Γιατί ονομάζεται "placebo";

 
Το γνωστό μας placebo, δηλαδή το εικονικό φάρμακο, είναι μια λατινική φράση που σημαίνει "θα ευχαριστώ".

Είναι όμως και μια προσευχή των Καθολικών, αλλά και μια έξυπνη... προσβολή.



Τον 13ο αιώνα, ο όρος "placebo" δεν αφορούσε κλινικές δοκιμές, χάπια ζάχαρης ή οτιδήποτε ιατρικό. Αντίθετα, αν κάποιος ήταν μέλος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, πιθανότατα, θα σκεφτόταν τον Θεό και τον θάνατο.


Οι λατινικές καταβολές
Όπως εξηγεί το Merriam-Webster, "placebo" στα λατινικά σημαίνει "θα ευχαριστώ", και σύμφωνα με το Oxford English Dictionary (OED), είναι "η πρώτη λέξη του πρώτου αντιφώνου του εσπερινού στο Office for the Dead", μια βραδινή προσευχή που έλεγαν οι Καθολικοί για ανθρώπους που είχαν πεθάνει. Ο πλήρης στίχος είναι "Placebo Domino in regione vivorum" και μεταφράζεται "Θα ευχαριστώ τον Κύριο στη χώρα των ζωντανών". Σύντομα, οι πιστοί άρχισαν να χρησιμοποιούν την λέξη "placebo" αναφερόμενοι σε ολόκληρη την προσευχή.

Τον επόμενο αιώνα, ωστόσο, οι αγγλόφωνοι έδωσαν ένα δευτερεύοντα ορισμό της λέξης που απηχούσε την κυριολεκτική λατινική σημασία της. Αν κάποιος έλεγε ότι κάποιος τραγουδούσε, έφτιαχνε ή έπαιζε placebo, υπονοούσε ότι κολάκευε κάποιον με συκοφαντικό ή δουλοπρεπή τρόπο.

Μερικοί, χωρίς περιστροφές, αποκαλούσαν το ίδιο το άτομο placebo, κάτι που σήμαινε "κόλακας, συκοφάντης [ή] παράσιτο", σύμφωνα με το OED. Ο Άγγλος συγγραφέας, ποιητής, φιλόσοφος και διπλωμάτης Τζέφρυ Τσώσερ (Geoffrey Chaucer) που είναι γνωστός για το έργο του Οι Ιστορίες του Κάντερμπερυ (The Canterbury Tales), στο κεφάλαιο "The Merchant's Tale", ονόμασε έναν από τους χαρακτήρες "Placebo", ο οποίος, σπαταλάει πολύ χρόνο λέγοντας στον μεγαλύτερο αδερφό του ό,τι ακριβώς θέλει να ακούσει, ενώ ένας τρίτος αδερφός, ο Justinus, δίνει πολύ καλύτερες συμβουλές.


Η χρήση της λέξης στην ιατρική
Τον 18ο αιώνα, η λέξη -που σημαίνει κολακεία με σκοπό να κάνει κάποιον να νιώσει καλά, ακόμα κι αν δεν είναι απαραίτητα αλήθεια- βρέθηκε στην ιατρική, όπου έφτασε να ορίζει οποιοδήποτε φάρμακο ή θεραπεία που προοριζόταν να κάνει κάποιον να αισθάνεται καλά, ακόμα κι αν τεχνικά δεν είχε ιατρική ισχύ.

"Όπου είναι απλώς επιθυμητό ένα placebo, ο σκοπός μπορεί να απαντηθεί με μέσα, τα οποία, αν και ενδέχεται να είναι μειωμένα υπό το materia medica [σ.σ.: "ιατρικό υλικό/ουσία". Λατινικός όρος από την ιστορία της φαρμακευτικής για το σύνολο των συλλεγόμενων γνώσεων σχετικά με τις θεραπευτικές ιδιότητες οποιασδήποτε ουσίας που χρησιμοποιείται για θεραπεία -δηλαδή, τα φάρμακα. Ο όρος προέρχεται από τον τίτλο του έργου "Περὶ ὕλης ἰατρικῆς" του αρχαίου Έλληνα ιατρού Διοσκορίδη (ή Διοσκουρίδης) ο Πεδάνιος (ή Αναζαρβεύς) τον 1ο αιώνα μ.Χ.], δεν αξίζουν, ωστόσο, το όνομα των φαρμάκων" (σ.σ.: δηλαδή, δεν αξίζουν να αποκαλούνται φάρμακα), έγραψε ο γιατρός Andrew Duncan στο βιβλίο του Elements of Therapeutic το 1770.

Η πλήρης φράση "εικονικό φάρμακο" έγινε κοινή στις αρχές του 1900. Ο 20ός αιώνας είδε επίσης τη γέννηση του κακού δίδυμου του εικονικού φαρμάκου, το nocebo (λατινικά σημαίνει "θα βλάψω"), το οποίο περιγράφει μια ιατρικά άχρηστη ή κενή θεραπεία που προκαλεί κατά κάποιον τρόπο έναν ασθενή να αισθάνεται χειρότερα. Περιττό να πούμε ότι το nocebo δεν έχει ακριβώς το ίδιο αποτέλεσμα με το placebo.

Όσο για το πώς λειτουργεί το φαινόμενο placebo; Αυτό είναι κάτι σαν επιστημονικό μυστήριο!