Τα μυστικά αστεία που κρύβονται στο Οι Περιπέτειες της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων

 

W. Butcher & Sons, Alice in Wonderland, Λονδίνο, 1905-1908

Δεν πιστεύω να υπάρχει άνθρωπος που να μην ξέρει τις Περιπέτειες της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων. Πριν όμως γίνει ταινία της Disney, αρκετές δεκάδες άλλες ταινίες και τηλεοπτικές προσαρμογές, βόλτα στην Disneyland, βιντεοπαιχνίδι, manga, αλλά ακόμα και πριν τυπωθεί το ίδιο το μυθιστόρημα, ήταν μια ιστορία για την ψυχαγωγία μερικών μικρών κοριτσιών μια απογευματινή βαρκάδα στον Τάμεση.

Στην πραγματικότητα, η αρχική ιστορία, το Alice's Adventures under Ground (Οι Περιπέτειες της Αλίκης κάτω από τη Γη), θα μπορούσε να κατανοηθεί καλύτερα ως αν είχαμε στο μυαλό μας ότι είχε ως κοινό τρία μικρά κορίτσια, τις Λορίνα, Ήντιθ και Άλις Λίντελ. Η ιστορία επειδή το ζήτησε η Άλις, είναι γεμάτη με βικτοριανές εκπλήξεις και είχε σκοπό να γελάσουν οι τρεις αδελφές.

Μια μέρα του Ιουλίου του 1862, η 10χρονη Άλις Λίντελ και οι αδελφές της Λορίνα και Ήντιθ έκαναν βαρκάδα με τον μαθηματικό και φίλο τους Τσαρλς Λούτγουϊτζ Ντότζσον, ο οποίος είχε ξεκινήσει πρόσφατα να δημοσιεύει τα συγγράμματά του με το ψευδώνυμο Λιούις Κάρολ. Ο Κάρολ -και ένας από τους φίλους του- πήραν τις τρεις αδερφές για ένα πικνίκ και, ενώ κωπηλατούσε, τους είπε μια ιστορία. Ο Κάρολ είχε ιδιαίτερη αγάπη προς την Άλις -είχε πολλά μικρά κορίτσια φίλες, γεγονός που αναστάτωσε πολλούς αναγνώστες αργότερα όταν το έμαθαν- και ονόμασε την ηρωίδα της ιστορίας προς τιμή της.

Ο Κάρολ ονόμασε το πρώτο του χειρόγραφο "Οι Περιπέτειες της Αλίκης κάτω από τη Γη", καθώς αρχίζει με την ηρωίδα του να πέφτει σε μια τρύπα κουνελιού (το να βρίσκονται τα παιδιά σε φανταστικούς κόσμους μέσω γεωλογικών σχηματισμών δεν ήταν ασυνήθιστο στα παραμύθια της βικτοριανής εποχής). Ξεχνάμε εύκολα ότι η περιπέτεια προοριζόταν να λάβει χώρα μέσα στη γη, μιας και η Χώρα των Θαυμάτων είναι γεμάτη δέντρα και ζώα, αλλά ο Κάρολ την περιγράφει πάντα σαν μια υπόγεια περιπέτεια.

Η πρώτη σελίδα του χειρόγραφου του Κάρολ για το "Οι Περιπέτειες της Αλίκης κάτω από τη Γη"

Ο Κάρολ, για να δημοσιεύσει την ιστορία του, παρουσίασε μερικούς τίτλους, όπως Alice’s Golden Hour (η Χρυσή Ώρα της Αλίκης), Alice’s Hour in Elfland (η Ώρα της Αλίκης στην Χώρα των Ξωτικών) και Alice Among the Goblins (η Αλίκη Ανάμεσα στους Καλικάντζαρους), πριν σκεφτεί το Περιπέτειες της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων. Παρόλο που ο Κάρολ επινόησε πολλές λέξεις που χρησιμοποιούμε και σήμερα, το "wonderland" δεν ήταν μια απ' αυτές. Η λέξη εμφανίστηκε πρώτη φορά 75 χρόνια νωρίτερα (σε επιστολή του Peter Pindar προς τον James Bruce), δεν ήταν όμως δημοφιλής στη χρήση. Οπότε, μάλλον αυτό μπορεί να πιστωθεί στον Κάρολ.

Το "Περιπέτειες της Αλίκης κάτω από τη Γη" ήταν ένα πολύ διαφορετικό βιβλίο απ' αυτό που ξέρουμε σήμερα. Αλλά όχι λόγω του κειμένου του. Ενώ ήταν έτοιμο για δημοσίευση έγιναν πολλές αλλαγές (για παράδειγμα, ο Κάρολ πρόσθεσε το πάρτι με τσάι του Τρελο-καπελά και τον αγώνα όπου η Αλίκη και διάφορα ζώα τρέχουν σε κύκλους), αλλά ως επί το πλείστον η ιστορία διατηρήθηκε. Ωστόσο, δεν υπήρχαν οι εικόνες του σερ Τζον Τένιελ. Αντ' αυτού, ήταν διακοσμημένο με σκίτσα του Κάρολ (ο ίδιος παρουσίαζε μια μαυρομαλλούσα Αλίκη). Ούτε τα σχέδια του Κάρολ, ούτε του Τένιελ βασίστηκαν στην πραγματική Άλις -ο Τένιελ, στην πραγματικότητα, είπε ότι δεν βασίστηκε πουθενά συγκεκριμένα, αφού ποτέ δεν δούλευε με μοντέλα- αλλά ο Κάρολ προσπάθησε να φτιάξει ένα πορτρέτο της πραγματικής Άλις για την τελευταία σελίδα του χειρόγραφου. Δεν ήταν όμως ικανοποιημένος και έτσι κόλλησε μια φωτογραφία της πάνω από το σκίτσο. Το αρχικό σχέδιο δεν ανακαλύφθηκε παρά τη δεκαετία του 1970.

Εικονογράφηση του Κάρολ για την Αλίκη που ψήλωσε όταν έφαγε το κέικ που έλεγε "φάε με"

Πάνω απ' όλα, όμως, η αρχική ιστορία διέφερε από το τελικό ως προς το κοινό στο οποίο απευθυνόταν. Αρχικά προοριζόταν για τις αδελφές Λίντελ και περιείχε αρκετές αναφορές που μπορεί να φαίνονται περίεργες στους σύγχρονους αναγνώστες, οι οποίες όμως ήταν ευχάριστα και πονηρά αστεία για τα μικρά κορίτσια. Για παράδειγμα, όταν η Ψευτοχελώνα αναφέρεται στον δάσκαλό του, τα μικρά κορίτσια αναγνώρισαν τον δάσκαλο ζωγραφικής τους, τον κριτικό τέχνης John Ruskin, έναν ψηλό και λεπτό.

Τα κορίτσια κατάλαβαν και το Πουλί Ντόντο, το οποίο η Αλίκη συναντά αμέσως μόλις πέφτει στην τρύπα του Λαγού. Αυτό συμβαίνει επειδή ο Ντόντο ήταν ο ίδιος ο Κάρολ. Η επιλογή του πουλιού είναι μια αναφορά στο τραύλισμά του (ο ίδιος, μερικές φορές, πρόφερε το επίθετό του "Dodo-Dodgson"). Η παρέα του Ντόντο -η Πάπια, ο Λόρυ και το Αετόπουλο- αντιπροσωπεύουν συνεπιβάτες στο ταξίδι όπου ο Κάρολ είπε πρώτη φορά την ιστορία. Είναι ο φίλος του Κάρολ, Robinson Duckworth (Duck=πάπια), και οι αδελφές της Άλις, Λόρινα (Lory) και Ήντιθ (Eaglet). Το Ποντίκι ίσως είναι η Mary Prickett, η κουβερνάντα των Λίντελ.

Όσο για τον Τρελο-καπελά, υπάρχει μια διαφωνία. Για κάποιο χρονικό διάστημα, ο χαρακτήρας -ή τουλάχιστον η απεικόνιση του Τένιελ- θεωρήθηκε ότι βασίστηκε στον Theophilus Carter, έναν κατασκευαστή ντουλαπιών από την Οξφόρδη, ο οποίος είχε εφεύρει ένα "κρεβάτι-ξυπνητήρι" που έριχνε κάτω όσους δεν ξυπνούσαν. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε επιστολές προς τους Times του Λονδίνου την δεκαετία του 1930, 60 χρόνια μετά τη δημοσίευση του έργου. Η εικόνα του Τρελο-καπελά ως εφευρέτη τρελών ξυπνητηριών ήταν προφανώς πολύ καλή για να ελεγχθεί. Δεν υπάρχει καμία ένδειξη σύνδεσης του Carter και του Κάρολ ή του Carter με την Άλις Λίντελ, αλλά ούτε και στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι όντως ο Carter έφτιαξε αυτό το ξυπνητήρι. Η φιγούρα του Hatter θα μπορούσε να βασιστεί στον Thomas Randall, αργότερα δήμαρχο της Οξφόρδης, του οποίου το σπίτι επισκέπτονταν οι αδερφές Λίντελ τακτικά και του οποίου τον σκύλο, τον Rover, η Άλις μερικές φορές πήγαινε βόλτα.

Σκίτσο του Τένιελ, 1864-1865

Πολλά από τα ποιήματα του έργου, που οι σημερινοί αναγνώστες ίσως τα θεωρούν κάπως παράξενα, ήταν παράλογες παρωδίες στίχων που οι μαθητές της εποχής εκείνης έπρεπε να αποστηθίσουν. Παρεμπιπτόντως, ο Κάρολ συνέχισε αυτή την παράδοση της παρωδίας και στο The Looking Glass (Μέσα απ' τον καθρέφτη). Και ενώ οι αδελφές Λίντελ δε θα αναγνώριζαν ρο "Jabberwocky", η οικογένεια του Κάρολ το ήξερε. Το συνέθεσε ο ίδιος όταν ήταν στην εφηβεία και το δημοσίευσε σε ένα περιοδικό που έγραψε και εικονογράφησε για τα αδέλφια του.

Η πρώτη stanza του "Jabberwocky" του Κάρολ

Η Χώρα των Θαυμάτων έχει επίσης ένα τελευταίο μυστικό δώρο για την Άλις: αν προσέξετε το μήνα και την ημέρα, θα διαπιστώσετε ότι η περιπέτεια συμβαίνει στις 4 Μαΐου. Ήταν τα πραγματικά γενέθλια της Άλις Λιντέλ.

Οι Περιπέτειες της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων είναι εδώ και καιρό ένα κλασικό έργο. Αλλά πριν γίνει κλασικό, ήταν μια φανταστική ιστορία, γεμάτη ανέκδοτα για ένα συγκεκριμένο, αγαπημένο κοριτσάκι.