Χάουαρντ Ζιν: Ο ακτιβιστής ιστορικός που ανέτρεψε όλα τα στερεότυπα της επίσημης ιστορίας των ΗΠΑ

 

Ο αμερικανός ιστορικός και πολιτικός ακτιβιστής Χάουαρντ Ζιν (Howard Zinn) είναι γνωστός για την

εναλλακτική ιστορία των ΗΠΑ («Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών»), η οποία διαβάστηκε από εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο και για τον θεατρικό του μονόλογο «Ο Μαρξ στο Σόχο». Αυτοπροσδιοριζόταν πολιτικά «κάτι μεταξύ αναρχικού και σοσιαλιστή, ίσως δημοκρατικού σοσιαλιστή».

«Ο Ζιν συνέβαλε σημαντικά στην αφύπνιση και στην αλλαγή του τρόπου που ζει και σκέφτεται μια ολόκληρη γενιά Αμερικανών. Σε όλους τους αγώνες για δικαιοσύνη κι ελευθερία, ο Χάουαρντ βρέθηκε στην πρώτη γραμμή – με την ενεργή συμμετοχή του, αλλά και ως δάσκαλος που έδινε έμπνευση, μια φωνή σοφίας κι ένα φωτεινό παράδειγμα αξιοπρέπειας και ακεραιότητας» έγραψε γι’ αυτόν ο ομοϊδεάτης του, ο διάσημος γλωσσολόγος και πολιτικός ακτιβιστής Νόαμ Τσόμσκι.

Ο Χάουαρντ Ζιν γεννήθηκε στις 24 Αυγούστου 1922 στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης. Προερχόταν από φτωχή οικογένεια εβραίων μεταναστών – από την Αυστρο-Ουγγαρία (από την πλευρά του πατέρα του) και την Ανατολική Σιβηρία (από την πλευρά της μητέρας του) – και μεγάλωσε στις σκοτεινές και βρώμικες εργατικές κατοικίες της Νέας Υόρκης. Δούλεψε ως εργάτης σε ναυπηγείο και στρατεύτηκε εθελοντικά κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου «για να πολεμήσει τον φασισμό». Υπηρέτησε ως βομβαρδιστής σε πολεμικά αεροπλάνα στο ευρωπαϊκό θέατρο των επιχειρήσεων.

Μετά την αφυπηρέτησή του σπούδασε ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και στο Κολούμπια, όπου έλαβε το διδακτορικό του στην ιστορία και την πολιτική επιστήμη το 1958. Ομολογεί ότι έγινε ιστορικός για ν’ αλλάξει τον κόσμο κι έθεσε την ιστορία στην υπηρεσία του ανθρώπου ως εργαλείο μεταβολής της κοινωνίας και όχι διαιώνισης μιας άρρωστης πραγματικότητας.

Η ακαδημαϊκή του καριέρα ξεκίνησε το 1956 από το Κολέγιο Σπέλμαν, ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα με φοιτήτριες κυρίως νεαρές μαύρες στην Ατλάντα της Τζόρτζια. Το 1963 θα απολυθεί, επειδή, σύμφωνα με την σύγκλητο, ριζοσπαστικοποιούσε τις φοιτήτριές του. Συνέχισε τη διδασκαλία στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, όπου απέκτησε ακόμα μεγαλύτερη φήμη, πρωταγωνιστώντας σε πολλές απεργίες και αντιπολεμικές κινητοποιήσεις. Δίδαξε επίσης ως επισκέπτης καθηγητής στα Πανεπιστήμια του Παρισιού και της Μπολόνια.

Γνωστός ακτιβιστής κατά του πολέμου στο Βιετνάμ και παθιασμένος υποστηρικτής των κινημάτων των αφροαμερικανών για πολιτικά δικαιώματα στις ΗΠΑ, ο Ζιν βρέθηκε στην πρώτη γραμμή της κοινωνικής αναταραχής στη χώρα του από τη δεκαετία του 1950 ως τα τέλη εκείνης του 1970. Έγινε όμως ευρύτερα γνωστός για το βιβλίο του «Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών» («A People's History of the United States»), που κυκλοφόρησε το 1980 και το 2008 στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Αιώρα».

Ο Ζιν ανέτρεψε όλα τα στερεότυπα της επίσημης ιστοριογραφίας, τοποθετώντας στη θέση των κεντρικών ηρώων της ιστορίας των ΗΠΑ όχι τους λεγόμενους «ιδρυτές-πατέρες» της, αλλά τους πρώτους συνδικαλιστές, τις φεμινίστριες και τους μαχητές για διάφορους σκοπούς. Πίστευε ότι η κοινωνική πρόοδος, όπου και όσο αυτή συντελέστηκε στην πάροδο των αιώνων, προήλθε μόνο μέσα από τους αγώνες των απλών ανθρώπων που πάλεψαν ενάντια σε κάθε είδους εξουσιαστικούς και καταπιεστικούς μηχανισμούς.

Το 1999 κυκλοφόρησε το άλλο γνωστό του έργο, τον θεατρικό μονόλογο «Ο Μαρξ στο Σόχο» («Marx in Soho»). Ο Μαρξ, απηυδισμένος από τις επιθέσεις που δέχεται μετά θάνατον, ζητάει από τις αρχές του άλλου κόσμου να επιστρέψει στη ζωή για ν’ αποκαταστήσει την αλήθεια. Φτάνει στο Σόχο και, απευθυνόμενος σ’ ένα σύγχρονο ακροατήριο, μιλάει σε πρώτο πρόσωπο για τη ζωή του και υπερασπίζεται την επικαιρότητα των ιδεών του. Το έργο παίχτηκε με μεγάλη επιτυχία και στην Ελλάδα από τον Άγγελο Αντωνόπουλο στο ρόλο του Μαρξ σε σκηνοθεσία Αθανασίας Καραγιαννοπούλου, αρχής γενομένης από το 2005. Σε βιβλίο κυκλοφόρησε το 2010 από τις εκδόσεις «Αιώρα».

Το 2002, στην αυτοβιογραφία του «Δεν μπορείς να είσαι ουδέτερος σ’ ένα τρένο που κινείται» («You Can't Be Neutral on a Moving Train»), ο Ζιν σημείωνε ότι η αντικειμενικότητα ουδέποτε υπήρξε στόχος στα μαθήματα που παρέδιδε. «Ήθελα οι φοιτητές να φεύγουν από την τάξη, όχι απλά καλύτερα πληροφορημένοι, αλλά προετοιμασμένοι να παρατήσουν την ασφάλεια της σιωπής, πιο έτοιμοι να μιλήσουν, να δράσουν ενάντια στην αδικία όπου την έβλεπαν. Αυτή, φυσικά, ήταν μια συνταγή για φασαρίες».

Τον Μάιο του 2009 ο Ζιν επισκέφθηκε την Ελλάδα, προσκεκλημένος των εκδόσεων «Αιώρα» και του ΕΚΕΒΙ, στο πλαίσιο της 6ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης. Στο βιβλίο «Από την ιστορία στην πράξη: Η δράση των πολιτών ως προϋπόθεση της δημοκρατίας» περιλαμβάνεται και το κείμενο της ομιλίας που έδωσε στην Αθήνα, κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του.

Ο Χάουαρντ Ζιν πέθανε στις 27 Ιανουαρίου 2010 στη Σάντα Μόνικα της Καλιφόρνιας, σε ηλικία 87 ετών.