Το γερμανικό κάστρο, που βρίσκεται περίπου 22 μίλια βορειοδυτικά της πόλης της Λειψίας, χρησίμευσε ως στρατόπεδο συγκέντρωσης αιχμαλώτων αξιωματικών των Συμμάχων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ειδικά εκείνων που είχαν το ταλέντο να δραπετεύουν από άλλες εγκαταστάσεις και όσων είχαν σχέσεις με τις Συμμαχικές Δυνάμεις.
Με την επίσημη ονομασία Offizierslager Oflag IV-C, το κάστρο ήταν το μέρος όπου θα κατέληγε ο Στηβ Μακ Κουίν από την ταινία του 1963, «Η μεγάλη απόδραση», εάν δηλαδή, ο χαρακτήρας υπήρχε στην πραγματική ζωή.
Με τα πολυάριθμα κελιά απομόνωσής του, το Κάστρο Colditz (Κόλντιτς) θεωρούνταν η απόλυτη στρατιωτική φυλακή ή υπερ-φυλακή. Ήταν το «Αλκατράζ του Τρίτου Ράιχ» για τους αιχμαλώτους πολέμου. Αμέτρητα βιβλία, ταινίες, τηλεοπτικές σειρές και επιτραπέζια παιχνίδια έχουν αφηγηθεί την ιστορία του κάστρου, εξυμνώντας τους κρατούμενους και παρουσιάζοντάς τους ως άνδρες που είχαν μεγάλη αίσθηση της τιμής και του χιούμορ.
Η φήμη των αιχμάλωτων πολέμου στο Κόλντιτς έχει περιγραφεί στη λαϊκή κουλτούρα με σκοτεινούς χαρακτηρισμούς, δηλαδή «ως καραγκιόζηδες και θρασύδειλοι τυχοδιώκτες που δεν εγκατέλειψαν ποτέ την προσπάθεια να αποδράσουν από τη φυλακή τους».
Ωστόσο, ένα βιβλίο του Ben Macintyre, γνωστού δημοσιογράφου που ειδικεύεται στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αφηγείται μια ριζικά διαφορετική εκδοχή της ιστορίας.
Photo: Wikimedia Commons
Η αλλόκοτη ζωή στο στρατόπεδο
Στο βιβλίο του 2022, Prisoners of the Castle, ο 59χρονος Βρετανός συγγραφέας μοιράζεται την έρευνά του για το στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου. Στο Κόλντιτς υπήρξαν εκπληκτικές αποδράσεις, ναι, και θάρρος και ηρωισμός, και καταστάσεις μεγάλης κωμικότητας, με τους κρατούμενους να ντύνονται ή να κρύβονται για να μπερδεύουν την καταμέτρηση των φρουρών. Αλλά συνέβησαν και μερικά πολύ άσχημα πράγματα. Υπήρχαν ταξικές συγκρούσεις, ρατσισμός, αντισημιτισμός, έλλειψη αλληλεγγύης, διαφθορά και προδοσία μεταξύ των κρατουμένων, για να μην αναφέρουμε τη σεξουαλική δυστυχία που προκαλούσαν οι μεγάλες περίοδοι απομόνωσης (πολλοί σκότωναν τον χρόνο με αυτοϊκανοποίηση στα κρυφά, και προφανώς υπήρχαν ομάδες αμοιβαίου αυνανισμού).
«Και πολλά άλλα» πρόσθεσε ο Macintyre, ο οποίος έχει γράψει εκτενώς για διπλούς πράκτορες και μυστικές αποστολές κατά τη διάρκεια της ναζιστικής εποχής.
«Μεγάλωσα, όπως οι περισσότεροι Βρετανοί, τυλιγμένος στον μύθο του Κόλντιτς. Σε ηλικία 14 ετών, παρακολούθησα τη σειρά του BBC του 1972 με τον David McCallum. Έπαιξα το επιτραπέζιο παιχνίδι, που δημιούργησε ο Pat Reid, ο οποίος ήταν ένας από τους πραγματικούς δραπέτες του κάστρου. Οι ήρωες του κάστρου ήταν μέρος της προσωπικής μου μυθολογίας. Μια ιστορία γενναίων Άγγλων και θάρρους. Αλλά, όπως συμβαίνει συχνά, η ιστορία αποδεικνύεται ότι δεν είναι τόσο απλή και όχι τόσο ενθαρρυντική.
»Η ιστορία των κρατουμένων του στρατοπέδου είναι στην πραγματικότητα η ιστορία μιας κοινωνίας που χωρίζεται από την τάξη, τη φυλή, τη σεξουαλικότητα. Είναι επίσης η ιστορία ενός μεγάλου πόνου, σκληρών συμπεριφορών, αποθράσυνσης, πλήξης (υπήρχαν εκείνοι που διάβασαν ένα αντίτυπο του Vanity Fair 12 φορές), πείνας, ψυχολογικής και ηθικής κατάρρευσης» εξηγεί ο συγγραφέας.
Δείτε το βίντεο
«Μπορείς να είσαι γενναίος και, ταυτόχρονα, απεχθής»
Ο Macintyre θέλει οι αναγνώστες του να ξεφύγουν από τη μυθολογία και να δουν το Κόλντιτς με μια σύγχρονη ευαισθησία, όπως έκανε και ο ίδιος. Θέλει επίσης να μας κάνει να αναρωτηθούμε τι θα κάναμε εμείς αν βρισκόμασταν εκεί.
Μια από τις πιο απομυθοποιητικές περιπτώσεις που εμφανίζονται στο βιβλίο είναι αυτή του Douglas Bader, ενός από τους πιο θρυλικούς πιλότους του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Bader ήταν ένας ιπτάμενος άσος της Βασιλικής Αεροπορίας που κέρδισε 22 νίκες στον αέρα. Ακρωτηρίασε και τα δύο του πόδια μετά από ένα ατύχημα και συνέχισε να πετάει με προσθετικά μέλη (τα οποία γέμιζε με μπάλες του πινγκ πονγκ για να μπορεί να επιπλέει αν έπεφτε στο νερό).
Ο Bader καταρρίφθηκε τον Αύγουστο του 1941, αιχμαλωτίστηκε και κρατήθηκε σε διάφορα στρατόπεδα (από τα οποία αναπόφευκτα προσπάθησε να δραπετεύσει), μέχρι που στάλθηκε στο Κόλντιτς.
«Ο Bader ήταν ένας από τους ήρωες της παιδικής μου ηλικίας, όπως ήταν για πολλά παιδιά στη Βρετανία. Αλλά παρόλο που αποτέλεσε παράδειγμα επιμονής, θέλησης και θάρρους, ήταν επίσης ένα κάθαρμα» σημείωσε ο Macintyre.
Στο βιβλίο, ο Macintyre εξηγεί πώς ο Bader κακοποιούσε ψυχολογικά τον νοσοκόμο του, Alex Ross.
Έβαλε τον Ross να τον κουβαλάει στην πλάτη του και μάλιστα εμπόδισε την απελευθέρωσή του σε μια ανταλλαγή κρατουμένων, ώστε να συνεχίσει να τον υπηρετεί. «Ήταν ένα τέρας, πράγμα που πιθανώς τον κάνει ακόμα πιο ενδιαφέροντα ως χαρακτήρα. Μπορείς να είσαι γενναίος και, ταυτόχρονα, απεχθής» δήλωσε ο Macintyre.
Photo: Wikimedia Commons
Στην «κατώτερη τάξη» του Κόλντιτς
Στο κάστρο, οι νοσοκόμοι -που συνόδευαν τους αξιωματικούς στη φυλακή- αντιμετωπίζονταν με υπεροψία και περιφρόνηση από τους ανωτέρους τους. Δεν τους επιτρεπόταν καν να συμμετέχουν στα σχέδια απόδρασης. Οι άνδρες αυτοί ανήκαν στην «κατώτερη τάξη» του Κόλντιτς, όπου αναπαράγονταν η αυστηρή και αμετακίνητη κοινωνική διαστρωμάτωση της Μεγάλης Βρετανίας της εποχής.
Μέσα στο στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου υπήρχαν κοινωνικές λέσχες που δεν σε άφηναν να μπεις αν δεν είχες σπουδάσει στο Ίτον. Υπήρχε επίσης ρατσισμός προς τους Ινδούς αξιωματικούς, καθώς και αντισημιτισμός με στόχο μια ομάδα Γαλλοεβραίων αξιωματικών, οι οποίοι διαχωρίζονταν από τους συμπατριώτες τους σαν ένα είδος γκέτο. Το κάστρο, υπενθύμισε ο Macintyre, δεν ήταν φυλακή μόνο για τους Βρετανούς. Στην αρχή, πολλές εθνικότητες ζούσαν μαζί.
Ο Macintyre υπογράμμισε ότι, σε σχέση με το κάστρο, πρέπει να ξεχάσουμε -με ελάχιστες εξαιρέσεις- το στερεότυπο των βάναυσων ναζιστών Γερμανών φρουρών. Στην πραγματικότητα, ο συγγραφέας τους περιγράφει στο βιβλίο του ως πολύ υπομονετικούς με τις συνεχείς κοροϊδίες των Βρετανών κρατουμένων και τις αποδράσεις, μερικές από τις οποίες ήταν πραγματικά γελοίες. Μία από αυτές αφορούσε τον Γάλλο υπολοχαγό Émile Boulé, ο οποίος προσπάθησε να βγει από την πόρτα μεταμφιεσμένος σε γυναίκα.
Στο Κάστρο Κόλντιτς, οι Γερμανοί σεβάστηκαν τη Σύμβαση της Γενεύης και αντιμετώπισαν τους φυλακισμένους αξιωματικούς αναλόγως του βαθμού τους. Φυσικά, τα πράγματα άλλαξαν στο τέλος του πολέμου. Κάποιοι επιφανείς κρατούμενοι βρέθηκαν μια τρίχα μακριά από το να εκτελεστούν από τα SS ως εκδίκηση. Ο περίγυρος του κάστρου αποτέλεσε το σκηνικό μιας πραγματικής μάχης πριν απελευθερωθεί από τα αμερικανικά στρατεύματα.
Photo: Flickr
Έξυπνοι τρόποι απόδρασης
Στο βιβλίο, ο Macintyre μοιράζεται απίστευτες ιστορίες από τα βάθη του κάστρου Κόλντιτς. Σε αυτές περιλαμβάνεται μία για έναν Γάλλο αξιωματικό που δραπέτευσε φορώντας ένα μαντήλι Givenchy στο λαιμό του- έκανε 50 μίλια με ποδήλατο μέχρι την Ελβετία, αφού άφησε μήνυμα στο κελί του ζητώντας να του στείλουν τις αποσκευές του. Μια άλλη αφορά έναν Βρετανό αξιωματικό ονόματι Airey Neave, ο οποίος προσπάθησε να δραπετεύσει μεταμφιεσμένος σε Γερμανό αξιωματικό, με μια κακοφτιαγμένη στολή. Ένας άλλος Βρετανός, ο Michael Sinclair – γνωστός ως «Κόκκινη Αλεπού» – μελετούσε επί μήνες έναν Γερμανό λοχία, μιμούμενος τον προσεκτικά, ώστε να μπορέσει να ξεγλιστρήσει απαρατήρητος από το κάστρο… Μέχρι που έπεσε πάνω στον ίδιο τον Γερμανό λοχία, ενώ προσπαθούσε να δραπετεύσει.
«Η απόπειρα του Γάλλου – του Pierre Mairesse-Lebrun – μου φαίνεται μεγαλειώδης- διέφυγε ενώ τον πυροβολούσαν και στη συνέχεια ζήτησε να του στείλουν τα ρούχα. Το λατρεύω» αστειεύτηκε ο Macintyre. «Οι αποτυχημένες προσπάθειες είναι επίσης πολύ ενδιαφέρουσες. Τα κοστούμια αποκαλύπτουν την αγάπη που έχουν οι Βρετανοί για το θέατρο».
Μια άλλη μεγάλη, μυθική απόδραση από τις φυλακές του Τρίτου Ράιχ έλαβε χώρα στο στρατόπεδο Stalag Luft III, κοντά στο Sagan, στην Κάτω Σιλεσία (σημερινή Πολωνία). Οι σύμμαχοι κρατούμενοι έκαναν την προσπάθειά τους τον Μάρτιο του 1944, σε μια μαζική εξέγερση που απεικονίστηκε στην ταινία «Η Μεγάλη Απόδραση». Ο Macintyre δήλωσε ότι «ήταν ένα επεισόδιο επικής αξίας, αλλά και μια καταστροφή και μια τραγωδία. Από τους 76 άνδρες που βγήκαν από το τούνελ, οι 73 συνελήφθησαν και οι 50 από αυτούς δολοφονήθηκαν από τα SS με εντολή του εξαγριωμένου Χίτλερ».
Ο συγγραφέας εξήγησε ότι η απόδραση αυτή μνημονεύεται λόγω της αγριότητας με την οποία τιμωρήθηκαν οι κρατούμενοι και όχι επειδή ήταν έξυπνη, ειδικά σε σύγκριση με τις διάφορες απόπειρες που έγιναν στο κάστρο. Αν και οι αριθμοί εξακολουθούν να αμφισβητούνται, ο Macintyre εκτιμά ότι συνολικά 32 κρατούμενοι κατάφεραν να δραπετεύσουν από το κάστρο, μεταξύ των οποίων 11 Βρετανοί, 12 Γάλλοι, επτά Ολλανδοί, ένας Πολωνός και ένας Βέλγος. Από αυτούς που κρατήθηκαν στο κάστρο Κόλντιτς, κανένας δεν ζει – ο τελευταίος πρώην κρατούμενος πέθανε το 2013. Ορισμένες αποδράσεις ήταν εντυπωσιακές, όπως αυτή του Γάλλου κυνηγού και υπολοχαγού Alain Le Ray, ο οποίος πέρασε μόνο 46 ημέρες στο Κόλντις πριν αποδράσει στην Ελβετία.
Photo: Wikimedia Commons
Ο διοικητής-φάντασμα
Ένας άλλος διάσημος κρατούμενος του Κόλντιτς ήταν ο David Stirling – γνωστός ως «ο διοικητής-φάντασμα» – ο οποίος ήταν ο διάσημος δημιουργός της Special Air Service (SAS): Μιας μονάδας ειδικών δυνάμεων του βρετανικού στρατού. Ο ίδιος περιέγραψε το κάστρο ως «την καλύτερα φυλασσόμενη πανσιόν του Τρίτου Ράιχ». Ο Στίρλινγκ συνελήφθη σε μία από τις διάσημες επιδρομές εναντίον των αεροδρομίων και των βάσεων του Afrika Korps τον Ιανουάριο του 1943. Μετά από αρκετές απόπειρες απόδρασης από διάφορα στρατόπεδα αιχμαλώτων πολέμου, κατέληξε στο Κόλντιτς. Πώς αυτός ο τολμηρός, αποφασισμένος και ευέλικτος τύπος δεν κατάφερε να δραπετεύσει; «Το πρόβλημα ήταν ότι ήταν πολύ ψηλός» δήλωσε ο Macintyre.
Αυτό μας φέρνει στον Μαξ Χέιστινγκς, τον οποίο κανείς δεν ήθελε στο πλευρό του στο πεδίο της μάχης. Ο στρατιώτης και πολεμικός ανταποκριτής ήταν επίσης ιδιαίτερα ψηλός. «Ο Στίρλινγκ ήταν ακόμη πιο ψηλός από τον Μαξ» πρόσθεσε ο Macintryre. Ο συγγραφέας θυμάται ότι ο δημιουργός της SAS είχε θεμελιώδη ρόλο στο κάστρο, ασχολούμενος με το ραδιόφωνο και δημιουργώντας μια μονάδα κατασκοπείας. Έγραψε γι’ αυτό στο βιβλίο του «SAS: Rogue Heroes», το 2016, το οποίο αποτέλεσε τη βάση για μια σειρά του BBC. «Είχα ελάχιστο έλεγχο της σειράς. Δεν είναι ιστορία, με το soundtrack και τους επινοημένους χαρακτήρες της. Αλλά μου άρεσε πολύ, είναι ένα φανταστικό κομμάτι της ψυχαγωγίας. Peaky Blinders στην έρημο! Τώρα, στη δεύτερη σεζόν, θα δούμε τον Στίρλινγκ στο Κόλντιτς».
Photo: Wikimedia Commons
Το ταμπού της ομοφυλοφιλίας
Ο συγγραφέας επεσήμανε επίσης ότι υπήρχε αρκετή ομοφυλοφιλία στο Κόλντιτς: «Ήταν ένα μεγάλο ταμπού. Σε πολλά βιβλία για το κάστρο, το θέμα δεν αναφέρεται καν. Αλλά, φυσικά, συνέβαινε. Υπήρχαν ερωτικές σχέσεις. Ωστόσο, η ομοφυλοφιλία ήταν παράνομη τότε – κανείς δεν μιλούσε γι’ αυτήν. Μία από τις πηγές που χρησιμοποίησα για το βιβλίο μου ήταν οι ηχογραφήσεις που φυλάσσονται στο Αυτοκρατορικό Πολεμικό Μουσείο και έγιναν από ηλικιωμένους πρώην κρατούμενους: Το ταμπού είχε αρθεί και μιλούσαν ανοιχτά για το θέμα. Ορισμένες από τις ιστορίες είναι πολύ συγκινητικές».
Ο Macintyre τόνισε ότι το βιβλίο του αναφέρεται σε ένα μέρος της ιστορίας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου -σε ένα συγκεκριμένο μέρος και χρόνο- αλλά και στην απόδραση γενικότερα. Και πρόσθεσε: «Όλοι έχουμε ανάγκη να ξεφύγουμε από κάτι: Από μια σχέση, μια δουλειά, έναν τόπο. Όλοι νιώθουμε την ανάγκη να ξεφύγουμε από ό,τι μας πνίγει. Υπάρχουν πολλά είδη αιχμαλωσίας και δεν υπάρχει κανείς που να μην έχει βιώσει κάποιο από αυτά».
*Οι Αμερικανοί στρατιώτες που απελευθέρωσαν το στρατόπεδο Κόλντιτς ανακάλυψαν μυστικούς ασυρμάτους, αποστακτήρες για την παρασκευή αλκοόλ, σήραγγες, ακόμη και ένα ανεμόπτερο διαφυγής, το «Colditz Cock», που κατασκευάστηκε από τους αιχμαλώτους σε μια κρυφή σοφίτα, αλλά δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου