Όταν η Ιαπωνία της Έντο εποχής γνώρισε το ευρωπαϊκό ρολόι

 

Ιαπωνικό διπλό ρολόι 

 

Σε μια χώρα που ακολουθούσε ένα σύστημα μέτρησης του χρόνου με μεταβλητές ώρες, το ρολόι σταθερής ώρας των Ευρωπαίων είχε απλά συμβολική αξία.

 

 

 

Όταν ο Ιησουίτης Luís Fróis επισκέφτηκε τον Ιάπωνα άρχοντα Όντα Νομπουνάγκα το 1569, του χάρισε ένα ρολόι. Τα μηχανικά ρολόγια ήταν καινούργια στην Ιαπωνία, και το συγκεκριμένο ήταν ένα εξαίσιο κομμάτι. Ωστόσο, ο φεουδάρχης απέρριψε το δώρο, λέγοντας "Θέλω πολύ να το έχω. Ωστόσο, δεν το θέλω γιατί σε εμένα θα πάει χαμένο".

Τι εννοούσε όμως ο Νομπουνάγκα;

 

Για αρχή, ίσως το ρολόι να μην του είχε κάνει καμία απολύτως αίσθηση. Ο Νομπουνάγκα μεγάλωσε σε έναν πολιτισμό που μετρούσε τον χρόνο με διαφορετικό τρόπο: οι ώρες ήταν μεταβλητές και όχι σταθερές. Στο παραδοσιακό σύστημα μέτρησης του χρόνου της Ιαπωνίας, η κάθε ημέρα χωριζόταν σε νυχτερινά και ημερήσια τμήματα, τα οποία υποδιαιρούνταν το καθένα σε έξι διαστήματα. Το καλοκαίρι, οι νυχτερινές ώρες μειώνονταν και οι ώρες της ημέρας αυξάνονταν, ενώ τον χειμώνα, γινόταν το αντίστροφο.

Σήμερα, αυτό το σύστημα μπορεί να ακούγεται περίεργο, αλλά κάποτε ήταν αρκετά κοινό. Οι άνισες ώρες χρησιμοποιήθηκαν σε όλη τη μεσαιωνική Ευρώπη και παρόμοια συστήματα υπήρχαν στην αρχαία Αίγυπτο, την Ελλάδα και τη Ρώμη, καθώς, ήταν ένα σύστημα που όριζε το τμήμα της ημέρας που φωτιζόταν από τον Ήλιο και που είχε είχε νόημα σε μια αγροτική κοινωνία με μικρή πρόσβαση σε τεχνητό φως.

Ωστόσο, οι μεταβλητές ώρες δεν ήταν πολύ συμβατές με τα σταθερά μηχανικά ρολόγια. Ήταν μια μεγάλη πρόκληση για τους ανθρώπους που μεγάλωσαν σε αυτό το σύστημα να κατανοήσουν τις σταθερές ώρες. 

 

Σήμερα, οι λεγόμενες "μεταβλητές" ώρες της Ιαπωνίας της Έντο Εποχής φαίνεται να "μεταβάλλονται" και είναι ασταθείς. Εκείνη την περίοδο όμως, οι δυτικές ώρες φαίνονταν εξίσου ασταθείς στην Ιαπωνία. Επιπλέον, οι ώρες δυτικού τύπου, άλλοτε ήταν μεγαλύτερες, και άλλοτε μικρότερες από εκείνες της Ιαπωνιάς, όπου, τόσο η αρχή, όσο και το τέλος της ημέρας, συνέβαιναν πάντα την έκτη ώρα και ήταν ορισμένες από αυτό το γεγονός: Akemutsu (η 6η ώρα της αυγής) και kuremutsu (η 6η ώρα του σούρουπου). Στη Δύση όμως, "μερικές φορές η αυγή είναι στην πέμπτη ώρα, μερικές φορές στην έκτη και το ίδιο με το σούρουπο", έγραψε ο μελετητής της Δύσης στο τέλος της Έντο εποχής, Yanagawa Shunsan.

 

 Ιαπωνικό ρολόι με βάση το βάρος

Ένα σύγχρονο ιαπωνικό αρχείο αναφερόταν στα δυτικά ρολόγια ως "ένα κουδούνι που ηχούσε και που δεν ξεχώριζε τη διάρκεια της νύχτας και της ημέρας στη ρύθμιση των ωρών". Με άλλα λόγια, το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του ρολογιού ήταν ότι -λίγο-πολύ- ήταν άχρηστο στο να δείχνει την ώρα.

Από την άλλη πλευρά, ίσως υπήρχε κάτι περισσότερο στην άρνηση του Νομπουνάγκα, καθώς, ίσως ένιωθε ότι υπήρχε κάποια παγίδα στο δώρο. Στους Ιησουίτες, μετά την εκδίωξή τους το 1564 από τον αυτοκράτορα Ογκιμάτσι (Ōgimachi), μόλις πρόσφατα είχε επιτραπεί οι είσοδος στο Κιότο. Οπότε, χρειαζόντουσαν όση βοήθεια μπορούσαν να έχουν για να εξομαλύνουν τα πράγματα και, επειδή έψαχναν συμμάχους, έκαναν πολυτελή δώρα. Η ευκαιρία του να δει κάποιος κάτι τόσο "εξωτικό" θα μπορούσε να ανοίξει πόρτες που διαφορετικά θα παρέμεναν κλειστές. Για παράδειγμα, κάποια στιγμή, δεν άφησαν τον Luís Fróis να δει έναν τοπικό άρχοντα. Όταν όμως επέστρεψε με το ρολόι και προσφέρθηκε να κάνει μια επίδειξη, οι πόρτες άνοιξαν. Ο Fróis είδε την ευκαιρία και γρήγορα, διαπίστωσε ότι η προοπτική να δείξει το ρολόι ήταν ένα από τα καλύτερα δέλεαρ που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει για τους μελλοντικούς, πιθανούς, προσήλυτους στην εκκλησία του.

 

Εν τω μεταξύ, οι τοπικοί άρχοντες χρησιμοποιούσαν με τον δικό τους τρόπο τα ρολόγια που τους είχαν δώσει οι Ευρωπαίοι. Όσο άχρηστα και αν ήταν για να λένε την ώρα, χρησίμευαν τέλεια ως σύμβολα κατάστασης. Ένα ξένο ρολόι ήταν ένα σημάδι ότι ακόμη και άνθρωποι από μακρινές χώρες αναγνώριζαν την σημασία και την εξουσία σας. Ένα ρολόι ήταν ένα από τα δώρα που έλαβε ο άρχοντας Τογιοτόμι Χιντεγιόσι (Toyotomi Hideyoshi) σε μια μεγάλη δημόσια παρέλαση το 1591, μια επίδειξη στους υποτελείς του για το πόσο πρόθυμοι ήταν οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο να του αποδώσουν τα σέβη τους.

Ωστόσο, η δυσκολία στο να διαβάσουν ένα δυτικό ρολόι, δεν κράτησε για πολύ. Οι Ιάπωνες τεχνίτες ανέπτυξαν γρήγορα μια ποικιλία έξυπνων μεθόδων για την προσαρμογή των μηχανικών ρολογιών σταθερής ταχύτητας σε ένα σύστημα μεταβλητής ώρας. Μια έκδοση πρόσθεσε μικρά κινητά βάρη στη διαφυγή του ρολογιού, καθιστώντας δυνατή τη ρύθμιση της ταχύτητάς του. Σε μια άλλη έκδοση, επέτρεπαν στους χρήστες να γυρίσουν τους δείκτες στην οθόνη, ρυθμίζοντάς τους κατάλληλα για την εποχή. Τέλος, υπήρχαν και τα μακριά, στενά ρολόγια που παρουσίαζαν διαγράμματα που μοιάζουν με γραφήματα ενσωματωμένα στο καντράν. Ένας δείκτης μετακινούνταν πάνω-κάτω για να δείξει την σωστή ώρα.

 

Το Myriad Year Clock 

 

Ίσως το πιο εξελιγμένο παράδειγμα ιαπωνικής ωρολογοποιίας ήταν το Myriad Year Clock του Tanaka Hisashige, που ολοκληρώθηκε το 1851 και σήμερα φυλάσσεται στο Εθνικό Μουσείο Φύσης και Επιστήμης του Τόκιο. Οι έξι οθόνες του όχι μόνο δείχνουν την ώρα σε ιαπωνικές μεταβλητές ώρες και ευρωπαϊκές σταθερές, αλλά εντοπίζουν και τις περιόδους του ιαπωνικού ηλιακού έτους, τις ημέρες της εβδομάδας, την ημερομηνία στο κινεζικό ημερολόγιο και τις φάσεις της σελήνης. Οι δείκτες της ώρας για το ιαπωνικό σύστημα είναι αυτορυθμιζόμενοι -απομακρύνονται ή πλησιάζουν μεταξύ τους ανάλογα με την εποχή του χρόνου. Κάτω από μια γυάλινη σφαίρα στην κορυφή, δύο μικρές σφαίρες που αντιπροσωπεύουν τον Ήλιο και τη Σελήνη περιστρέφονται πάνω από έναν χάρτη της Ιαπωνίας.

Το 1873, μόλις δύο δεκαετίες αφότου ο Tanaka δημιούργησε το ρολόι του, η παραδοσιακή ιαπωνική μέθοδος μέτρησης της ώρας καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε με το σταθερό ωράριο ευρωπαϊκού τύπου, δίνοντας τέλος σε αυτή τη μοναδική τοπική βιομηχανία.

πηγη