Τα μυρμήγκια που γίνονται ζόμπι κάθε πρωί και βράδυ

Παρασιτικά σκουλήκια ελέγχουν τη συμπεριφορά των θυμάτων τους για να φτάσουν στον επόμενο ξενιστή.
 

Τρελαμένο λόγω ενός πανούργου παράσιτου που κρύβεται στο κεφάλι του, το καταδικασμένο μυρμήγκι ανεβαίνει στις κορυφές των χόρτων και γραπώνεται πάνω τους με τα σαγόνια. Κάποια αγελάδα που βόσκει στην περιοχή μπορεί να τύχει να το καταπιεί, οπότε μολύνεται κι αυτή από τον αδίστακτο λαθρεπιβάτη.

Το μυρμήκι και η αγελάδα είχαν την ατυχία να μολυνθούν από παρασιτικά τρηματώδη σκουλήκια, τα οποία ακολουθούν έναν περίπλοκο κύκλο ζωής με αρκετούς ενδιάμεσους ξενιστές.

Στην ενήλικη μορφή τους, τα σκουλήκια αναπτύσσονται στο συκώτι θηλαστικών, κυρίως μυρηκαστικών, και προκαλούν μια σοβαρή ασθένεια γνωστή ως διστομίαση.

Τα θηλαστικά προσβάλλονται όταν καταπίνουν μολυσμένα μυργμήγκια, τα οποία χάνουν τον έλεγχο της συμπεριφοράς τους και ανεβαίνουν στην κορυφή της βλάστησης, όπου είναι πιθανότερο να καταποθούν από αγελάδες, ελάφια ή άλλα μυρηκαστικά.


«Αστειευόμασταν μεταξύ μας ότι βρήκαμε τον διακόπτη των μυρμηγκιών-ζόμπι»

Τώρα, μελέτη που δημοσιεύεται στο Journal of Behavioral Ecology αποκαλύπτει ότι το παράσιτο που μετατρέπει τα μυρμήγκια σε ζόμπι είναι πιο πανούργο από ό,τι νομίζαμε: φροντίζει τα μολυσμένα έντομα ώστε να μην πεθάνουν πριν την κατάλληλη ώρα.


Τα μολυσμένα μυρμήγκια δαγκώνουν τις άκρες των φύλλων και μένουν εκεί ακίνητα (Brian Lund Fredensborg and Simone Gasque, University of Copenhagen)

Διακόπτης on/off

Ερευνητές του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης διαπίστωσαν ότι τα τρηματώδη σκουλήκια αφήνουν τα μυρμήγκια να κατέβουν από τα χόρτα στη διάρκεια της μεσημεριανής ζέστης, έτσι ώστε να αποφεύγουν την αφυδάτωση και την υπερθέρμανση.

«Είναι έξυπνο να στέλνουν τα μυρμήγκια στις κορυφές των χόρτων όταν οι αγελάδες ή τα ελάφια βόσκουν τις δροσερές πρωινές και απογευματινές ώρες, και να τα κατεβάζουν ενδιάμεσα για να αποφύγουν τις θανάσιμες ακτίνες του ήλιου» εξηγεί σε δελτίο Τύπου ο Μπράιαν Λουντ Φρέντεσμποργκ, επικεφαλής της μελέτης.

Η ερευνητική ομάδα μελέτησε εκατοντάδες μολυσμένα μυργμήκια σε δάσος της Δανίας. «Χρειάστηκε επιδεξιότητα για να κολλήσουμε χρώματα και νούμερα στο πίσω μέρος τους. Αυτό μας επέτρεψε να τα παρακολουθούμε για περισσότερο χρόνο» λέει ο Φρέντεσμποργκ.


Ο αριθμός 66 μόλις που διακρίνεται στο σημαδεμένο μυρμήγκι (Brian Lund Fredensborg and Simone Gasque, University of Copenhagen)

Η συμπεριφορά των μυρμηγκιών εξετάστηκε σε διαφορετικές ώρες της ημέρας και διαφορετικές συνθήκες φωτισμού, υγρασίας και θερμοκρασίας. Οι παρατηρήσεις έδειξαν ότι τα μυρμήγκια ήταν πιθανότερο να γραπωθούν στις κορυφές των όταν η θερμοκρασία ήταν χαμηλή. Όταν το θερμόμετρο ανέβαινε, επέστεφαν πίσω στο έδαφος.

«Αστειευόμασταν μεταξύ μας ότι βρήκαμε τον διακόπτη των μυρμηγκιών-ζόμπι» σχολιάζει ο Φρέντεσμποργκ.
Κύκλος ζωής

Ο κύκλος ξεκινά όταν τα ενήλικα σκουλήκια που απομυζούν το συκώτι ενός μολυσμένου θηλαστικού γεννούν αβγά που αποβάλλονται με τα κόπρανα, τα οποία προσελκύουν σαλιγκάρια. Τα αβγά εκκολάπτονται μέσα στο σαλιγκάρι και οι προνύμφες του σκουληκιού πολλαπλασιάζονται ασεξουαλικά σε αρκετές χιλιάδες άτομα.

Στη συνέχεια, τα παράσιτα συγκεντρώνονται σε μια μάζα βλέννας στο πεπτικό σύστημα του σαλιγκαριού και το αναγκάζουν το σαλιγκάρι να «βήξει» για να απελευθερωθούν στο περιβάλλον.

Τα μυρμήγκια βρίσκουν λαχταριστή τη μάζα βλέννας και μολύνονται με τη σειρά τους όταν την τρώνε.



Τα λευκά σφαιρίδια γύρω από το ανοιγμένο μυρμήγκι είναι οι κάψουλες που περιέχουν τα σκουλήκια (Brian Lund Fredensborg)
Αλτρουισμός

Η κοιλιά του μυρμηγκιού σύντομα γεμίζει με εκατοντάδες σκουλήκια, όμως ένα από αυτά μετακινείται στον εγκέφαλο του εντόμου, από όπου μπορεί να επηρεάζει τη συμπεριφορά του εκκρίνοντας χημικά.

Το σκουλήκι αυτό θυσιάζεται σε μια τελευταία πράξη αλτρουισμού όταν το μυρμήγκι καταλήξει στο στομάχι κάποιου μηρυκαστικού. Θυσιάζεται έτσι για τα υπόλοιπα σκουλήκια, τα οποία έχουν στο μεταξύ τυλιχτεί σε μια κάψουλα που τα προστατεύει από τα οξέα του στομάχου.

Τα τρηματώδη πάντως δεν είναι τα μόνα παράσιτα που παρεμβαίνουν στη συμπεριφορά των ξενιστών τους. Άλλα παραδείγματα είναι οι μύκητες του γένους Cοrdyceps, οι οποίοι επίσης αναγκάζουν έντομα να ανεβαίνουν στις κορυφές κλαδιών, ή το πρωτόζωο τοξόπλασμα, το οποίο φαίνεται ότι μειώνει τον φόβο που νιώθουν τα ποντίκια απέναντι στις γάτες, έτσι ώστε να τις μολύνει κι αυτές.

Όπως σχολιάζει ο Φρέντεσμποργκ, «ο κρυφός κόσμος των παρασίτων αντιστοιχεί σε ένα σημαντικό μέρος της βιοποικιλότητας. Αλλάζοντας τη συμπεριφορά των ξενιστών τους, καθορίζουν ποιος τρώει τι στη φύση. Γι’ αυτό έχει σημασία να τα κατανοήσουμε».