Στο κέντρο ενός δωματίου στην Εθνική Πινακοθήκη της Μαλαισίας, βρίσκεται ένας προβολέας που φωτίζει ένα χάλκινο άγαλμα (φωτογραφία πάνω). Η φιγούρα που απεικονίζεται είναι οκλαδόν, με τους αγκώνες στους μηρούς, με μακριά μαλλιά που καλύπτουν τους ώμους του και φοράει ρούχα που θυμίζουν πειρατή ή πρώιμο εξερευνητή. Η πλάκα κάτω από το άγαλμα γράφει, "Στη μνήμη του Ενρίκε από την Μαλάκκα, ο οποίος συνέβαλε τα μέγιστα στον πρώτο περίπλου του κόσμου, 1511-1521".
Αυτή όμως η τόσο μεγάλη συμβολή χρειάζεται διευκρίνιση.
Αυτή όμως η τόσο μεγάλη συμβολή χρειάζεται διευκρίνιση.
Το όνομα του Ενρίκε αναφέρεται σπάνια στα ιστορικά βιβλία -αν όχι καθόλου-, ωστόσο ο ρόλος του είναι ουσιαστικός στην ιστορία της εξερεύνησης της Γης.
"Πάντα έτσι είναι η ιστορία", λέει ο Ahmad Fuad Osman, ο καλλιτέχνης πίσω από το έργο. "Συμβαίνουν πολλά πράγματα που δεν τα συμπεριλαμβάνουν. Λένε μόνο ό,τι είναι σημαντικό για να ταιριάζει στην αφήγησή τους".
"Πάντα έτσι είναι η ιστορία", λέει ο Ahmad Fuad Osman, ο καλλιτέχνης πίσω από το έργο. "Συμβαίνουν πολλά πράγματα που δεν τα συμπεριλαμβάνουν. Λένε μόνο ό,τι είναι σημαντικό για να ταιριάζει στην αφήγησή τους".
Η ιστορία του Ενρίκε είναι συνυφασμένη με αυτή του Φερδινάνδου Μαγγελάνου, του ανθρώπου που πιστώνεται -συχνά λανθασμένα- ως ο πρώτος που έκανε τον περίπλου του πλανήτη μας. Το 1519, ο πορτογαλικής καταγωγής αλλά εργαζόμενος για τους Ισπανούς Μαγγελάνος απέπλευσε από τη Σεβίλλη προς τη Νότια Αμερική με πέντε πλοία. Το 1522, το ένα από αυτά, το Victoria, επέστρεψε στην Ισπανία με μερικά απογοητευμένα μέλη του πληρώματος, σηματοδοτώντας έτσι έναν πλήρη κύκλο γύρω από τη Γη.
Ωστόσο, ο Μαγγελάνος πέθανε πριν ολοκληρωθεί η αποστολή, επομένως, δεν έκανε τον γύρο του κόσμο. Έτσι, ο τίτλος του πρώτου που το κατάφερε αυτό απονεμήθηκε στον συγκυβερνήτη του, Juan Sebastián Elcano, ο οποίος επέζησε από ολόκληρο το ταξίδι. Ωστόσο, ως αρχηγός της αποστολής, το όνομα του Μαγγελάνου έγινε πιο διάσημο και έμεινε στην ιστορία. Αυτή όμως δεν είναι η πλήρης ιστορία, και εδώ είναι που μπαίνει ο Ενρίκε, ένας σκλάβος από τη Μαλαισία.
"Στις πρωτογενείς πηγές, έχουμε κάμποσες αναφορές στον Ενρίκε, αλλά πρέπει να χρησιμοποιήσουμε εικασίες για να συνθέσουμε την ιστορία του", εξηγεί ο ιστορικός και συγγραφέας John Sailors, ο οποίος έγραψε το βιβλίο Magellan’s Unlikely Explorers: Stories of the First Circumnavigation. "Πιστεύω όμως ότι θα μπορούσε κάλλιστα να ήταν ο πρώτος που έκανε τον γύρο του πλανήτη".
Ωστόσο, ο Μαγγελάνος πέθανε πριν ολοκληρωθεί η αποστολή, επομένως, δεν έκανε τον γύρο του κόσμο. Έτσι, ο τίτλος του πρώτου που το κατάφερε αυτό απονεμήθηκε στον συγκυβερνήτη του, Juan Sebastián Elcano, ο οποίος επέζησε από ολόκληρο το ταξίδι. Ωστόσο, ως αρχηγός της αποστολής, το όνομα του Μαγγελάνου έγινε πιο διάσημο και έμεινε στην ιστορία. Αυτή όμως δεν είναι η πλήρης ιστορία, και εδώ είναι που μπαίνει ο Ενρίκε, ένας σκλάβος από τη Μαλαισία.
"Στις πρωτογενείς πηγές, έχουμε κάμποσες αναφορές στον Ενρίκε, αλλά πρέπει να χρησιμοποιήσουμε εικασίες για να συνθέσουμε την ιστορία του", εξηγεί ο ιστορικός και συγγραφέας John Sailors, ο οποίος έγραψε το βιβλίο Magellan’s Unlikely Explorers: Stories of the First Circumnavigation. "Πιστεύω όμως ότι θα μπορούσε κάλλιστα να ήταν ο πρώτος που έκανε τον γύρο του πλανήτη".
Η ιστορία του Ενρίκε ξεκινά μια δεκαετία πριν από τη διάσημη αποστολή του 1511, όταν οι Πορτογάλοι επιτέθηκαν για πρώτη φορά στη Μαλαισία και λεηλάτησαν την -εκείνη την εποχή πρωτεύουσα, τη Μαλάκκα. Ο Μαγγελάνος, που συμμετείχε στη βίαιη κατάκτηση, συνέλαβε τον 11χρονο τότε Ενρίκε ως σκλάβο και τον πήγε στην Πορτογαλία. Όταν χρόνια αργότερα, ο διάσημος θαλασσοπόρος απέπλευσε από την Ισπανία, πήρε τον πήρε μαζί του για να υπηρετήσει ως διερμηνέας.
Αρχικά, η αποστολή είχε ως στόχο να βρει μια εναλλακτική δυτική διαδρομή προς τα "νησιά των μπαχαρικών" όπως τα αποκαλούσαν οι Ευρωπαίοι, δηλαδή τις Μολούκες, ένα αρχιπέλαγος στην Ινδονησία, και αυτό γιατί οι ανατολικές διαδρομές ελέγχονταν σε μεγάλο βαθμό από τους Πορτογάλους. Το ταξίδι ήταν δύσκολο. Η δυτική διαδρομή ήταν μεγαλύτερη από ό,τι αναμενόταν, και η καταστροφή έπληξε ξανά και ξανά την αποστολή, με μεγάλο μέρος του πληρώματος να υποκύπτει από το σκορβούτο και την πείνα στη Νότια Αμερική. Όταν μετά από δύο χρόνια το πλοίο έφτασε στις Φιλιππίνες, ο Μαγγελάνος σκοτώθηκε από ένα δηλητηριασμένο βέλος κατά τη διάρκεια μιας μάχης στο Μακτάν (νησί των Φιλιππίνων).
Αρχικά, η αποστολή είχε ως στόχο να βρει μια εναλλακτική δυτική διαδρομή προς τα "νησιά των μπαχαρικών" όπως τα αποκαλούσαν οι Ευρωπαίοι, δηλαδή τις Μολούκες, ένα αρχιπέλαγος στην Ινδονησία, και αυτό γιατί οι ανατολικές διαδρομές ελέγχονταν σε μεγάλο βαθμό από τους Πορτογάλους. Το ταξίδι ήταν δύσκολο. Η δυτική διαδρομή ήταν μεγαλύτερη από ό,τι αναμενόταν, και η καταστροφή έπληξε ξανά και ξανά την αποστολή, με μεγάλο μέρος του πληρώματος να υποκύπτει από το σκορβούτο και την πείνα στη Νότια Αμερική. Όταν μετά από δύο χρόνια το πλοίο έφτασε στις Φιλιππίνες, ο Μαγγελάνος σκοτώθηκε από ένα δηλητηριασμένο βέλος κατά τη διάρκεια μιας μάχης στο Μακτάν (νησί των Φιλιππίνων).
Φερδινάνδος Μαγγελάνος - πηγή
Μέρες μετά το θάνατο του Μαγγελάνου, συνέβη μια άλλη συμφορά, όταν το πλήρωμα έπεσε σε ενέδρα στο νησί Σέμπου, μια άλλη επαρχία των Φιλιππίνων. Ο Ιταλός μελετητής και ένας από τους λίγους επιζώντες της αποστολής Antonio Pigafetta ισχυρίστηκε ότι η ενέδρα ενορχηστρώθηκε από τον Ενρίκε, γράφοντας στο ημερολόγιό του:
Η διαθήκη του Μαγγελάνου όριζε ότι, μετά το θάνατό του, ο Ενρίκε έπρεπε να ελευθερωθεί, αλλά από τα γραπτά του Pigafetta, ήταν προφανές ότι τα μέλη του πληρώματος δεν τίμησαν αυτό το αίτημα ή ίσως δεν το γνώριζαν. Ο Ενρίκε εξαναγκάστηκε να κάνει ότι ήθελε ο κυβερνήτης και μετά τα πράγματα έγιναν περίπλοκα.
Σε ένα συμπόσιο με τον βασιλιά Humabon του Σέμπου, τα μέλη της αποστολής σφαγιάστηκαν και ελάχιστοι επέζησαν. "Η προδοσία του Ενρίκε είναι εικασία από την πλευρά του Pigafetta", εξηγεί ο Sailors.
"Ο διερμηνέας μας δεν ήθελε να βγει στη στεριά για τα πράγματα που θέλαμε. Ο Duarte Barbosa, ο κυβερνήτης του πλοίου, του είπε ότι, παρ' όλο που ο κύριός του είχε πεθάνει, δεν είχε απελευθερωθεί. Ταυτόχρονα, απείλησε να τον μαστιγώσουν, αν δεν έβγαινε γρήγορα στην ακτή και δεν έκανε ό,τι ήθελε".
Η διαθήκη του Μαγγελάνου όριζε ότι, μετά το θάνατό του, ο Ενρίκε έπρεπε να ελευθερωθεί, αλλά από τα γραπτά του Pigafetta, ήταν προφανές ότι τα μέλη του πληρώματος δεν τίμησαν αυτό το αίτημα ή ίσως δεν το γνώριζαν. Ο Ενρίκε εξαναγκάστηκε να κάνει ότι ήθελε ο κυβερνήτης και μετά τα πράγματα έγιναν περίπλοκα.
"Ο σκλάβος σηκώθηκε και έκανε σαν να μην τον πολυ-ενδιέφεραν οι απειλές. Και αφού βγήκε στην ακτή, ενημέρωσε τον Χριστιανό βασιλιά ότι, σύντομα, σκεφτόμασταν να φύγουμε, αλλά ότι αν ακολουθούσε τη συμβουλή του [Ενρίκε], θα μπορούσε να γίνει κύριος όλων των αγαθών μας και των ίδιων των πλοίων. Ο βασιλιάς του Ζουμπού [Σέμπου] τον άκουσε και κανόνισαν να μας προδώσουν".
Σε ένα συμπόσιο με τον βασιλιά Humabon του Σέμπου, τα μέλη της αποστολής σφαγιάστηκαν και ελάχιστοι επέζησαν. "Η προδοσία του Ενρίκε είναι εικασία από την πλευρά του Pigafetta", εξηγεί ο Sailors.
Ο Μαγγελάνος πέθανε από ένα δηλητηριώδες βέλος στις Φιλιππίνες
Αυτό που είναι προφανές ήταν ότι ο Ενρίκε βρισκόταν στη στεριά κατά τη διάρκεια της σφαγής. Η ακόλουθη είναι η τελευταία γραμμή στην ιστορική καταγραφή για τον Ενρίκε, η οποία συνέβη όταν τα μέλη του πληρώματος που είχαν παραμείνει στο πλοίο φώναξαν σε ένα ματωμένο συνάδελφό τους στην ακτή.
"Τον ρωτήσαμε τι είχε γίνει με τους συντρόφους μας και τον διερμηνέα, και είπε ότι όλοι είχαν σκοτωθεί, εκτός από τον διερμηνέα".
Στη συνέχεια, η αποστολή απέπλευσε από το Σέμπου, αφήνοντας πίσω τον Ενρίκε και τον τραυματία.
Την τελευταία του γνωστή μέρα στην ιστορία, ο Ενρίκε ήταν ζωντανός στο νησί Σέμπου, περίπου 2.000 χιλιόμετρα μακριά από την πατρίδα του τη Μαλάκκα. Εν τω μεταξύ, η ισπανική αποστολή απείχε περίπου 15.000 χιλιόμετρα από την πατρίδα.
Εδώ είναι που οι ιστορικοί αναρωτιούνται: Τα κατάφερε ο Ενρίκε ή όχι;
Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα θα έκανε όλη την ιστορική διαφορά. Σε τελική ανάλυση, ο Ενρίκε είναι ο πρώτος άνθρωπος που τεκμηριώθηκε στην ιστορία ότι πήγε από τη Μαλαισία στην Ισπανία και από εκεί στη Νότια Αμερική, πριν καταλήξει ξανά στη Νοτιοανατολική Ασία, όπου εθεάθη για τελευταία φορά στις Φιλιππίνες. Για τον Ενρίκε, έναν σκλάβο, ήταν ένα μακρύ ταξίδι 10 χρόνων.
Σύμφωνα με τον Sailors, μπορούμε να πούμε ότι ο Ενρίκε ήταν ο πρώτος που έκανε τον γύρο του κόσμου, έστω γλωσσικά. Είχε κάνει τον κύκλο του σε ένα μέρος όπου μιλούσαν η μητρική του μαλαισιανή γλώσσα, καθώς ήταν η γλώσσα του εμπορίου στην περιοχή.
Σύμφωνα με τον Sailors, μπορούμε να πούμε ότι ο Ενρίκε ήταν ο πρώτος που έκανε τον γύρο του κόσμου, έστω γλωσσικά. Είχε κάνει τον κύκλο του σε ένα μέρος όπου μιλούσαν η μητρική του μαλαισιανή γλώσσα, καθώς ήταν η γλώσσα του εμπορίου στην περιοχή.
Το ερώτημα τώρα είναι: Ήταν απλώς ένας γλωσσικός περίπλου, ή πήγε μέχρι το τέλος;
"Ο Ενρίκε είχε επιτέλους την ευκαιρία να επιστρέψει στην πατρίδα του. Αν ήμουν στη θέση του, θα έκανα ό,τι ήταν απαραίτητο για να φτάσω εκεί", είπε ο Sailors. "Εκείνη την εποχή, το Σέμπου βρισκόταν στο σταυροδρόμι πολλών σιαμαίων και κινεζικών εμπορικών δικτύων. Θα ήταν σχετικά εύκολο για τον Ενρίκε να ανέβει σε ένα πλοίο για να φτάσει σπίτι στη Μαλάκκα".
"Θα πήγαινα σπίτι μου", είπε και ο Osman. "Υπάρχουν επίσης στοιχεία ότι υπήρχε ένας Σιαμαίος έμπορος στην πρώτη συνάντηση με τον βασιλιά του Σέμπου, ο οποίος μπορεί να είχε πάρει τον Ενρίκε πίσω στη Μαλάκκα".
"Ο Ενρίκε είχε επιτέλους την ευκαιρία να επιστρέψει στην πατρίδα του. Αν ήμουν στη θέση του, θα έκανα ό,τι ήταν απαραίτητο για να φτάσω εκεί", είπε ο Sailors. "Εκείνη την εποχή, το Σέμπου βρισκόταν στο σταυροδρόμι πολλών σιαμαίων και κινεζικών εμπορικών δικτύων. Θα ήταν σχετικά εύκολο για τον Ενρίκε να ανέβει σε ένα πλοίο για να φτάσει σπίτι στη Μαλάκκα".
"Θα πήγαινα σπίτι μου", είπε και ο Osman. "Υπάρχουν επίσης στοιχεία ότι υπήρχε ένας Σιαμαίος έμπορος στην πρώτη συνάντηση με τον βασιλιά του Σέμπου, ο οποίος μπορεί να είχε πάρει τον Ενρίκε πίσω στη Μαλάκκα".
Άγαλμα του Ενρίκε στο Ναυτικό Μουσείο της Μαλάκκα στη Μαλαισία
Ο ρόλος του Ενρίκε -και η θέση του στην ιστορία-, είναι δύσκολο να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Η αφήγησή του καλύπτεται από ασυνέπειες, αδιέξοδα στην ιστορική καταγραφή και μόνο περιστασιακές αναφορές σε ιστορίες άλλων. Μέχρι στιγμής, κανένα έγγραφο δεν μπορεί να αποδείξει οριστικά τον ισχυρισμό. Η ιστορία όμως έχει συναρπάσει τους ανθρώπους της Μαλαισίας, της Ινδονησίας και των Φιλιππίνων και όλοι όσοι τιμούν περήφανα τον Ενρίκε ως ήρωας και ως μέρος της ιστορίας τους. Και στις τρεις χώρες, πολλοί έχουν εμφανιστεί ισχυριζόμενοι ότι είναι απόγονοί του. Ο Osman τους πήρε συνέντευξη ως μέρος του μνημείου, παρά το γεγονός ότι εξέφρασε σκεπτικισμό για την εγκυρότητα ορισμένων από αυτούς τους ισχυρισμούς.
Όσο και αν η ιστορία δύσκολα αλλάζει, μερικά από αυτά είναι ακόμα προς συζήτηση, ερμηνεία και επανερμηνεία υπό νέες οπτικές γωνίες, ειδικά όσον αφορά τη ξεχασμένη κληρονομιά και τα επιτεύγματα όλων όσων υποδουλώθηκαν.
Αυτό προσπαθούν να διατηρήσουν οι Sailors και Osman, "για να αναδείξουν μια φιγούρα που χάθηκε στην ιστορία", όπως λέει ο Osman. "[Η δουλειά μου] έμαθε σε πολλούς ανθρώπους μια ιστορία για την οποία δεν είχαν διδαχθεί ποτέ στο σχολείο. Εξάλλου, αν η ιστορία γράφεται πάντα από τους νικητές, πόσο αληθινή μπορεί να είναι;".
Όσο και αν η ιστορία δύσκολα αλλάζει, μερικά από αυτά είναι ακόμα προς συζήτηση, ερμηνεία και επανερμηνεία υπό νέες οπτικές γωνίες, ειδικά όσον αφορά τη ξεχασμένη κληρονομιά και τα επιτεύγματα όλων όσων υποδουλώθηκαν.
Αυτό προσπαθούν να διατηρήσουν οι Sailors και Osman, "για να αναδείξουν μια φιγούρα που χάθηκε στην ιστορία", όπως λέει ο Osman. "[Η δουλειά μου] έμαθε σε πολλούς ανθρώπους μια ιστορία για την οποία δεν είχαν διδαχθεί ποτέ στο σχολείο. Εξάλλου, αν η ιστορία γράφεται πάντα από τους νικητές, πόσο αληθινή μπορεί να είναι;".
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου