Ανατροπή σε όσα γνωρίζαμε για την τέχνη στον Μυκηναϊκό Πολιτισμό – Τι αποκαλύπτει νέα μελέτη για τις μορφές με ξίφη στους αρχαίους κρατήρες

Μία πρόσφατη ανάλυση της Nicoletta Antognelli Michel του Τεχνικού Πανεπιστημίου Darmstadt έχει οδηγήσει σε μία πρωτοποριακή ερμηνεία της Μυκηναϊκής εικονογραφίας.

Η μελέτης της, υποστηρίζει ότι, οι ανθρώπινες μορφές που απεικονίζονται σε κρατήρες, κεραμικά αγγεία της Ύστερης Ελλαδικής περιόδου, φέρουσες ξίφη, οι Ξιφοφόροι, μπορεί ν’ αναπαριστούν γυναίκες και όχι άνδρες, όπως θεωρούσαν οι ειδικοί μέχρι τώρα.
 Η μελέτη της Michel, εστιάζει σε διακριτές μορφές που εμφανίζονται σε κρατήρες από την Ύστερη Μυκηναϊκή περίοδο. Οι μορφές αυτές φέρουν ένα ξίφος σταυρωμένο πάνω από το στήθος τους και φορούν ένα μακρύ, περίτεχνο, εντυπωσιακό μανδύα, εκτός από το ότι έχουν μακριά μαλλιά, μια λεπτομέρεια που συνδέεται συνήθως με τις γυναικείες αναπαραστάσεις στη μινωική και μυκηναϊκή εικονογραφία.

Παραδοσιακά, αυτές οι μορφές έχουν αναγνωριστεί ως άνδρες λόγω της παρουσίας του σπαθιού, ενός αντικειμένου που ιστορικά συνδέεται με τους άνδρες. Ωστόσο, η Michel θεωρεί ότι αυτές οι αναπαραστάσεις μπορεί να είναι γυναικείες και να συνδέονται περισσότερο με τελετουργικούς ρόλους παρά με τον πόλεμο.

Το ξίφος σε γυναικείες μορφές μπορεί να συμβολίζει την τελετουργική τους δύναμη και τη γυναικεία εξουσία στις θρησκευτικές τελετές. Είναι λιγότερο πιθανό ν’ αναπαριστούν τη βία του πολέμου, εξηγεί η Michel στην ανάλυσή της.

Η ερευνήτρια θεωρεί ότι, στον πολιτισμό του Αιγαίου, οι γυναίκες είχαν εξέχουσα θέση σε θρησκευτικές και τελετουργικές πρακτικές, δείχνοντας ότι, οι οπλοφορούσες μορφές με τα ξίφη αναπαριστούν συμβολικούς και όχι στρατιωτικούς ρόλους.

Κρατήρας από την Έγκωμη Αμμοχώστου (Φωτογραφία: Världskulturmuseerna / Medelhavsmuseet).

Το κλειδί της πρότασης της Michel, έγκειται στην εξαντλητική ανασκόπηση των χαρακτηριστικών του φύλου στην εικονογραφική παράδοση των πολιτισμών του Αιγαίου. Παραδοσιακά, η αναγνώριση του φύλου στις μυκηναϊκές αναπαραστάσεις ήταν πρόκληση, καθώς πολλές ανθρώπινες μορφές παρουσιάζονται με επιτηδευμένα  χαρακτηριστικά που επισκιάζουν συγκεκριμένες λεπτομέρειες.

Οι περισσότερες αναπαραστάσεις έχουν κοντά μαλλιά και ρούχα που ταιριάζουν και στα δύο φύλα. Ωστόσο, ορισμένες λεπτομέρειες, όπως η παρουσία μακριών μαλλιών και περίτεχνης ενδυμασίας, ερμηνεύονται ως θηλυκά στοιχεία σε άλλες απεικονίσεις του μυκηναϊκού πολιτισμού.

Αυτό το συμπέρασμα βασίζεται στο έργο της ερευνήτριας Louise Steel, η οποία είχε προτείνει παλαιότερα, ορισμένα οπτικά στοιχεία ως δείκτες φύλου, όπως τα χτενίσματα, τα ρούχα και τα αξεσουάρ.

Στην ανάλυσή της, η Michel χρησιμοποιεί αυτούς τους δείκτες για να ενισχύσει την υπόθεσή της ότι οι Ξιφοφόροι θα μπορούσαν να αντιπροσωπεύουν γυναίκες και όχι άνδρες πολεμιστές.

Θραύσμα κρατήρα από την Ουγκαρίτ. πηγή: Hervé Lewandowski / Μουσείο του Λούβρου

«Καθοριστικές διαφορές άξιες μελέτης»

Μεταξύ των μορφών που μελετήθηκαν είναι μία από τις Μυκήνες, η οποία έχει το ίδιο στυλ του μανδύα και τη διάταξη του σπαθιού στο στήθος. Αυτή είναι μια από τις λίγες περιπτώσεις που έχει καταγραφεί μια γυναικεία μορφή με όπλο, και, σύμφωνα με την Michel, δικαιολογεί την επανεξέταση των συμβολικών ρόλων αυτών των εικόνων, παρά την ερμηνεία τους από στρατιωτική προοπτική.

Επιπλέον, η ανάλυση υπογραμμίζει ότι το πλαίσιο στο οποίο εμφανίζονται αυτά τα στοιχεία στερείται στοιχείων βίας. \Οι Ξιφοφόροι απεικονίζονται σε ειρηνικές σκηνές, όπως πομπές ή δίπλα σε άρματα, και τα ξίφη τους εμφανίζονται διακοσμητικά, υποδηλώνοντας μια συμβολική μάλλον, παρά στρατιωτική λειτουργία.

Η ανάλυση της Michel, εστιάζει επίσης σε ορισμένες οπτικές λεπτομέρειες των μορφών που υποστηρίζουν τη γυναικεία τους ταυτότητα. Φέρουν στολίδια όπως κορδέλες στα μαλλιά και καλύμματα στο κεφάλι τους, κοινά στοιχεία στις γυναικείες απεικονίσεις του Αιγαίου. Φορούν επίσης κολιέ και βραχιόλια, λεπτομέρειες που, στην εικονογραφική παράδοση της περιοχής αποδίδονται κυρίως σε γυναίκες, με σπάνιες μόνο περιπτώσεις ανδρών που φορούν κοσμήματα σε θρησκευτικά πλαίσια.

H Michel, υποστηρίζει ότι αυτές οι χαρακτηριστικές λεπτομέρειες χρησιμεύουν ως οπτικές ενδείξεις που υποστηρίζουν την πρότασή της να ερμηνεύσει τους Ξιφοφόρους ως γυναικείες παραστάσεις.

Η ερμηνεία της Michel, αποκαλύπτει ότι η μυκηναϊκή εικονογραφία μπορεί να ήταν πιο περιεκτική και περίπλοκη στον συμβολισμό του φύλου, από ό, τι πιστεύαμε προηγουμένως.

«Αναγκαιότητα αναθεώρησης των ρόλων των φύλων»

Στα συμπεράσματά της, η Michel ενθαρρύνει τους αρχαιολόγους και τους μελετητές της αρχαίας τέχνης να επανεξετάσουν τις έννοιες του φύλου που σχετίζονται με τα όπλα, προτείνοντας ότι η αυτόματη σύνδεση των σπαθιών με αρσενικές μορφές μπορεί να είναι μια αντανάκλαση των σύγχρονων πολιτισμικών προκαταλήψεων και όχι μια ακριβής απεικόνιση των πρακτικών της εποχής.