Βρέθηκε ο χαμένος βωμός των Σταυροφόρων – Το κρυφό μήνυμα πίσω από τα διακοσμητικά σχήματα στην πρόσοψή του

Στις 15 Ιουλίου 1149, η Ιερουσαλήμ γιόρτασε τα 50 χρόνια ζωής του Βασιλείου της,  μετά την κατάληψή της από τους Σταυροφόρους. Η πτώση της πόλης σηματοδότησε το τέλος της μουσουλμανικής κυριαρχίας στην Ιερή Πόλη, μετά από πολλούς αιώνες.  Αυτό το χρυσό Ιωβηλαίο γιορτάστηκε με μια μεγαλειώδη επαναλειτουργία του Ναού του Παναγίου Τάφου, ο οποίος ανακαινίστηκε και επεκτάθηκε. Στην καρδιά της νέας ρωμανικής εκκλησίας ξεχώριζε το μεγάλο θυσιαστήριο: Η Αγία Τράπεζα.

«Από αφηγήσεις προσκυνητών του 16ου, 17ου και 18ου αιώνα, γνωρίζουμε για την ύπαρξη μίας μεγαλοπρεπούς, μαρμάρινης τράπεζας», εξηγεί ο Ilya Berkovich, ιστορικός στο Ινστιτούτο αψβουργικών και βαλκανικών σπουδών, στην Αυστριακή Ακαδημία Επιστημών (ÖAW), και ένας απ’ τους συγγραφείς της νέας μελέτης για το ιστορικό αυτό, έργο τέχνης.
 To τμήμα της ιστορίας του ναού που πέρασε απαρατήρητο

Παρά την καταλυτική εντύπωση που προκαλούσε ο «βωμός» μέσα στους αιώνες, αίφνης χάθηκε το ενδιαφέρον του κόσμου γι’ αυτή την τεράστια Αγία Τράπεζα.  «Το 1808, το  τμήμα ρωμανικής αρχιτεκτονικής της εκκλησίας του Πανάγιου Τάφου, εξαφανίστηκε από μία καταστροφική φωτιά», εξηγεί ο Berkovich. Τότε ο βωμός χάθηκε. Έκτοτε, θεωρείτο ότι η Αγία Τράπεζα των Σταυροφόρων, είχε χαθεί.

Το πίσω μέρος του βωμού (Φωτογραφία: Amit Re’em / Ισραηλινή Αρχή Αρχαιοτήτων).

Πρόσφατα όμως, ο αρχαιολόγος Amit Re’em, απ’ την Ισραηλινή Αρχή Αρχαιοτήτων, και ο ιστορικός Ilya Berkovic, έκαναν μία εντυπωσιακή ανακάλυψη στο εσωτερικό της εκκλησίας του Πανάγιου Τάφου.

Σ’ έναν πίσω διάδρομο, ανοιχτόν στο κοινό, ανακάλυψαν μια τεράστια πέτρινη πλάκα, πολλών τόνων, η οποία ήταν ανέκαθεν εκεί, αλλά κανείς δεν της έδινε ιδιαίτερη σμασία, από αρχαιολογική άποψη.  Ωστόσο η πέτρα ήταν καλυμμένη από γκράφιτι τουριστών.

Όταν, κατά τη διάρκεια των εργασιών αποκατάστασης, η πλάκα γυρίστηκε ανάποδα, ανακαλύφθηκε η πολύ προγενέστερη πολιτιστική της κληρονομιά: Η περίτεχνα διακοσμημένη πίσω πλευρά της πλάκας, αναγνωρίσθηκε αμέσως ως το  χαμένο από αιώνες φάτνωμα της Αγίας Τράπεζας των Σταυροφόρων του Μεσαίωνα.

Πρόκειται για μία μοναδική ανακάλυψη, για πολλούς λόγους. Πρώτον, για το γεγονός ότι  η πλάκα παρέμενε κρυμμένη από την κοινή θέα, μέσα σ’ ένα τόσο καλά μελετημένο και εξερευνημένο κτίριο, παρά τους εκατοντάδες προσκυνητές και τουρίστες που συρρέουν καθημερινά. Την έβλεπαν όλοι, οι τουρίστες την «υπέγραφαν» με τα σχέδιά τους, αλλά κανείς από τους ειδικούς, δεν σκέφτηκε να δει τι μπορεί να ήταν αυτή η πέτρα, πολύ περισσότερο καθώς όλοι ήξεραν ότι ο τεράστιος βωμός είχε εξαφανισατεί, αάρα υπήρχε κάτι που έλειπε από την κληρονομιά του Ναού.

Δεύτερον, επειδή ήταν κάτι τόσο σημαντικό που δεν είχε αναγνωρισθεί,  για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτό και μόνο προκάλεσε την απόλυτη έκπληξη σ’ όλους τους επιστημονικά εμπλεκομένους, εξηγεί ο Berkovich.

Η γεωμετρική διακόσμηση Cosmatesque, προνόμιο συντεχνιών της Παπικής Ρώμης

Εξίσου σπουδαία είναι όσα αποκαλύπτει το «νέο» εύρημα για τον μεσαιωνικό βωμό. Ο περίτεχνος διάκοσμος, οδηγεί τους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για έργο με στιλ γεωμετρικής λιθοδομής. γνωστό ως Cosmatesque.

H ιδιαίτερη αυτή τεχνική μαρμάρινης διακόσμησης ήταν αποκλειστικότητα των συντεχνιών στην Παπική Ρώμη, η οποία πέρασε στις επόμενες γενιές. Η τεχνική περιλαμβάνει την χρήση μικρών κομματιών η ποσοστήτων πολύτιμου μαρμάρου, που συχνά τα αποσπούσαν από αρχαία κτίρια της Ρώμης και τα τοποθετούσαν προσεκτικά σε πέτρινη βάση, με αποτέλεσμα τη δημιουργία εκθαμβωτικών γεωμετρικών μοτίβων και διακοσμήσεων.

Η αξία της τέχνης αυτής ήταν γνωστή, όχι μόνο στους δημιουργούς της, αλλά και στον Πάπα. Λίγα είναι τα γνωστά έργα τέχνης σε στιλ Cosmatesque εκτός Ρώμης και μόνο βρίσκεται εκτός Ιταλίας: στο Αββαείο του Westminster, όπου ο Πάπας έστειλε έναν απ’ τους αρχιτεχνίτες του.

Προκαταρκτική ψηφιακή ανακατασκευή του βωμού των Σταυροφόρων (Φωτογραφία: Roy Elbag / Ilya Berkovich / Amit Re’em)

Ο νεοανακαλυφθείς βωμός του Ναού του Παναγίου Τάφου στην Ιερουσαλήμ είχε μάλλον δημιουργηθεί με τη βοήθεια του Πάπα, ο οποίος έστειλε έναν από τους τεχνίτες και γνώστες της Cosmatesque στο Βασίλειο της Ιερουσαλήμ.

Ουσιαστικά, η ανάθεση του έργου της κατασκευής ενός βωμού (της Αγίας Τράπεζας),  σήμαινε αφενός την Παπική έγκριση, αφετέρεου την αξίωση του Πάπα επί της Ιερής Πόλης, εξηγεί ο Berkovich.

Η εκ νέου ανακάλυψη της Αγίας Τράπεζας, αποτελεί την απόδειξη μιας άγνωστης, έως πρότινος σύνδεσης ανάμεσα στη Ρώμη και την Ιερουσαλήμ, με σημαντικές προεκτάσεις για την ιστορία της Ευρωπαϊκής Τέχνης.

«Με πλάτος 3.5 μέτρα, αποτελεί την ανακάλυψη του μεγαλύτερου γνωστού, χριστιανικού, νεσαιωνικού βωμού έως σήμερα», επισημαίνει ο Berkovich. Ο ίδιος ελπίζει ότι η περαιτέρω έρευνα στα παπικά αρχεία μπορεί ν’ αποκαλύψει περισσότερα στοιχεία σχετικά με την ιστορία του βωμού,  ενδεχομένως μάλιστα να φέρει στο φως και την ταυτότητα του αρχιτεχνίτη και δημιουργού του εν λόγω  αριστουργήματος της Cosmatesque.