Ο πρώτος νεκρός τού '40

 

Η σφαίρα του Ιταλού στρατιώτη τον βρήκε στο μέτωπο και τον σκότωσε, στις 5 το πρωί της 28ης Οκτωβρίου, σε φυλάκιο στα ελληνοαλβανικά σύνορα.



Ήταν 28 Οκτωβρίου 1940. Ελληνοαλβανικά σύνορα. Ώρα 5η πρωινή. Η ιταλική σφαίρα βρίσκει τον στόχο της: ο στρατιώτης Βασίλειος Τσαβαλιάρης ήταν ο πρώτος πεσών του Ελληνικού Έπους.

Η σάλπιγγα έδινε το σύνθημα της μάχης ως ένα προσκλητήριο στον υπέρτατον αγώνα για την Ελευθερία. Πίσω από τα σκόπευτρα με το δάκτυλο στην σκανδάλη οι φρουροί των προκεχωρημένων φυλακίων προσπαθούσαν να διαπεράσουν το σκοτάδι. Απέναντι σε απόσταση λίγων μέτρων, ο εχθρός μόλις είχε αρχίσει την επίθεση του. Προτού ακόμη εκπνεύσει το τελεσίγραφο τους, οι Ιταλοί είχαν εξαπολύσει τις ταξιαρχίες τους και οι πρώτες σφαίρες έσκιζαν την νυκτερινή σιωπή πάνω στα βουνά της Ηπείρου. Εκεί, στην γραμμή των συνόρων σε ένα απομεμακρυσμένο φυλάκιο, έπεφτε νεκρός ο πρώτος Έλληνας στρατιώτης, ο Βασίλειος Τσαβαλιάρης. Ένας φαντάρος πού έτυχε να κάνει την πρωινή σκοπιά. Χωρίς ποτέ να γίνει ήρωας, χωρίς ποτέ να βγει από την ανωνυμία. Σύμφωνα με μαρτυρίες, οι τελευταίες λέξεις τού Έλληνος φαντάρου ήταν «τί θ’ απογίνουν τα παιδιά μου;».

Σήμερα στην πατρίδα του Πιάλεια Τρικάλων, κάθε χρόνο, γίνονται εκδηλώσεις μνήμης, και βεβαίως τα παιδιά του δίδουν το δικό τους «παρών».

«Ο πατέρας μου έκανε την σκοπιά στο 21ο φυλάκιο στα Ελληνοαλβανικά σύνορα, στη θέση Γκόλφια, όπως λέγεται. Μετά την 5η πρωινή, το φυλάκιο δέχθηκε επίθεση από τούς Ιταλούς. Μία σφαίρα βρήκε τον πατέρα μου στο μέτωπο και τον σκότωσε. Οι μόνες του λέξεις πού είπε εκεί ήταν: να φιλάτε τα παιδιά μου, και μετά ξεψύχησε», λέγει ο κ. Νίκος Τσαβαλιάρης. «Εγώ ήμουν μόνο 5 ετών και τα αδέλφια μου μικρότερα. Τελευταία φορά πού είχε έλθει στο σπίτι, ήταν όταν τον είχαν καλέσει στα νέα όπλα, μετά τα γεγονότα με το «Έλλη». Ήμουν μικρός αλλά τον θυμάμαι. Ήταν ντυμένος στρατιώτης. Απ’ ό,τι ανέφερε η συχωρεμένη η μάνα μου, της έλεγε «Μην ανησυχείς. Όλα θα πάνε καλά. Όλα θα πάνε καλά». Έτσι έλεγε, ενώ νομίζω ότι γνώριζε τούς κινδύνους. Την βραδιά εκείνη κανόνιζαν την βάρδια στα φυλάκια τού τάγματος πού ήταν πιο κάτω. Ένας αξιωματικός είχε πει ότι κάτι δεν πάει καλά, ίσως είχαν πληροφορίες, ποιος ξέρει. Τούς λένε λοιπόν «ποιοι θέλετε να πάτε απόψε στα σύνορα». Και ο πρώτος πού σηκώθηκε και είπε «να πάω εγώ» ήταν ο πατέρας μου, σύμφωνα με μαρτυρίες χωριανών πού γύρισαν πίσω αλλά και από άλλες περιοχές των Τρικάλων».

«Στα σύνορα οι ελληνικές δυνάμεις ήσαν ήδη σε κατάσταση ετοιμότητος. Οι αξιωματικοί έκαναν συνεχείς επιθεωρήσεις στα τμήματα και όλοι γνώριζαν ότι από μέρα σε μέρα, οι Ιταλοί μπορεί να επιτεθούν αφού δεν το έκρυβαν. Είχαν καταγράψει συχνές ανιχνεύσεις και προσπάθειες να δουν τις ελληνικές θέσεις», λέγει ο στρατηγός κ. Ιωάννης Κακουδάκης, επί κεφαλής της Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού. «Οι Ιταλοί είχαν ενσωματώσει την Αλβανία και είχαν ήδη παρατάξει τις δυνάμεις τους σε δύο μέτωπα.

Ημερήσια Διαταγή της 28ης Οκτωβρίου 1940 της 8ης Μεραρχίας

Η επίθεση
Ανατολικά ένα Σώμα στρατού με 42.000 άνδρες και δυτικά ένα άλλο με 45.000. Στη μέση ήταν η επίλεκτη μεραρχία αλπινιστών «Τζούλια» με στόχο τον ορεινό άξονα της Πίνδου. Πίστευαν ότι θα μπορούσαν να αποκόψουν τις ελληνικές δυνάμεις και να καταφέρουν καίριο πλήγμα σε 4-5 ημέρες. Στην Ήπειρο υπήρχε η 8η Μεραρχία τού στρατηγού Κατσιμήτρου με 10.000 στρατιώτες και δυτικά το Γ’ Στρώμα Στρατού. Στην Πίνδο τοποθετήθηκε το 51ο Σύνταγμα με 2.000 Θεσσαλούς υπό την διοίκηση τού Δαβάκη, ο οποίος είχε ανακληθεί στην υπηρεσία. Ήδη είχε προχωρήσει μυστική επιστράτευση με Φύλλα Ατομικής Πορείας, και μόλις ξέσπασε ο πόλεμος, άρχισε πλέον η γενική επιστράτευση. Οι Ιταλοί αξιωματικοί είχαν ήδη πολεμική εμπειρία από τις μάχες στην Αιθιοπία, και είχαν παράλληλα την υπεροπλία…»

Από την 5η Πρωινή ώρα οι Ιταλοί άρχισαν να προσβάλλουν τις ελληνικές θέσεις. Γύρω στις 5.30, τα προκεχωρημένα τμήματα πήραν την εντολή να συμπτυχθούν στην γραμμή αμύνης, όπως άλλωστε προέβλεπε το σχέδιο. Ήδη από τις 4.00 ο στρατηγός Αλέξανδρος Παπάγος είχε εκδώσει την πρώτη ανακοίνωση για την έναρξη του πολέμου: «Από έκτης πρωινής σήμερον περιερχόμεθα εμπόλεμον κατάστασιν πρός Ιταλίαν. Άμυνα εθνικού εδάφους διεξαχθή βάσει διαταγών ως έχητε. Στόπ. Εφαρμόσατε σχέδιον επιστρατεύσεως.»

Ένας συμπολεμιστής του μας έφερε το μαντάτο…
Σε ένα κεντρικό σημείο της Πιαλείας δεσπόζει σήμερα, η προτομή τού Βασιλείου Τσαβαλιάρη. Στη σκιά τού ανδριάντα, γυρίζει το ρολόι τού χρόνου για τον ξεχασμένο στρατιώτη του μετώπου. Οι πληροφορίες είναι ελάχιστες ακόμα και για τούς στενούς συγγενείς του, αφού το μοναδικό κειμήλιο είναι μία νεανική φωτογραφία. «Εικόνες δεν έχω καθόλου αφού ήμουν τριών ετών. Ό,τι γνωρίζω είναι από αφηγήσεις συγγενών και συγχωριανών. Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος ήταν στο φυλάκιο. Αφού έπεσε νεκρός, οι συμπολεμιστές του τον μετέφεραν πιο κάτω και ειδοποίησαν έναν γνωστό του,
«Σκοτώθηκε ο συγχωριανός σου», λέγει ο γιος τού πεσόντα κ. Γιώργος Τσαβαλιάρης.

Σε απόσταση αναπνοής
«Ήταν ο πρώτος νεκρός τού πολέμου», λέγει ο στρατηγός Ιωάννης Κακουδάκης, ο επικεφαλής της Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού. «Υπηρετούσε στο 21ο φυλάκιο της Πίνδου στο 51 Σύνταγμα το οποίο είχε σχηματιστεί από Θεσσαλούς. Τα ιταλικά στρατεύματα είχαν προχωρήσει σε απόσταση αναπνοής από τα ελληνικά τμήματα προκαλύψεως. Στις 5 το πρωί ο Τσαβαλιάρης είδε κάτι να κινείται, φώναξε «άλτ, τις εί» και πυροβόλησε στον αέρα».

Γ. Αποστολίδης

Οι πρώτοι νεκροί Ήρωες (του στρατού ξηράς) του 1940

• Πρώτος πεσών στρατιώτης: Στρατιώτης Βασίλειος Τσιαβαλιάρης (σκοπευτής πολυβόλου - 51ο Σύνταγμα Πεζικού) από την Πιαλεία Τρικάλων 28-10-1940. Από ιταλικά πυρά, στο 21ο Φυλάκιο, τραυματίζεται θανάσιμα ο στρατιώτης Τσιαβαλιάρης Βασίλειος από τα Τρίκαλα.
• Πρώτος πεσών έφεδρος αξιωματικός: Ανθυπολοχαγός Ελευθέριος Ντάσκας
• Πρώτος πεσών αξιωματικός στρατού: Υπολοχαγός Διάκος Αλέξανδρος 1-11-1940. 25 Μαρτίου, μερικά χρόνια πριν. Ο Αλέξανδρος Διάκος, μαθητής στο Γυμνάσιο της Ρόδου κατεβάζει την ιταλική σημαία και υψώνει την Ελληνική. Οι Ιταλοί, ενοχλημένοι που δεν μπόρεσαν να σβήσουν την ελληνική φλόγα από την καρδιά του νεαρού που έφερε το επώνυμο ενός άλλου γενναίου Πολεμιστή, τον απειλούν με φυλάκιση και εξορία. Ο Διάκος φεύγει από τη Ρόδο για να εγκατασταθεί στην Αθήνα, όπου εισήχθη στη Σχολή Ευελπίδων μαζί με άλλους Χαλκήτες, με την ελπίδα ότι θα μπορούσαν να πολεμήσουν και να ελευθερώσουν τη γενέτειρά τους.
• Πρώτος πεσών ανώτερος αξιωματικός: Αντισυνταγματάρχης Κεφαλόπουλος Χαράλαμπος του 16ου Συντάγματος Πεζικού εφονεύθη την 20-11-1940.
• Πρώτος πεσών δημοσιογράφος: Ανθυπολοχαγός Κώστας Παπαδάκης έπεσε μαχόμενος στις 4 Νοεμβρίου 1940 στο Νεστόριο Καστοριάς, στους πρόποδες του Γράμμου.

Οι πρώτοι ανά βαθμό πεσόντες αξιωματικοί
Αντισυνταγματάρχης: Κεφαλόπουλος Χαράλαμπος του 18ου Συντάγματος Πεζικού, έπεσε την 21η Νοεμβρίου στο Βράνεστε.
Ταγματάρχης: Μαντούβαλος Παναγιώτης του 50ού Συντάγματος Πεζικού, έπεσε την 17η
Νοεμβρίου στον Μόραβα
Λοχαγός: Αποστολίδης Θεόδωρος του 50ού Συντάγματος Πεζικού, έπεσε την 17η Νοεμβρίου στον Μόραβα
Υπολοχαγός: Διάκος Αλέξανδρος του 4ου Συντάγματος Πεζικού, έπεσε την 1η Νοεμβρίου στην Τσούκα.
Ανθυπολοχαγός: Βλάχος Γεώργιος ή Απόστολος του 33ού Συντάγματος Πεζικού, έπεσε την 1η Νοεμβρίου στο Βέρνικ.