"ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ και νέα γεωπολιτική αταξία..."

 

Του Γεωργίου Παπασίμου

Η δραματική ανάφλεξη της Μέσης Ανατολής μετά την αιματηρή επίθεση της Χαμάς εντός του Ισραήλ, οι συνεχείς βομβαρδισμοί του τελευταίου στη Γάζα και η επικείμενη χερσαία εισβολή, όπου αναμένεται εκατόμβη θυμάτων, που θα προστεθούν στον ήδη τεράστιο αριθμό των δύο τελευταίων εβδομάδων και από τις δύο πλευρές, δυναμιτίζει τις παγκόσμιες ισορροπίες. Πρόκειται για ένα ισχυρότατο μετασεισμό του κυρίου σεισμού, που υπήρξε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και η συνέχιση του αδυσώπητου εκεί πολέμου, που έχει ως συνέπεια τη μετακίνηση των τεκτονικών γεωπολιτικών πλακών. Δημιουργούνται έτσι εμφανώς ή αφανώς νέες παγκόσμιες ισορροπίες και συμμαχίες γύρω από τους παγκόσμιους πόλους (Κίνα, Ρωσία, Ινδία κλπ) που αναδύθηκαν μετά την κρίση της προηγηθείσας αμερικανικής παγκόσμιας ηγεμονίας (pax Americana) μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, καθώς και συγκρότηση νέων περιφερειακών υποσυστημάτων που προσδίδουν την τέλεια ρευστότητα στις παγκόσμιες εξελίξεις, χωρίς μάλιστα να υπάρχει στο ορατό μέλλον κανένα πλαίσιο ισορροπίας. Ιδιαίτερα επιβαρυντική περίπτωση αποτελεί η έντονη πολιτικοποίηση της θρησκείας (Ισλάμ) από την πλευρά των Ισλαμιστικών οργανώσεων, αλλά και χωρών και η πρόταξη του ισλαμιστικού φονταμενταλιστικού λόγου στην παλαιστιανική υπόθεση, που μέσω της Χαμάς εντάσσεται καθαρά στο ευρασιατικό μπλοκ προσδίδοντας στη νέα αυτή φάση της γεωπολιτικής αντιπαράθεσης χαρακτηριστικά πολέμου πολιτισμών.

Οδηγούμαστε έτσι ολοένα και περισσότερο σε ένα καθεστώς πλανητικής δυστοπίας όπως είχε προβλέψει εύστοχα ο Ι. Βαλερστάιν, ο οποίο στα πλαίσια του «φθινοπώρου της αμερικανικής ηγεμονίας» θεωρούσε ότι οι παγκόσμιες συγκρούσεις θα ήταν μεγάλες και συνεχείς και κυρίως ότι ο ισχυρότερος πόλος (Κίνα) δεν είχε τις προϋποθέσεις να αναδειχθεί σε νέο πλανητικό ηγεμονικό κέντρο, λόγω του αυταρχικού πολιτικού συστήματος.



Για το ζήτημα της πλανητικής ηγεμονίας ο Ιμάνουελ Βάλερσταϊν και ο Τζιοβάνι Αρίγκι, ανέλυσαν και ανέδειξαν την θεωρία των κοσμοσυστημάτων (World System Theory). Σύμφωνα με αυτήν, το διεθνές σύστημα διευθύνεται κατά καιρούς από κάποια ηγεμονική δύναμη, που επιβάλλει τους κανόνες στην οικονομία, την διπλωματία, την πολιτική, την κουλτούρα και τον πόλεμο, λειτουργώντας ως οργανωτική αρχή του παγκόσμιου συστήματος στη βάση ενός συγκεκριμένου κοινωνικού και πολιτικού παραδείγματος και προσφέροντας ταυτόχρονα και κυβερνησιμότητα στο όλο σύστημα. Η εξέλιξη του διακρατικού συστήματος έχει τον χαρακτήρα μιας κυκλικής διαδικασίας ανόδου και πτώσης ηγεμονικών κρατών, διαδικασία κατά την οποία μετατοπιζόταν το κέντρο εντός του καπιταλιστικού κοσμοσυστήματος.

Ειδικότερα ο Τζιοβάνι Αρίγκι στο βιβλίο του «Ο παρατεταμένος 20ος αιώνας» αναφέρεται στην κίνηση του εκκρεμούς μεταξύ ενός ενάρετου παραγωγικού κύκλου και ενός φαύλου χρηματοπιστωτικού, ως κυρίαρχου στοιχείου στην εξέλιξη του καπιταλιστικού συστήματος από τον 15ο αιώνα έως σήμερα. Η κρίσιμη αυτή κίνηση εντοπίζεται στο εσωτερικό ευρύτερων κύκλων ηγεμονίας επάνω στο παγκόσμιο σύστημα (ιταλικές πόλεις – κράτη 1400-1600, Ολλανδία 1600-1800, Βρετανία 1800-1940 και Η.Π.Α. 1940-2000). Σε κάθε μία από αυτές τις φάσεις, ο κύκλος της κυριαρχίας του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου σηματοδοτεί τη λεγόμενη εποχή του «φθινοπώρου» της εκάστοτε ηγεμονίας, δηλαδή την περίοδο της αρχής του τέλους της. Το φθινόπωρο κάθε ηγεμονίας αποτελεί την έναρξη μιας μακράς περιόδου μεγάλης αστάθειας και όξυνσης των ανταγωνισμών. Έτσι, κάθε μετατόπιση του κέντρου και κάθε νέα συγκέντρωση της εξουσίας στο νέο ηγεμονικό κράτος, επικυρωνόταν και ολοκληρωνόταν μετά από πολύχρονους πολέμους. Ο Τριακονταετής Πόλεμος (1618-1648) καθιέρωσε την ολλανδική ηγεμονία, οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι (1792- 1815) την βρετανική ηγεμονία και οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι (1914-1945) την ηγεμονία των Η.Π.Α.



Οι Η.Π.Α. ως οργανώτρια δύναμη του πλανήτη και οι σύμμαχοί της, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1989, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα κυρίως του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, προχώρησαν στην πλήρη διάλυση του ελέγχου της κίνησης κεφαλαίων σε παγκόσμιο επίπεδο και στην κατάργηση των εθνικών συνόρων και ελέγχων, με συνέπεια να δοθεί μια ισχυρή ώθηση στη περαιτέρω διεθνοποίηση του καπιταλισμού. Συνέπεια αυτού ήταν η πλήρης απελευθέρωση των αγορών, η μετατροπή της Κίνας σε πλανητικό καπιταλιστικό εργοστάσιο, η ισχυρή παραγωγική άνοδος άλλων χωρών όπως η Ινδία, πέραν δηλαδή της Δύσης που μέχρι την περίοδο εκείνη είχε την πρωτοπορία. Ήδη, σοβαροί μελετητές θεωρούν ότι η σημερινή είναι η τελευταία μιας μακράς περιόδου αδιαμφισβήτητης δυτικής ηγεμονίας, που συνδέθηκε με την εμφάνιση του καπιταλισμού τον 16ο αιώνα.

Οι συνθήκες αυτές επέφεραν τεράστιες «ρωγμές» στο ζήτημα της πλανητικής ηγεμονίας. Η ανάδυση ενός νέου πολύ-πολιτικού παγκοσμίου συστήματος που βρίσκεται ακόμα σε δυναμική διαμόρφωση, οφείλεται στην σταδιακή από το 2010 παρακμή και πτώση των ΗΠΑ. Σε αυτό το νέο ρευστό πλαίσιο παρατηρείται ήδη η άσκηση αυτόνομης πολιτικής όχι μόνο από τους μεγάλους παγκόσμιους πόλους (Κίνα, Ρωσία, Ινδία), αλλά και από ενδιάμεσους περιφερειακούς «παίκτες», όπως το Ιράν, η Τουρκία κλπ.



Η βασική αιτία της καθοδικής πορείας των ΗΠΑ οφείλεται στην πολιτική τους στόχευση της επικράτησης της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης με την δημιουργία υπερεθνικών θεσμών, αλλά και την άμεση στρατιωτική και πολιτική επέμβαση τους σε όλα τα μέρη του κόσμου με το πρόσχημα της επέκτασης δήθεν της Δημοκρατίας σε όλο τον πλανήτη. Αυτή η αλαζονεία τους όμως ως νικητών του Ψυχρού Πολέμου μετατράπηκε σε μπούμερανγκ, αφού το αποτέλεσμα αυτών των επιλογών της αμερικανικής ελίτ, ήταν αφενός τα τεράστια οικονομικά προβλήματα (δυσθεώρητο δημόσιο χρέος και προβληματική παραγωγική βάση), και αφετέρου η δημιουργία νέας αταξίας πραγμάτων (Μέση Ανατολή, Αφγανιστάν κλπ) με αποτέλεσμα την σταδιακή, αλλά ορατή οπισθοχώρηση τους, που έλαβε μάλιστα χαρακτηριστικά πολιτικού προτάγματος επί Τραμπ με το σύνθημα First America.

Οι εξελίξεις αυτές αποτέλεσαν, πέραν των άλλων, και το λίπασμα της ανόδου του ριζοσπαστικού Ισλάμ ως διεθνούς πολικο-κοινωνικού κινήματος, δυναμικού πλέον παράγοντα στις παγκόσμιες γεωπολιτικές εξελίξεις.

Η σημερινή αμερικανική στρατηγική της διπλής ανάσχεσης, δηλαδή η περιθωριοποίηση και ο περιορισμός των δυνατότητων της Ρωσίας και στη συνέχεια η προσπάθεια εγκλωβισμού της Κίνας πέραν των ισχυρών αντισυσπειρώσεων που δημιουργεί έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τα ευρωπαϊκά συμφέροντα. Και αυτό γιατί τόσο η Ρωσία όσο και η Ουκρανία αποτελούν οργανικά τμήματα της ευρωπαϊκής ηπείρου και βασικές συνιστώσες μιας ευρύτερης ευρωπαϊκής ομπρέλας ασφαλείας στο μεγάλο και ουτοπικό, όπως αποδείχθηκε στόχο μιας Ενωμένης Ευρώπης από τη Μεσόγειο ως τα Ουράλια. Για τούτο οι ευθύνες της Ε.Ε. είναι ιστορικές λόγω του γεγονότος ότι δεν έλαβε καμία πρωτοβουλία να αποτρέψει αυτό τον πόλεμο παρεμβαίνοντας έγκαιρα όταν οι συνθήκες το επέτρεπαν και το απαιτούσαν (μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και του Ανατολικού Μπλοκ) για τη δημιουργία οργανικής ισορροπίας ασφαλείας που θα κάλυπτε και τις δίκαιες ρωσικές ενστάσεις ως προς το θέμα αυτό λόγω της υπερεπέκτασης του ΝΑΤΟ, το οποίο δεν θα είχε κανένα λόγο ύπαρξης αν αυτή είχε κινηθεί, όπως έπρεπε ενισχύοντας τη δική της αυτόνομη αμυντική ισχύ.

Έτσι, η Ευρώπη και στην παρούσα παγκόσμια κρίση της Μέσης Ανατολής εμφανίζεται ως άθροισμα αντίρροπων εθνικών συμφερόντων και όχι ως ενιαία γεωπολιτική άποψη με ισχύ και πρωτοβουλίες. Πρόκειται για τα επίχειρα της γερμανοποίησης της Ε.Ε. κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, που είχε ως αποτέλεσμα την πλήρη αδυναμία αυτής να αποκτήσει αυτόνομο γεωπολιτικό ρόλο σε ένα κόσμο, που διαμορφώνεται σε πολυπολική μορφή μετά την εμφάνιση των «ρυτίδων» της αμερικανικής ηγεμονίας στις προηγούμενες δεκαετίες. Είναι η απώλεια μιας μεγάλης ιστορικής ευκαιρίας για την Ευρώπη, η οποία θα μπορούσε λόγω της οικονομικής της δύναμης και του πολιτισμικού βάρος, που διαθέτει, αν είχε προχωρήσει σε σοβαρή πολιτική ενοποίηση με κοινή εξωτερική πολιτική και αμυντική θωράκιση να παίξει τον καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της νέας παγκόσμιας ισορροπίας.

Οι παραπάνω συνθήκες στην παγκόσμια σκακιέρα αφορούν άμεσα και την Ελλάδα σε δύο κυρίως κατευθύνσεις. Αφενός λόγω του ότι στο ενισχυμένο μουσουλμανικό τόξο εντάσσεται και η Τουρκία, η οποία με την νεο-οθωμανική της στρατηγική απειλεί τα εθνικά μας συμφέροντα και αφετέρου διότι η Ελλάδα ευρισκόμενη πλήρως και αποκλειστικά προσδεμένη στο αμερικανικό άρμα κινδυνεύει με άδειασμα σε μελλοντική κρίσιμη στιγμή για την υπόσταση της. Η αξιολόγηση και η συνάρτηση των δύο παραπάνω παραγόντων πρέπει να ταρακουνήσουν το εξαρτημένο και ελλιποβαρές πολιτικό προσωπικό εξουσίας , έτσι ώστε η χώρα να λάβει τα μέτρα της αναθεωρώντας την μέχρι τώρα μονόπλευρη στρατηγική της. Χωρίς να διαρρήξει τη σχέση της με τις ΗΠΑ και τους Δυτικούς θεσμούς, οφείλει να παρακολουθεί και να αξιοποιήσει τις ρευστές γεωπολιτικές ανακατατάξεις, ανοίγοντας διαύλους επικοινωνίας με τη Ρωσία και τη Κίνα, έτσι ώστε να μην είναι δεδομένη για κανέναν κάτι που θα έπρεπε ήδη να κάνει και στην παρούσα κρίση ως αξιόπιστη τρίτη δύναμη.

Είναι πλέον πασιφανές, ότι δεν υπάρχουν «ασφαλή λιμάνια» στην σημερινή διεθνή πραγματικότητα, τα οποία να επιτρέπουν τον «λήθαργο» και τον «ύπνο του δικαίου», που χαρακτηρίζουν το σύνολο του πολιτικού προσωπικού εξουσίας στην Ελλάδα. Σε διαφορετική περίπτωση, οι δυσκολίες για την πατρίδα είναι μπροστά μας.