν από την παιδική ηλικία. Σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε περισσότερο από μια δεκαετία αργότερα, ισχυρίστηκε ότι όλοι τους είχαν σημάδια των ίδιων αναπτύξεων με τα οστά του Μπαχ. Ο Rosenthal ήταν πεπεισμένος ότι όχι μόνο είχε επιβεβαιώσει την ταυτότητα του σκελετού, αλλά είχε ανακαλύψει και μια νέα ασθένεια, την Organistenkrankheit, δηλαδή την ασθένεια των οργανοπαιχτών.

Δυστυχώς για τον Rosenthal -και τους οπαδούς των ασθενειών με περίεργα γερμανικά ονόματα-, ο χειρούργος μάλλον είχε κάνει λάθος. Το 2007, οι ερευνητές του Ακαδημαϊκού Ιατρικού Κέντρου του Άμστερνταμ προσπάθησαν να αναπαραγάγουν το πείραμα του Rosenthal, προσθέτοντας αυτή τη φορά μια ελεγχόμενη ομάδα μη μουσικών. Σύμφωνα με την έκθεσή τους, από τους 12 μουσικούς εκκλησιαστικού οργάνου που έβγαλαν ακτίνες Χ, μόνο το 33% είχε αναπτύξεις κοντά στην λεκάνη. Επίσης, το 75% της ομάδας που δεν έπαιζε εκκλησιαστικό όργανο έδειξε συχνότητα εμφάνισης οστεώδους ανάπτυξης ισχίου.

Άγαλμα του Μπαχ μπροστά από τον ναό του Αγίου Θωμά στην Λειψία - πηγή

Αν και οι ερευνητές παραδέχτηκαν ότι το μέγεθος του δείγματος τους ήταν μικρό, η δουλειά τους φαίνεται να καταρρίπτει την υπόθεση του Rosenthal. "Τα ευρήματά μας δεν υποστηρίζουν την ύπαρξη της Orgnistenkrankheit ως προϋπόθεση μεταξύ των μουσικών εκκλησιαστικών οργάνων", έγραψε η ερευνητική ομάδα. Επιπλέον, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι "δεδομένης της αβεβαιότητας σχετικά με τον τόπο ταφής, την αμφισβητούμενη αναδόμηση του προσώπου και την μη ύπαρξη της Organistenkrankheit, είναι απίθανο τα υπολείμματα να είναι αυτά του Μπαχ".