Ηλίας Ηλιού

Δικηγόρος, συγγραφέας και πολιτικός· ηγετική μορφή της ελληνικής Αριστεράς.

Ο Ηλίας Ηλιού γεννήθηκε στο Κάστρο της Λήμνου τον Μάιο του 1904. Ο πατέρας του Φίλιππος ήταν έμπορος και η μητέρα του Μαρία, δασκάλα. Το ζευγάρι είχε άλλους δύο γιους, τον Ιωάννη και τον Κωνσταντίνο.

Μετά τις βασικές του σπουδές στη Λήμνο και τη Χίο, φοίτησε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και σταδιοδρόμησε ως δικηγόρος στα πρωτοδικεία Μυτιλήνης (1929-1935) και Αθήνας (1936-1966). Το 1930 νυμφεύτηκε την Ελευθερία Καλδή, με την οποία απέκτησε δύο παιδιά, τον ιστορικό Φίλιππο Ηλιού (1931-2004) και τη Μαρία Ηλιού (γ. 1934).

Η πολιτική σταδιοδρομία του Ηλία Ηλιού άρχισε το 1932, όταν εκτέθηκε ως υποψήφιος βουλευτής Λέσβου με το Αγροτικόν Εργατικόν Κόμμα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου στις εκλογές της 25ης Σεπτεμβρίου, χωρίς όμως να εκλεγεί. Ένας από τους αντιπάλους του στην ίδια εκλογική περιφέρεια ήταν ο μετέπειτα πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου, που κατήλθε με τον κόμμα των Φιλελευθέρων. Στις εκλογές της 26ης Ιανουαρίου του 1936 ήταν υποψήφιος του «Δημοκρατικού Συνασπισμού» των Καφαντάρη - Παπαναστασίου - Παπανδρέου, χωρίς και πάλι να εκλεγεί.

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση μέσα από τις τάξεις του ΕΑΜ και με τη λήξη των «Δεκεμβριανών» συνελήφθη από τους Άγγλους, στις 3 Ιανουαρίου 1945, και κρατήθηκε επί ένα μήνα. Αμέσως μετά προσχώρησε στο ΚΚΕ και υπέστη διώξεις κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, λόγω της έντονης δράσης του ως συνήγορος υπεράσπισης κατηγορουμένων ενώπιον στρατοδικείων. Συγκεκριμένα, εκτοπίστηκε δύο φορές: στην Ικαρία από τον Μάρτιο έως τον Σεπτέμβριο του 1947 και στην Ικαρία, τη Μακρόνησο, τον Άγιο Ευστράτιο, από τον Μάρτιο του 1948 έως το φθινόπωρο του 1951.

Εκτοπισμένος ακόμη, εξελέγη βουλευτής Λέσβου με την ΕΔΑ στις βουλευτικές εκλογές της 9ης Σεπτεμβρίου 1951 και αφέθηκε ελεύθερος μαζί με τους άλλους εκλεγέντες συνεξορίστους του (Σαράφη, Πρωιμάκη, Γαβριηλίδη, Αυγερόπουλο κ.ά.), με τους οποίους πήρε μέρος στις εργασίες της Βουλής ως την ακύρωση της εκλογής του, όπως και των λοιπών εξόριστων και φυλακισμένων βουλευτών της ΕΔΑ στις 8 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου. Στις εκλογές της 16ης Νοεμβρίου 1952 η ΕΔΑ δεν εξέλεξε βουλευτή, λόγω του εκλογικού συστήματος. Ο Ηλιού είχε προτείνει μάταια την εκλογική συμπόρευση με το Κέντρο και είχε ταχθεί κατά του συνθήματος «Τι Πλαστήρας, τι Παπάγος», που εκπορευόταν από την ηγεσία του ΚΚΕ και συγκεκριμένα από τον γραμματέα του Νίκο Ζαχαριάδη.

Στις εκλογές της 19ης Φεβρουαρίου 1956 εξελέγη βουλευτής Λέσβου με τον αντικαραμανλικό συνασπισμό της «Δημοκρατικής Ένωσης», στον οποίο συμμετείχε η ΕΔΑ, κατόπιν δικής του προτροπής, με τα κόμματα της Κέντρου και της Δεξιάς. Ο Ηλιού επανεξελέγη βουλευτής Λέσβου με την ΕΔΑ στις εκλογές του 1958, του 1961, του 1963 και Αθήνας στις εκλογές του 1964. Σε όλη αυτή την περίοδο ήταν κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του κόμματος κι ένας από τους κορυφαίου ρήτορες του κοινοβουλίου. Παράλληλα, υπήρξε μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΔΑ και ως δικηγόρος αναλάμβανε την υπεράσπιση αριστερών κατηγορουμένων.

Με την κήρυξη της δικτατορίας της 21ης Απριλίου 1967 συνελήφθη και αρχικά μεταφέρθηκε στον Ιππόδρομο του Φαλήρου, όπου βασανίστηκε. Στη συνέχεια, εκτοπίστηκε στη Γυάρο, απ’ όπου μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο των φυλακών Αβέρωφ και σε άλλα νοσοκομεία, κρατούμενος πάντα σε πλήρη απομόνωση. Αφέθηκε ελεύθερος το 1970 για ανήκεστο βλάβη της υγείας του.

Μετά την κατάρρευση της δικτατορίας (24 Ιουλίου 1974) συνέχισε την πολιτική του δράση, ως πρόεδρος της ΕΔΑ, που όμως εμφανίστηκε αρκετά αποδυναμωμένη σε σχέση με την προδικτατορικό πολιτικό σχηματισμό. Στις εκλογές της 17 Νοεμβρίου 1974 εξελέγη βουλευτής Αθήνας με το συνασπισμό της «Ενωμένης Αριστεράς», στον οποίο μετείχε ως εκπρόσωπος της ΕΔΑ. Επανεξελέγη στις εκλογές της 20ης Νοεμβρίου 1977 βουλευτής της Α' Αθήνας με το σχήμα της «Συμμαχίας των Προοδευτικών και Αριστερών Δυνάμεων», στο οποίο εκτός από την ΕΔΑ συμμετείχαν το ΚΚΕ (εσ.) και διάφορα μικρότερα κόμματα σοσιαλδημοκρατικής κατεύθυνσης. Με την ολοκλήρωση της κοινοβουλευτικής του θητείας στις 19 Σεπτεμβρίου 1981 αποσύρθηκε από την πολιτική.

Ως νομικός και πολιτικός, ο Ηλίας Ηλιού κέρδισε την εκτίμηση ευρύτερων κύκλων έξω από την Αριστερά. Πήρε μέρος σε συνέδρια της Διεθνούς Εταιρείας Δημοκρατικών Νομικών (1956, 1960) και της Οργάνωσης για την Αμνηστία στην Ελλάδα (Παρίσι 1960, 1962), ενώ διετέλεσε μέλος της εταιρείας μελέτης και επιστημονικού σχεδιασμού «Επιστήμη-Ανοικοδόμηση» (ΕΠ-ΑΝ) και του Δημοκρατικού Συλλόγου Ελλήνων Επιστημόνων.

Ως συγγραφέας άφησε αξιόλογο γραπτό έργο, κυρίως νομικοπολιτικού περιεχομένου, ενώ διακρίθηκε και ως μεταφραστής αρχαίων ελλήνων συγγραφέων στη σειρά των εκδόσεων Ζαχαρόπουλου. Στα νεανικά του χρόνια συνεργάστηκε με τα λογοτεχνικά περιοδικά «Νουμάς», του οποίου υπήρξε και μέλος της Συντακτικής Επιτροπής, «Φιλική Εταιρεία» και «Ελληνικά Γράμματα». Σε βιβλία έχουν εκδοθεί οι μελέτες του: «Η αναθεώρηση τιμών των εργολαβιών δημοσίων έργων (1940), «Η ελληνική Δημοσία και Ιδιωτική Οικονομία (1960), «Η αλήθεια για την Κοινή Αγορά» (1962), «Οικονομικοκοινωνική υποδομή και προσδιορισμός πολιτικών στόχων» (1965), «Η κρίση εξουσίας» (1966), «Το Σύνταγμα και οι παραβιάσεις του» (1975), «Πολιτικά κείμενα» (1977), «Οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» (1978), «Το μήνυμα του Θουκυδίδη» (1980) και «Η ρητορική του Αριστοτέλη» (1984). Διάσπαρτα σε επιστημονικά και πολιτικά περιοδικά βρίσκονται πολλά άλλα γραπτά του.

Ο Ηλίας Ηλιού πέθανε στην Αθήνα στις 25 Ιανουαρίου 1985, σε ηλικία 80 ετών. Έπασχε από διαβήτη και η ασθένεια τον κατέβαλε σιγά - σιγά.