Αποκαλύφθηκαν οι λόγοι εγκατάλειψης μίας από τις σημαντικότερες πόλεις-λιμάνια της αρχαίας Μεσογείου – Είχε ιδρυθεί κατά την Ελληνιστική Περίοδο

 

Η Ελαιούσα, μετέπειτα γνωστή ως Σεβαστή και συχνά αναφερόμενη ως Ελαιούσα Σεβαστή, ήταν αρχαία ρωμαϊκή πόλη στην Κιλικία της Μικράς Ασίας. Η αρχαιολογική τοποθεσία της βρίσκεται κατά μήκος του αυτοκινητοδρόμου Μερσίνης-Σελεύκειας, εντός του δήμου του Κουμκουγιού.

Μία πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Journal of Quaternary Science, αποκαλύπτει τα αίτια της εγκατάλειψης των αρχαίων λιμανιών της Ελαιούσας Σεβαστής, της παράκτιας πόλης που υπήρξε ένα από τα πιο ακμάζοντα εμπορικά κέντρα της ανατολικής Μεσογείου

Ο λόγος της εγκατάλειψης της Ελαιούσας Σεβαστής

Η μελέτη διεξήχθη από μια διεπιστημονική ομάδα με επικεφαλής την Romana Melis, αξιοποίησε προηγμένες γεωαρχαιολογικές και παλαιοπεριβαλλοντικές μεθόδους ανάλυσης για ν’ ανασκευάσει την ιστορία των λιμανιών, καταδεικνύοντας πως οι φυσικοί παράγοντες, σε συνδυασμό με την έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα, αλληλοεπίδρασαν στην άνοδο και την τελική παρακμή τους.

Στη νοτιοανατολική ακτή της Τουρκίας, κοντά στη σημερινή πόλη Ayas, η Ελαιούσα Σεβαστή ιδρύθηκε στη διάρκεια της Ελληνιστικής περιόδου (2ος αιώνας π.Χ.) και έφτασε στο απόγειό της κατά τους 2ο και 3ο αιώνα π.Χ.

Η πόλη βρισκόταν σε στρατηγικό σημείο, σε χερσόνησο με δύο φυσικούς κόλπους, κάτι που την καθιστούσε κεντρική περιοχή του εμπορίου και της διανομής πόρων όπως ξυλεία, ελιές και κρασί σ’ ολόκληρη την Μεσόγειο.

Κατά τη Ρωμαϊκή Εποχή, η Ελαιούσα Σεβαστή ήκμασε, κυρίως χάρη στην υποδομή του λιμανιού που διευκόλυνε το διά θαλάσσης εμπόριο.

Ωστόσο, μέχρι τον 7^ο αιώνα μ.Χ., η πόλη είχε εγκαταλειφθεί, ενώ τα λιμάνια της βυθίστηκαν κάτω από στρώματα ιζήματος.

Γεωγραφική θέση της Ελαιούσας Σεβάστειας, συμπεριλαμβανομένων των κύριων ιστορικών μνημειακών συγκροτημάτων, της θέσης των πυρήνων και των δύο λιμανιών. Πηγή: R. Melis et al.

Αποστολή της ερευνητικής ομάδας, ήταν η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο εξελίχθηκαν τα λιμάνια αυτά, από το απόγειό τους έως την τελική τους υποβάθμιση, μέσα από γεωφυσικές μελέτες και ανασκαφές στο σημείο των αρχαίων λιμανιών.

Με χρήση πυρηνοληψίας και ηλεκτρικής τομογραφίας, ανακτήθηκαν έξι δείγματα ιζήματος, ενώ οι ερευνητές χαρτογράφησαν την υπόγεια επιφάνεια και των δύο λιμανιών, κάνοντας ενδελεχή ανάλυση των αποθεμάτων και των γεωλογικών ευρημάτων που συνθέτουν την περιοχή.

Επιπλέον, βρέθηκαν θαλάσσιοι οργανισμοί, υπολείμματα φυτών και κεραμικά θραύσματα, τα οποία αναλύθηκαν και συνέβαλαν στην αναπαράσταση των περιβαλλοντικών και ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην περιοχή.

Ένα από τα πιο αποκαλυπτικά ευρήματα, ήταν η επαλήθευση του γεγονότος ότι, τα λιμάνια υπόκειντο σε μεταβλητές περιβαλλοντικές συνθήκες, ιδιαίτερα όσον αφορά τη θαλάσσια καθίζηση, και την επίδραση τόσο των αλμυρών όσο και των γλυκών νερών στους κόλπους.

Οι ερευνητικές μέθοδοι

Μέσα από την ανάλυση των μικροαπολιθωμάτων, οι ερευνητές ταυτοποίησαν είδη τρηματοφόρων και οστρακώδη, που ενδημούσαν στην περιοχή, μαρτυρώντας πως τα λιμάνια διήλθαν από διάφορες περιόδους αλατότητας, που πιθανόν να συνδέονταν με αλλαγές στα ρεύματα και την εισροή του νερού από παρακείμενους ποταμούς.

Η συσσώρευση ιζήματος, ήταν ένας σημαντικός παράγοντας, με τα αποθέματα να περιέχουν από άμμο μέχρι ιλύ, τεκμηριώνοντας την ύπαρξη περιόδων έντονης υδραυλικής δραστηριότητας στα λιμάνια.

Η χρονολόγηση των ιζημάτων με ραδιοάνθρακα, δείχνει πως τα παλαιότερα αποθέματα ανάγονται στον 8^ο αιώνα π.Χ., ενώ τα πιο πρόσφατα καταδεικνύουν τον 6^ο αιώνα μ.Χ., που αντιστοιχεί στις περιόδους κατοίκησης και ανάπτυξης της πόλης.

Τα ευρήματα, υποδηλώνουν ότι η πόλη επεκτεινόταν και προσαρμοζόταν διαρκώς, προκειμένου να διατηρήσει την εμπορική της σημασία και να φιλοξενεί πλοία στα λιμάνια της.

Άποψη του σημείου όπου έστεκε το λιμάνι της Ελαιούσας Σεβαστής. Φωτογραφία: Dosseman / Wikimedia Commons

Ακόμη μια σημαντική έκφανση είναι η ανάλυση των υλικών ευρημάτων, μεταξύ των οποίων κεραμικά θραύσματα και κάρβουνο.

Οι αρχαιολόγοι κατέληξαν στο συμπέρασμα πως, η παρουσία των υλικών αυτών μπορεί να συνδέεται με το ζενίθ της δραστηριότητας των λιμανιών της Ελαιούσας, όταν κυκλοφορούσαν σ’ όλη την πόλη, μεγάλες ποσότητες αγαθών, από κρασί μέχρι κατασκευαστικά υλικά.

Η υψηλή συγκέντρωση μόλυβδου που ανιχνεύτηκε στα ιζήματα ενός από τα λιμάνια, επιβεβαιώνει πως η ανθρώπινη δραστηριότητα άφησε σημαντικό αποτύπωμα στο περιβάλλον, υποδηλώνοντας ότι το λιμάνι αξιοποιούταν για βιομηχανικές ή εξορυκτικές δραστηριότητες, οι οποίες συνέβαλλαν τελικά στην υποβάθμισή του.

Μελέτες μαρτυρούν ότι η συσσώρευση ιζήματος στα λιμάνια μπορεί να είχε μετριαστεί μερικώς από τους Ρωμαίους, οι οποίοι έκαναν εκβάθυνση στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν τη λειτουργικότητα στη διάρκεια περιόδων έντονης εμπορικής δραστηριότητας.

Η πρακτική αυτή, η οποία έχει καταγραφεί και σ’ άλλα λιμάνια της Μεσογείου, μπορεί να βοήθησε στην επιβίωση της Ελαιούσας Σεβαστής κατά τη διάρκεια δυσμενών περιβαλλοντολογικών συνθηκών.

Η παρακμή, ωστόσο, των λιμανιών, δεν μπορεί ν’ αποδοθεί αποκλειστικά στην καθίζηση και την ανθρώπινη δραστηριότητα. Γεωλογικά δεδομένα, αποκαλύπτουν ότι, η περιοχή παρουσίασε τεκτονική δραστηριότητα και σεισμούς, οι οποίοι ενδέχεται να μετέβαλλαν τη στάθμη της θάλασσας και να άλλαξαν δραματικά το παραθαλάσσιο τοπίο.

Σε συνδυασμό με τις εισβολείς και τις συγκρούσεις που επέδρασαν στην περιοχή τον 7^ο αιώνα π.Χ., οι περιβαλλοντικές αλλαγές, είναι πιθανό να εξανάγκασαν στην εγκατάλειψη της πόλης και την παύση της λειτουργίας του λιμανιού.