ΟΙ ΘΑΛΑΣΣΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΦΩΝΑΖΟΥΝ

Η ευαισθητοποίηση για τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε στη θάλασσα έχει ανέβει. Αλλά πρέπει να γίνουν πολλά ακόμη.


Τα τελευταία χρόνια έγινε ευρύτερα γνωστό πως στις θάλασσες της γης παράγεται το περισσότερο από το οξυγόνο που αναπνέουμε, πιο πολύ κι από αυτό που μας δίνουν τα τροπικά δάση και τα άλλα χερσαία φυτά. Το φυτοπλαγκτόν, αυτοι οι μικροσκοπικοί, φωτοσυνθετικοί οργανισμοί που ζουν στους ωκεανούς, κάνουν τον αέρα που αναπνέουμε καθαρό, απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα και αποτελούν βασική πηγή τροφής για πολλούς θαλάσσιους οργανισμούς.

Μάλιστα δεν φαίνονται καν με γυμνό μάτι. Είναι εως και συγκινητικό αυτό αν το συλλογιστεί κανείς, ένα θαύμα που προκύπτει διαρκώς, ένας αφανής ζωοδότης δημιουργεί τις συνθήκες της ύπαρξης των πάντων. Ίσως, ενστικτωδώς, όλοι και όλες ξέραμε πώς ο Γκάνταλφ είχε δίκιο όταν έλεγε πως ενώ “ο Σάρουμαν πιστεύει πως μόνο η μεγάλη δύναμη μπορεί να κρατήσει το κακό υπό έλεγχο, εγώ δεν έχω καταλάβει κάτι τέτοιο. Διαπιστώνω ότι είναι τα μικρά πράγματα που κρατούν το σκοτάδι μακριά”.

Μια τόσο σημαντική συνιστώσα για την ζωή στον κόσμο μας θα έπρεπε όχι απλώς να μην της διαταράσουμε τις αιώνιες, τις αυταίτιες ισορροπίες της, αλλά -ακόμα περισσότερο- να συναισθανόμαστε πως μόνο καταφατικούς απαιτείται να μας περιλαμβάνουν οι άμπωτες και οι παλλίροιες των διαρκών μετασχηματισμών της. Από το 2021 φαίνεται πως η ευαισθητοποίηση για τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε στις θάλασσες είναι πιο υψηλή. Η τεράστια επιτυχία του Seaspiracy στο Netflix το 2021 έπαιξε κομβικό ρόλο σε αυτό.


Κι όμως. Η αφύπνιση αυτή δεν καταστάλλαξε σε συγκεκριμένες προτάσεις πολιτικής που να υλοποιούνται, σε χρονοδιαγράμματα αληθινών, εμπράγματων παρεμβάσεων που να αναστρέφουν το κακό που έχουμε δημιουργήσει. Όπως σε όλα τα παγκόσμια ζητήματα το ζήτημα της κλίμακας μπορεί να φαίνεται τεράστιο και γι’ αυτό μη διαχειρίσμο, αλλά ας μην κοροϊδεύουμε τους εαυτούς μας· δεν αναλαμβάνουμε την ευθύνη μας να πιέσουμε σθεναρά τους παραγωγούς της πολιτικής έτσι ώστε να αναζωογονηθούν οι θάλασσες μας: από τους δήμους εως τα κράτη και τελικά τους αρμόδιους υπερεθνικούς οργανισμούς. Αντιστρόφως, τα οργανωμένα συμφέροντα κερδίζουν τρισεκατομμύρια ενόσω λυμαίνονται τα αλμυρά νερά του κόσμου μας.



AP PHOTO/EMILY STEINBERGER


“Θάλασσα βαθιά, μια στιγμή δεν ησυχάζεις”

Θα παιδευτεί πάρα πολύ κανείς αν θέλει να βάλει κάτω με σειρά σημαντικότητας τα ζητήματα που αφορούν τους ωκεανούς μας. Τι πρέπει να κάνουμε, από πού να ξεκινήσουμε και, κυρίως, το προς τα πού να πάμε, με άλλα λόγια ποιές είναι οι ολιστικές πολιτικές που πρέπει να εκπονήσουμε είναι ερωτήσεις που διόλου εύκολα δεν απαντιούνται, όχι από ένα μικρό σημείωμα όπως αυτό, αλλά από παγκόσμιους οργανισμούς με πόρους και σκοπό τη διάσωση των θαλασσών. Η Διακυβερνητική Ωκεανογραφική Επιτροπή (IOC – Intergovernmental Oceanographic Commission) της UNESCO σε έκθεσή της το 2022 τόνιζε πως, “η πολυπλοκότητα των θαλάσσιων οικοσυστημάτων και οι πολλές ανθρωπογενείς πιέσεις καθιστούν δύσκολη την ιεράρχηση των προβλημάτων. Η έλλειψη δεδομένων και η αλληλεπίδραση μεταξύ διαφορετικών παραγόντων καθιστούν την κατάσταση ακόμη πιο περίπλοκη”.


Η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή αυξάνει την θερμοκρασία του νερού, δημιουργούνται ολοένα και περισσότεροι, ολοένα και πιο παρατεταμμένοι θαλάσσιοι καύσωνες, διαταράσσονται οι ροές των ρευμάτων ενώ η άνοδος της στάθμης συμβαίνει ήδη σε κάποιες περιοχές. Κι αν αυτά φαντάζουν ανησυχητικά και παράλληλα κάπως μακρινά στο χρόνο έτσι ώστε να τα συλλογιστούμε και να τα κατανοήσουμε, τα πλαστικά που γεμίζουν γυαλούς, λιμάνια και την ανοιχτή θάλλασα είναι κάτι το τόσο καταφανώς ορατό, που κανείς δεν μπορεί να το προσπεράσει. Πάνω από 150 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών πλέουν και βυθίζονται παντού, με τη μεγαλύτερη συγκέντρωσή τους να προκύπτει στον Ειρηνικό Ωκεανό, σε αυτό που έχει αποκληθεί ως “Πλαστικό Νησί” (Great Pacific Garbage Patch) με μέγεθος τρεις φορές την έκταση της Γαλλίας και τον κύριο όγκο τους να προέρχεται από δραστηριότητες υπεράκτιας αλιείας και υδατοκαλλιέργειας.

Είναι μακριά ο Ειρηνικός; Όχι και τόσο, μιας και δεν είναι το μόνο τέτοιο “νησί”. Πέραν αυτού όμως τα πλαστικά αποσυντίθενται σε μικροπλαστικά που τα τρώνε τα ψάρια κι έπειτα, με τη σειρά μας, εμείς. Κι από την άλλη, η συγκέντρωση πλαστικών στη Μεσόγειο είναι τέσσερις φορές υψηλότερη από ότι εκεί, σύμφωνα με την WWF. Προσθέστε τη χημική ρύπανση από βιομηχανίες, φυτοφάρμακα, λιπάσματα και πετρέλαιο, την χρόνια υπεραλίευση από τα μέσα τουλάχιστον του 20ου αιώνα και μετά που καταστρέφουν πέρα από ψάρια, τα κοράλλια και τον πυθμένα. Η οξίνιση των ωκεανών που επηρεάζει τα πάντα, η καταστροφή συγκεκριμένων κι ωστόσο κομβικών ενδιαιτημάτων, η απώλεια θαλάσσιων λιβαδιών και μαγγροβίων δασών είναι μόνο λίγα από τα προβλήματα που εμείς έχουμε προκαλέσει στα αλμυρά μας νερά.



AP PHOTO/GREGORY BULL


Κυριολεκτικά, πως να πλοηγήσει κανείς σε αυτό το πέλαγος;

Με, κυριολεκτικά, τεράστια δυσκολία. Ακόμα και στο απλό ερώτημα “ποιός οργανισμός είναι υπεύθυνος για την προστασία των θαλασσών” η απάντηση δεν είναι καθόλου συγκεκριμένη. Είναι σα να επικοινωνείτε με το ΑΙ που προτιμάτε και να σας λέει αρλούμπες. Ας το εξηγήσουμε. Είναι ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (IMO) ο επιτετραμμένος φορέας παγκοσμίως και, πιο συγκεκριμένα, η Επιτροπή Προστασίας Θαλάσσιου Περιβάλλοντος (MEPC) ή μήπως περισσότερο οι εκεί υπεύθυνοι απασχολούνται με την μόλυνση από τη ναυσιπλοϊα; Μήπως πιο σημαντικός είναι ο ρόλος του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP) που έχει συγκεριμένο έργο σε ότι αφορά την υπεράσπιση του περιβάλλοντος; Ούτε κι εδώ νομίζω μπορούμε να πούμε πως παίρνουμε τηλέφωνο και μας απαντάνε υπευθύνως. Καλό τηλεφώνημα θα ήταν στην IOC-UNESCO (Intergovernmental Oceanographic Commission) ή θα μπορούσαν να απαντήσουν καλύτερα η Greanpeace, η WWF, η Ocean Conservacy;

Για να μην κουραζόμαστε και πολύ, ακόμα κι αν βάλουμε όλους αυτούς κι άλλους τόσους έτσι ώστε να προσδιορίσουν ξανά και με τον τελειότερο τρόπο νέα προγράμματα και συμφωνίες δεν είναι καθόλου βέβαιο πως θα μπορούσαν να επιβάλλουν την υλοποίησή τους. Δεν μας λείπουν προγράμματα, συμφωνίες, συνέδρια, συμβάσεις, κανόνες, εμπειρογνωμοσύνη από επιστημονικοί φορείς, συνεργασίες, βαριές διαμαρτυρίες, ΜΚΟ και ηρωικός εθελοντισμός. Η έλλειψη εντοπίζεται στην πολιτική βούληση των κύριων ρυπαντών να σταματήσουν οι εταιρίες της επικράτειάς τους (ιδιωτικές κυρίως αλλά και δημόσιες) να μολύνουν τις θάλασσες. Στην υπερεθνική, παγκοσμιοποιημένη οικονομική, πολιτική και πολιτισμική συνθήκη που ζούμε τα κράτη παίζουν τον πλέον σημαντικό ρόλο για το καλό και, δυστυχώς στην περίπτωσή μας, για το κακό. Αν δεν συνεννοηθούν αμοιβαία να διακόψουν τον απίστευτο εμπορικό ανταγωνισμό των εταιριών τους, αν δεν επιβληθούν οριζόντια και κάθετα τα ίδια υψηλά στάνταρ έτσι ώστε να επουλωθούν τα τραύματα στο μπλέ μας πλανήτη, αν δεν αποφασίσουμε πως η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή είναι πραγματικότητα που γίνεται συμβιωτικό πλαστικό στο σώμα μας χωρίς να μπορεί να το αποφύγει κανείς μας, τότε ας συνεχίσουμε όπως μέχρι τώρα.

Σκεφτείτε και με συγκεριμένα παραδείγματα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δεσμευτεί να προστατεύσει τουλάχιστον το 30% των θαλασσών της έως το 2030, με τουλάχιστον το 10% να είναι αυστηρά προστατευμένες περιοχές. Πιστεύουμε πως κάτι τέτοιο μπορεί να επιτευχθεί εφόσον η υπερεθνική αυτή περιοχή πρέπει να επιλύσει τα δομικά αμυντικά, ενεργειακά, παραγωγικά και δημογραφικά της προβλήματα; Ποιός μπορεί να επιβάλλει στην Κίνα ή στις ΗΠΑ, τους δυο κύριους ρυπαντές, πολιτικές που θα απαλύνουν την κλιματική κρίση, εφόσον οι εταιρείες τους κατ΄αυτόν τον τρόπο ευημερούν; Δείτε το όμως και αλλιώς, που μπορεί να είναι και εύλογο κανείς πρωτογενώς να το έχει έτσι στο νου του: είναι δυνατόν να συζητάμε για το περιβάλλον ενώ η ακρίβεια και ο πόλεμος φαίνεται να χορεύουν μέσα και έξω από τα σπίτια μας;

Κι όμως. Αν δεν αποφασίσουμε πως το κέντρο του κέντρου των δημόσιων πολιτικών μας πρέπει να είναι το κλίμα και οι απίστευτες ανισότητες που επιτείνει, πως είναι το κλίμα γιατί δεν έχουμε πλανήτη βήτα παρά μόνο ετούτον εδώ, αν δεν αγαπήσουμε βαθιά τα κοινά μας νάματα και δεν τα προστατεύσουμε ως δημόσια, διαρκή και μόνο δημόσια αγαθά που ανήκουν και στους ως τώρα αγέννητους του μέλλοντος, τότε δε θα καταφέρουμε να περισώσουμε όσα χρειάζεται.

Οι άνθρωποι στοχάστηκαν, και ακόμα το κάνουν, βαθιά, φιλοσοφικά για όλα τα ζητήματα που προκύπτουν από την κλιματική κρίση και έναν ορισμένο αντιπεριβαλλοντικό ανθρωποκεντρισμό συγκεκριμένων θεωρητικών του τέλους του 20ου αιώνα. Περιηγηθείτε σε όσα γράφουν αυτοί και αυτές που προέρχονται από το ρεύμα των νέων υλιστών, θεωρώντας ότι η ύλη σε όλες της τις μορφές, όχι μόνο δεν είναι παθητική αλλά αντιθέτως, είναι ενεργή. Αντίληψη που ενισχύει την κατανόηση ότι οι φυσικοί πόροι και τα οικοσυστήματα έχουν δική τους «ζωντάνια» και ικανότητα να επηρεάζουν τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Να μια πονηρία της φιλοσοφίας που ξαναφέρνει μπροστά την χρόνια παραπεταμένη ιδέα της ζωτικής ορμής του Ανρί Μπερξον που τόσο συνάρπασε στις αρχές του 20ου αιώνα τον κόσμο.

Ακόμα όμως κι αν αποφασίσουμε να συνταχθούμε με όσους από ριζοσπαστική σκοπιά δεν συμφωνούν με αυτά, δεν μας παίρνει να μην ανατάξουμε όσα τώρα απειλούν την υδρό-γειο σφαίρα μας. Η απέραντη, η πελώρια θάλασσα ως δίκτυο σχέσεων μεταξύ ημών, των φυτικών και ζωικών όντων της, όντα με εγγενή αξία, και της υπόλοιπης ύλης που γεννιέται, υπάρχει κι ανασυντίθεται διαρκώς εκεί, ως μνήμη, μέλλον και καθρέπτης μας, από το χάος των βυθών της μέχρι τις δαντελένειες παραλίες του Αιγαίου φωνάζει και κάθε ενσυναίσθητος άνθρωπος οφείλει να το ακούει στο σκάσιμο κάθε μικρού ή μεγάλου κύματος.