Ζακ-Ιβ Κουστό

Γάλλος ωκεανογράφος και κινηματογραφιστής, που έγινε διάσημος μέσα από τα ντοκιμαντέρ

του, εξερευνώντας τις θάλασσες με το σκάφος του, την «Καλυψώ».

Ο Ζακ-Ιβ Κουστό (Jacques-Yves Cousteau) ήταν γάλλος αξιωματικός του πολεμικού ναυτικού και από τους πρωτοπόρους της εξερεύνησης των ωκεανών και της προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Πραγματοποίησε εκτεταμένες υποβρύχιες έρευνες και απεικόνισε τις δραστηριότητές του σε σειρά ταινιών που τον έκαναν παγκοσμίως γνωστό μέσω του κινηματογράφου και της τηλεόρασης.

Ο Ζακ-Ιβ Κουστό γεννήθηκε στις 11 Ιουνίου 1910 στο Σεν-Αντρέ-ντε-Κιμπζάκ, μία πόλη κοντά στο Μπορντό της νοτιοδυτικής Γαλλίας. Το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε το νεαρό παιδί είναι βέβαιο ότι δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τη μετέπειτα πορεία του. Ο πατέρας του Ντανιέλ Κουστό ήταν δικηγόρος και νομικός σύμβουλος ενός αμερικανού επιχειρηματία που είχε πάθος με τα ταξίδια. Έτσι, ο Ζακ-Ιβ έζησε τα παιδικά του χρόνια ταξιδεύοντας διαρκώς. Έμαθε κολύμπι σε ηλικία μόλις τεσσάρων ετών, κάτι που για την εποχή δεν ήταν σύνηθες. «Λάτρευα να αγγίζω το νερό. Και ως στοιχείο της φύσης και ως συναίσθημα η θάλασσα πάντα με ενθουσίαζε» θα γράψει ο ίδιος αργότερα.

O Κουστό με τη στολή κατάδυσης που δημιούργησε

Το 1930 εισήχθη στη Ναυτική Ακαδημία της Βρέστης και στο πρώτο του κιόλας εκπαιδευτικό ταξίδι πήρε μαζί την κινηματογραφική μηχανή του και κατέγραψε εξωτικές σκηνές και κυρίως τους αλιείς μαργαριταριών στη Νότια Θάλασσα. Αποφοίτησε το 1933 με το βαθμό του σημαιοφόρου, αλλά τα σχέδιά του να γίνει πιλότος στη ναυτική αεροπορία δεν ευοδώθηκαν, καθώς τραυματίστηκε σοβαρά σ’ ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα.

Το πάθος του, όμως, με τον θαλάσσιο βυθό δεν έλεγε να καταλαγιάσει. Τα περίεργα γυαλιά που φορούσαν οι αλιείς μαργαριταριών τον ενέπνευσαν να κατασκευάσει την πρώτη του μάσκα καταδύσεων το 1936. Λίγους μήνες αργότερα γνώρισε τη Σιμόν Μελχιόρ, την οποία παντρεύτηκε το 1937 και μαζί της απέκτησε δύο παιδιά. Τον επόμενο χρόνο προήχθη στο βαθμό του πλωτάρχη.

Με τη βοήθεια της μάσκας ο Κουστό έκανε συνεχείς καταδύσεις και εξερευνήσεις. Καθώς όμως ήθελε να παραμένει όσο το δυνατόν περισσότερο κάτω από το νερό, καταπιάστηκε με την κατασκευή μιας στολής που θα διατηρούσε ζεστό το σώμα του δύτη, αλλά και μιας συσκευής παροχής οξυγόνου. Ταυτόχρονα, έφτιαξε

μία αδιάβροχη θήκη για την κάμερα, ώστε να μπορεί να κινηματογραφεί όσα έβλεπε. Με τη βοήθεια του έμπειρου μηχανικού Εμίλ Γκανιάν το 1943 κατάφερε να φτιάξει την ολοκληρωμένη στολή του δύτη. Παράλληλα με τις υποβρύχιες δραστηριότητές του προσέφερε πολύτιμες πληροφορίες στους Συμμάχους, ως μέλος της Γαλλικής Αντίστασης, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η «Καλυψώ» και η εξερεύνηση του «σιωπηλού κόσμου»

Μετά τη λήξη του πολέμου, έπεισε τις στρατιωτικές και πολιτικές αρχές της Γαλλίας να δημιουργήσουν μία υποβρύχια ερευνητική ομάδα. Το 1950 ιδρύθηκε η Γαλλική Ωκεανογραφική Υπηρεσία και δύο χρόνια αργότερα το Κέντρο Προηγμένων Θαλασσίων Ερευνών. Έχοντας αφυπηρετήσει από το Πολεμικό Ναυτικό, αγόρασε ένα παλιό βρετανικό ναρκαλιευτικό σκάφος, το μετέτρεψε σε εξερευνητικό και το ονόμασε «Καλυψώ». Σαν άλλος Οδυσσέας ξεκίνησε μαζί με τη δική του πλωτή Νύμφη να εξερευνήσει τον «σιωπηλό κόσμο», όπως ονόμασε τον βυθό της θάλασσας. Ένας χαρακτηρισμός που έγινε τίτλος του βιβλίου που έγραψε το 1953, το οποίο πούλησε 5 εκατομμύρια αντίτυπα και μεταφράστηκε σε 22 γλώσσες.

Ο Ζακ-Ιβ Κουστό στη θρυλική «Καλυψώ»

Το 1955 ο Κουστό ξεκίνησε ένα ταξίδι 13.800 ναυτικών μιλίων για να καταγράψει σε φιλμ όλα όσα περιέγραφε στις σελίδες του βιβλίου του με βοηθό τον Λουί Μαλ, τον μετέπειτα σπουδαίο σκηνοθέτη της γαλλικής «νουβέλ βαγκ». Το ντοκιμαντέρ «Σιωπηλός Κόσμος» («Le Monde du Silence») που προέκυψε, κέρδισε το 1956 τον «Χρυσό Φοίνικα» του Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών. Ήταν ο πρώτος ντοκιμαντερίστας που κέρδισε το μεγάλο βραβείο του διακεκριμένου φεστιβάλ και ο μοναδικός μέχρι το 2004, οπότε ο αμερικανός Μάικλ Μουρ βραβεύτηκε για το «Φαρενάιτ 9/11» («Fahrenheit 9/11»).

Έτσι, άρχισε μία απίστευτη διαδρομή που οδήγησε τον Κουστό στα βάθη όλων των θαλασσών του πλανήτη, στη δημιουργία εκατοντάδων ντοκιμαντέρ και ταινιών που κέρδισαν πολλά βραβεία, ανάμεσά τους 10 τηλεοπτικά Έμμυ και 3 Όσκαρ.

Ο Ζακ-Ιβ Κουστό ήταν ο πρώτος που ήρθε πρόσωπο με πρόσωπο με καρχαρίες και φάλαινες, εξερεύνησε αμέτρητα ναυάγια, ενώ προσπάθησε να δώσει απαντήσεις σε διαφόρους θρύλους, όπως αυτόν της Ατλαντίδας. Μάλιστα, γι’ αυτό το σκοπό επισκέφθηκε αρκετές φορές τα δικά μας νερά, ερευνώντας από το 1955 ως το 1976 διάφορες περιοχές ανάμεσα στη Σαντορίνη και την Κρήτη. Σε δηλώσεις του τον Νοέμβριο του 1976 ο Κουστό απέκλεισε την ύπαρξη της Ατλαντίδας στη συγκεκριμένη περιοχή, κάτι που υποστήριζαν πολλοί.

Τα τελευταία 17 χρόνια της πολυτάραχης ζωής του ο Κουστό αντιμετώπισε πολλά προβλήματα, με κορυφαίο όλων το θάνατο σε αεροπορικό δυστύχημα του γιου του Φιλίπ, τον οποίο προόριζε για διάδοχό του. Έτσι υποχρεώθηκε να συνεργαστεί με τον μεγαλύτερο γιο του, Ζαν Μισέλ, με τον οποίο όμως είχαν πολύ κακές σχέσεις. Το 1990 πέθανε η σύζυγός του Σιμόν Μελχιόρ, η οποία τον ακολουθούσε σε όλες του τις περιπέτειες, και τον επόμενο χρόνο ο 79χρονος θαλασσόλυκος παντρεύτηκε την 45χρονη αεροσυνοδό Φρανσίν Τριπλέ, με την οποία απέκτησε δύο παιδιά.

Οι συνεχείς τριβές με τον Ζαν Μισέλ οδήγησαν τον τελευταίο να αποχωρήσει από το Ίδρυμα Κουστό το 1992. Το τελικό χτύπημα για τον ηλικιωμένο, αλλά πάντοτε μάχιμο εξερευνητή, ήρθε τον Ιανουάριο του 1996, όταν το θρυλικό «Καλυψώ» διεμβολίστηκε από φορτηγίδα στο λιμάνι της Σινγκαπούρης, με αποτέλεσμα να βυθισθεί.

Ο Ζακ-Ιβ Κουστό έκλεισε τελικά τα μάτια του στο σπίτι του στο Παρίσι στις 25 Ιουνίου 1997, σε ηλικία 87 ετών. Ήταν μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας και της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ.