Τα «Εβραϊκά»: Οι ταραχές κατά των Εβραίων της Κέρκυρας και της Ζακύνθου

 

Με την ονομασία «Εβραϊκά» ή «Ιουδαϊκά» είναι γνωστές διάφορες οχλοκρατικές εκδηλώσεις που

εκδηλώθηκαν σε διάφορες χρονικές περιόδους στην Κέρκυρα και τη Ζάκυνθο κατά των εβραϊκών κοινοτήτων των δύο νησιών του Ιονίου.

Στην Κέρκυρα οι Εβραίοι εγκαταστάθηκαν μετά την εκδίωξή τους από την Ισπανία το 1493 με το διάταγμα της Αλάμπρας του Φερδινάνδου και της Ισαβέλλας. Επίσης, αρκετές εβραϊκές οικογένειες προήλθαν από την Απουλία της Ιταλίας το 1523, όταν αντιβασιλιάς της Νεαπόλεως (Νάπολι) ήταν ο ισπανός Δον Πέδρο από το Τολέδο.

Στη Ζάκυνθο οι Εβραίοι εγκαταστάθηκαν στα τέλη του 15ου αιώνα και μετά την άλωση της Κρήτης από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1669. Επί Ενετοκρατίας απολάμβαναν πολλά προνόμια, κατοικούσαν σε ιδιαίτερα τμήματα των δύο πόλεων (γκέτο) και ασκούσαν διάφορα επαγγέλματα, κυρίως κολλυβιστικές εργασίες.

Αφορμή των ταραχών κατά των Εβραίων υπήρξε η διαδεδομένη δοξασία, ότι οι Εβραίοι κατά την εορτή του δικού τους Πάσχα σφάζουν ένα μικρό χριστιανόπουλο, του οποίου το αίμα χρησιμοποιούν για την παρασκευή των αζύμων (Συκοφαντία του Αίματος). Τα βαθύτερα όμως αίτια των ταραχών ήσαν οικονομικά, πολιτικά και στενότατα κομματικά, γιατί σε πολλές περιπτώσεις οι Εβραίοι ψήφιζαν ομαδικά μία παράταξη.

Τα «Εβραϊκά» του 1661

Το 1661 κάποιος Ανδρέας Μηλιώτης από την Πάτρα σκέφτηκε να αρπάξει από τη συναγωγή της Ζακύνθου «τη γαϊδουροκεφαλή», επειδή υπήρχε η πρόληψη ότι οι Εβραίοι λατρεύουν το κεφάλι του συμπαθέστατου τετράποδου. Κάποιο λοιπόν Σάββατο κατά τη διάρκεια της πρωινής προσευχής, ο Μηλιώτης, που μπορεί να ήταν όργανο εμπορικών αντιπάλων των Εβραίων, επέδραμε με άλλους στη Συναγωγή της Ζακύνθου. Αλλά οι Μαρκουλίνοι (Ενετοί χωροφύλακες) εμπόδισαν την ιεροσυλία του Μηλιώτη, ο οποίος, αφού προφανώς δεν βρήκε την γαϊδουροκεφαλή, είχε επισημάνει το ερμάριο στο οποίο οι ραβίνοι τοποθετούν την Παλαιά Διαθήκη.

Αφού απέτυχε στο σκοπό του, ο Μηλιώτης προσπάθησε να ξεσηκώσει τους Χριστιανούς κατά των Εβραίων, αλλά ο σύνδικος (δήμαρχος) Παύλος Γαήτας αντιτάχθηκε με τον Προβλεπτή (τίτλος του Ενετού διοικητή) και με ικανή στρατιωτική δύναμη πρόλαβε τη λεηλασία των Εβραίων. Ο Μηλιώτης καταδείχτηκε από τους στρατιώτες και σκοτώθηκε.

Τα «Εβραϊκά» του 1712

Στις 12 Απριλίου 1712, στη θέση Ντάβια, νοτιοανατολικά της πόλης της Ζακύνθου, βρέθηκε δολοφονημένος ο πεντάχρονος Γεώργιος Ζερβός. Ο λαός πείστηκε ότι τον σταύρωσαν οι Εβραίοι, λόγω του επικείμενου Εβραϊκού Πάσχα. Από τη νεκροψία διαπιστώθηκε ότι έφερε τραύματα στα χέρια και τα πόδια. Ο Προβλεπτής Πέτρος Βραγαδίνος για να προλάβει ταραχές υποσχέθηκε στο λαό την τιμωρία των Εβραίων.

Παρά τα μέτρα που ελήφθησαν, σημειώθηκαν επιθέσεις και λεηλασίες στο γκέτο. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος, ο Προβλεπτής έχτισε τις παρόδους που οδηγούσαν στην εβραϊκή συνοικία και τις έκλεισε με πύλες. Στην κεντρική πύλη εντοίχισε την επιγραφή: «In cruce quia crucificerunt = Οι σταυρώ σταυρώσαντες σταυρωθήτωσαν». Την επιγραφή αυτή αφαίρεσε ο νεαρός τότε ποιητής Ούγος Φώσκολος, όταν κατέλαβαν το νησί οι Γάλλοι το 1797.

Τα «Εβραϊκά» του 1760

To τρίτο επεισόδιο, γνωστό ως «μπούρδο των Εβραίων», συνέβη στη Ζάκυνθο στις 26 Μαρτίου 1760, με αφορμή το κάψιμο του Ιούδα το απόγευμα του Πάσχα. Οι παρευρισκόμενοι στη συνέχεια επέδραμαν στο γκέτο και λεηλάτησαν κατοικίες Εβραίων. Κατά τη διάρκεια των ταραχών σκοτώθηκαν ένας ενετός στρατιώτης κι ένας πολίτης. Κάτι παρόμοιο συνέβη στην Αθήνα χρόνια αργότερα (1849) με τον αγγλοεβραίο τυχοδιώκτη Δαβίδ Πατσίφικο.

Στα τέλη Ιουνίου του 1797 κι ενώ γινόταν η πρώτη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου στην Κέρκυρα επί Γαλλοκρατίας, εισέβαλαν χριστιανοί στο Δημαρχείο και απαίτησαν την εκδίωξη των Εβραίων δημοτικών συμβούλων. Στη συνέχεια ο όχλος κατευθύνθηκε στην εβραϊκή συνοικία, κακοποίησε πολλούς Εβραίους και λεηλάτησε τις κατοικίες τους.

Ο γάλλος αρμοστής στρατηγός Ζεντιγί διέλυσε τη στάση και διακήρυξε ότι η Γαλλική Δημοκρατία θεωρεί όλους τους πολίτες της ίσους, ανεξαρτήτως θρησκεύματος. Στην καταστολή της στάσης καθοριστικό ρόλο είχε ο πρωτόπαπας (ονομασία του ορθόδοξου επισκόπου επί Ενετοκρατίας) Γεώργιος Χαλικιόπουλος – Μάντζαρος, θείος του εθνικού μας συνθέτη Νικολάου Μάντζαρου.

Τα «Εβραϊκά» του 1891

Στις 2 Απριλίου 1891, βρέθηκε δολοφονημένο στην εβραϊκή συνοικία της Κέρκυρας ένα κορίτσι που άλλοι έλεγαν ότι είναι χριστιανή και άλλοι εβραία. Για τον φόνο κατηγορήθηκαν οι Εβραίοι κι επακολούθηκαν ταραχές και βιαιοπραγίες κατ' αυτών. Η τοπική αστυνομία ολιγώρησε και μερολήπτησε εις βάρος των Εβραίων, με αποτέλεσμα οι ταραχές να συνεχιστούν και τον Μάιο. Προ της διεθνούς κατακραυγής, η κυβέρνηση Δηληγιάννη αναγκάστηκε να στείλει μονάδες πεζικού και πυροβολικού για την αποκατάσταση της τάξης.

Τα γεγονότα της Κέρκυρας έφτασαν στη Ζάκυνθο, όπου δεν άργησε να εκδηλωθούν οι εχθρικές διαθέσεις μερίδας ντόπιων χριστιανών κατά των εβραίων συμπολιτών τους. Οι τοπικές αρχές πήραν κάποια μέτρα, λόγω του επικείμενου Πάσχα, με την τοποθέτηση φρουράς στις παρόδους που οδηγούσαν στο γκέτο. Στις 2 μ.μ. της Μεγάλης Παρασκευής (19 Απριλίου), ενώ γινόταν η λιτανεία του Εσταυρωμένου από τον ναό του Αγίου Νικολάου του Μώλου, ο όχλος αποπειράθηκε να διασπάσει τη στρατιωτική ζώνη και να εισέλθει στην εβραϊκή συνοικία.

Ατυχώς ο διοικητής του στρατιωτικού αποσπάσματος υπολοχαγός Ευάγγελος Σολωμός έχασε τη ψυχραιμία του και διέταξε πυρ κατά του εφορμούντος όχλου, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν πέντε άτομα και να τραυματιστούν αρκετά άλλα. Το κλίμα της αντεκδίκησης δεν άργησε να εκδηλωθεί. Χριστιανοί εισέβαλαν σε κατοικίες Εβραίων που βρίσκονταν εκτός γκέτο και τις λεηλάτησαν. Οι πρωταίτιοι οδηγήθηκαν σε δίκη στο Πύργο της Ηλείας, αλλά αθωώθηκαν από το δικαστήριο των ενόρκων τον Ιανουάριο του 1893.