Ανακαλύφθηκε υδραγωγείο προηγμένης τεχνολογίας περίπου 2.600 ετών σε αρχαία ελληνική πόλη – Τι αλλάζει σε όσα ξέραμε για την διαχείριση υδάτων

Μία κοινή αποστολή Τούρκων και Ισπανών επιστημόνων αποκάλυψε τα αποτελέσματα αρχαιολογικής μελέτης, η οποία αμφισβητεί τις καθιερωμένες ιστορικές χρονολογήσεις που έγιναν για ένα  υδραγωγείο, το οποίο φαίνεται ότι κατασκευάστηκε την προ-Ρωμαϊκή εποχή, αλλά ήταν πολύ μπροστά από την εποχή του.

Το αρχαίο υδραγωγείο ήταν προηγμένης τεχνολογίας και βρίσκεται κοντά στην αρχαία πόλη Λέβεδο, μια από τις δώδεκα πόλεις της Ιωνίας στην Ανατολία. Η Λέβεδος ήταν αρχαία πόλη της Ιωνίας, χτισμένη στη νότια πλευρά της χερσονήσου της Ερυθραίας δυτικά της Κολοφώνας. Η πόλη χτίστηκε τον 11ο αιώνα π.Χ. την περίοδο του πρώτου ελληνικού αποικισμού από Ίωνες, που προέρχονταν πιθανόν από την Αττική.

 

Η μελέτη για το υδραγωγείο

Η έρευνα, που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο «Journal of Archaeological Science: Reports», αξιοποίησε χρονολόγηση με τα ραδιενεργά στοιχεία ουράνιο και θόριο (U-Th) από τους σχηματισμούς άνθρακα που καλύπτουν το υδραγωγείο Doğanbey. Η μέθοδος τους επέτρεψε να εκτιμήσουν την ηλικία του, υποδεικνύοντας ότι πιθανόν κατασκευάστηκε κατασκευή πριν από τη ρωμαϊκή εποχή και ανάγοντάς το στην περίοδο εποικισμού του Ιονίου.

Η μελέτη, με επικεφαλής τον Ismail İşintek από το πανεπιστήμιο Dokuz Eylül και τον Altug Hasözbek, από το Εθνικό Κέντρο Έρευνας για την Ανθρώπινη Εξέλιξη (CENIEH) στο Μπουργκός, έχει εντοπίσει ότι το υδραγωγείο μπορεί να είναι ηλικίας από 2.717 ± 106 έως 2.528 ± 106 ετών, υποδεικνύοντας μια περίοδο πριν από τη ρωμαϊκή κυριαρχία στην περιοχή.

Αυτή η ανακάλυψη παρέχει απτές αποδείξεις ότι οι πρακτικές διαχείρισης του νερού στη Λέβεδο και τα περίχωρά της, έχουν βαθύτερες ρίζες στην ιστορία από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως, πιθανώς επηρεασμένες από την παρουσία των πλούσιων σε μέταλλα θερμών πηγών που ήταν μια σταθερή έλξη για τους αρχαίους πολιτισμούς.

Άποψη του υδραγωγείου Doğanbey και πετρογραφικά χαρακτηριστικά δειγμάτων τραβερτίνης (Φωτογραφία: İsmail İşintek, Altuğ Hasözbek et al).

Το υδραγωγείο Ντογκανμπέι, που βρίσκεται κοντά στο ομώνυμο χωριό, στην επαρχία της Σμύρνης, έχει ιστορικά θεωρηθεί ρωμαϊκό οικοδόμημα λόγω της εγγύτητάς του στα καλά τεκμηριωμένα ρωμαϊκά λουτρά στο Καρακώτς.

Ωστόσο, οι διαφορές σε δομικά υλικά και οι τεχνικές, μαζί με την έλλειψη εκτεταμένων αρχαιολογικών μελετών στην περιοχή, ήγειραν αμφιβολίες για τη χρονολογική απόδοση της κατασκευής.

Η Λέβεδος και άλλες πόλεις της Ιωνίας, όπως η Τέως και οι Κλαζομενές, ήταν γνωστές από τους αρχαίους γεωγράφους και χρονικογράφους, μεταξύ των οποίων και ο Παυσανίας, ο οποίος αναφερόταν στις ιαματικές πηγές της περιοχής τόσο ως εξαιρετικές, όσο και ως ευεργετικές, αναδεικνύοντας την αφθονία και την ποιότητά τους.

Η μαρτυρία αυτή συμπληρώνεται σήμερα από την ακριβή επιστημονική χρονολόγηση, η οποία όχι μόνο επιβεβαιώνει την ύπαρξη προ- ρωμαϊκών εγκαταστάσεων κολύμβησης, αλλά υπογραμμίζει επίσης τη σημασία των γεωθερμικών πόρων στην καθημερινή ζωή αυτών των πολιτισμών.

Οι ιαματικές πηγές της Λεβέδου

Η παρουσία αυτών των ιαματικών πηγών ήταν καθοριστική για την κατασκευή λουτρών και υδραγωγείων, τα οποία όχι μόνο διευκόλυναν την πρόσβαση σε ζεστό νερό, αλλά παρείχαν και θεραπευτικά οφέλη, καθιστώντας την περιοχή πόλο έλξης.

Κατά μήκος του ενεργού ρήγματος της Τούζλα, το οποίο εκτείνεται σε βορειοανατολική-νοτιοδυτική κατεύθυνση, η περιοχή γύρω από το Ντογκάνμπεϊ έχει γεωλογία πλούσια σε θερμές πηγές και κοιτάσματα τραβερτίνης, ένα είδος βράχου που σχηματίζεται από ιζήματα ανθρακικού ασβεστίου.

Αυτά τα κοιτάσματα, γνωστά στην ως πυροσυσσώρευση, σχηματίζονται όταν το ζεστό νερό αναδύεται γεμάτο με μέταλλα και, βυθίζεται, καθώς ψύχεται. Το υδραγωγείο, που εκτείνεται περίπου σε 500 μέτρα, καλύπτεται από ένα στρώμα πυροσυσώρευσης, πάχους μεταξύ 5 και 25 εκατοστών, που σχηματίζεται από τη ροή του ζεστού νερού που έχει αφήσει ένα ορατό σημάδι στους τοίχους και τη βάση του.

Το εύρημα με την νέα χρονολόγηση

Η χρονολόγηση U-Th που εφαρμόστηκε στα στρώματα πυροσυσσώρευσης, απέδωσε τις πρώτες ημερομηνίες εγκατάστασης στη Λέβεδο πριν από τη Ρωμαϊκή περίοδο, ένα πρωτοφανές εύρημα μέχρι στιγμής. Η τεχνική χρονολόγησης U-Th είναι ιδιαίτερα κατάλληλη για νεότερα υλικά, όπως οι ανθρακικές αποθέσεις σε υδραγωγεία, καθώς επιτρέπει την ακριβή χρονολόγηση των ανθρακικών στρωμάτων μέσω της περιεκτικότητάς τους σε ουράνιο και θόριο.

Ο 12 ιωνικές και μερικές άλλες αρχαίες πόλεις στη δυτική Ανατολία και η θέση του λουτρού Ντογκανμπέι (Φωτογραφία: İsmail İşintek, Altuğ Hasözbek et al.)

Σύμφωνα με την ομάδα, η δομή του υδραγωγείου διαφέρει από τα τυπικά χαρακτηριστικά των κοντινών ρωμαϊκών λουτρών, επιβεβαιώνοντας την κατασκευή σε φάσεις πριν από τη ρωμαϊκή κυριαρχία.

Για τη χρονολόγηση των ανθρακικών σχηματισμών, οι ερευνητές πραγματοποίησαν προσεκτική συλλογή δειγμάτων σε διάφορα σημεία στο υδραγωγείο, δίνοντας προτεραιότητα στα επιφανειακά στρώματα στους τοίχους και τη βάση.

Αναλύσεις και παρασκευάσματα δειγμάτων πραγματοποιήθηκαν στο εργαστήριο U-Series της CENIEH, όπου χρησιμοποιήθηκαν προηγμένες τεχνικές διάλυσης και διαχωρισμού ισοτόπων U-Th. Η ακρίβεια στη συλλογή και ανάλυση των δειγμάτων επέτρεψε στην ομάδα να επιβεβαιώσει δύο ημερομηνίες για τα εξωτερικά στρώματα πυροσυσσώρευσης: ένα από 2.717 ± 106 χρόνια και ένα άλλο 2.528 ± 106 χρόνια.

Σημαντική πρόοδος για την αρχαιολογία της Ανατολίας

Οι ημερομηνίες αυτές έχουν καθοριστεί με περιθώριο λάθους περίπου 100 ετών, αλλά αντιπροσωπεύουν μια σημαντική πρόοδο για την αρχαιολογία της περιοχής. Η συνέπεια των αποτελεσμάτων δείχνει επίσης ότι η πυροσυσσώρευση στα δείγματα συμπεριφέρθηκε ως κλειστό σύστημα σε σχέση με την αποσύνθεση του ουρανίου-234, η οποία ενισχύει την αξιοπιστία των χρονολογήσεων που προέκυψαν.

Πετρογραφικά, οι σχηματισμοί πυροσυσσώρευσης στο υδραγωγείο παρουσιάζουν ελασματοποιημένα στρώματα ασβεστίτη σε δομές που παραπέμπουν σε πυκνά φτερά, καθώς και ακανόνιστα συσσωματώματα ασβεστίτη που υποδεικνύουν ανόργανες διεργασίες καθίζησης.

Αυτοί οι σχηματισμοί μαρτυρούν επίσης ενδείξεις μικροβιακών σχηματισμών σε ορισμένες περιοχές των τοιχωμάτων, γεγονός που υποδηλώνει ότι το ζεστό, ανοργανοποιημένο νερό διευκόλυνε την ανάπτυξη μικροοργανισμών σε ορισμένα σημεία της δομής.

Αυτές οι δομές πυροσυσσώρευσης, θεωρούνται πολύτιμα ιστορικά αρχεία, καθώς κάθε συσσωρευμένο ανθρακικό στρώμα καταγράφει συγκεκριμένες περιβαλλοντικές συνθήκες και ροή νερού κατά τη στιγμή της απόθεσης.

Μέσω της μελέτης αυτών των στρωμάτων, οι αρχαιολόγοι μπορούν να συλλέξουν πληροφορίες σχετικά με περιόδους αυξημένης ροής νερού, δραστηριότητες συντήρησης ή αλλαγές στις πηγές νερού, επιτρέποντας μια πιο λεπτομερή ανακατασκευή της λειτουργικής ιστορίας του υδραγωγείου.

Αν και το υδραγωγείο έχει παραμεληθεί σε μεγάλο βαθμό από τις αρχαιολογικές μελέτες μέχρι σήμερα, η ερευνητική ομάδα έχει τονίσει τη σημασία της διεξαγωγής περαιτέρω ερευνών στην περιοχή.

Από τη δεκαετία του 1960, οι σύγχρονες γεωργικές δραστηριότητες έχουν προκαλέσει σημαντικές ζημιές στη δομή, επηρεάζοντας τη διατήρησή της.

Δυσκολίες στη διεξαγωγή μελετών

Η εγγύτητα του υδραγωγείου με ένα δρόμο και η θέση του σε μια ενεργή γεωργική περιοχή θέτουν πρόσθετες προκλήσεις για τη διατήρηση αυτής της σημαντικής διαθήκης στην αρχαία υδραυλική μηχανική.

Η έλλειψη εξαντλητικών αρχαιολογικών μελετών έχει συμβάλει στην αντίληψη ότι αυτά τα κατάλοιπα δεν είναι τόσο πολύτιμα όσο οι ναοί ή τα μνημεία, ένα λάθος που οι ερευνητές ελπίζουν να διορθώσουν με τη διάδοση αυτών των ευρημάτων. Η ομάδα προτείνει επίσης ότι άλλα λουτρά στις κοντινές περιοχές μπορεί να είναι παρόμοια σε ηλικία,  ή ακόμα και παλαιότερα, συνιστώντας την εφαρμογή παρόμοιων τεχνικών χρονολόγησης σε γειτονικές δομές για να συνθέσουν μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα της ιστορίας της περιοχής.

Δύο γνωστά ερείπια ρωμαϊκής λουτρικής δομής από τον δεύτερο αιώνα μ.Χ. κοντά στο Doğanbey και δομικό χαρακτηριστικό του μελετημένου υδραγωγείου (Πηγή: İsmail İşintek, Altuğ Hasözbek et al).

Αυτή η ανακάλυψη αντιπροσωπεύει μια σημαντική πρόοδο στην κατανόηση της ιστορίας της Λεβέδου και των περιχώρων της.

Η πιθανότητα το υδραγωγείο του Ντογκανμπέι να προηγείται της ρωμαϊκής κατοχής στην περιοχή προσθέτει πολυπλοκότητα στη χρονολογία των οικισμών στη Δυτική Ανατολία. Οι συγγραφείς της μελέτης τονίζουν ότι, ενώ η χρονολόγηση U-Th έχει επιτρέψει την ακριβή εξακρίβωση της ηλικίας αυτής της δομής, η αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή βρίσκεται ακόμα στα αρχικά της στάδια.

Η χρονολόγηση των μεταλλικών κατασκευών στο υδραγωγείο του Ντογκανμπέι αποτελεί οριστική απόδειξη ενός προ-ρωμαϊκού οικισμού στην περιοχή της Λεβέδου, και ανοίγει νέες δυνατότητες για μελλοντική αρχαιολογική έρευνα.

Επιπλέον, προτείνει ότι το σύστημα διαχείρισης των υδάτων στην περιοχή δεν είναι απλώς ρωμαϊκή κληρονομιά, αλλά μια παράδοση που χρονολογείται από τους αρχαίους πολιτισμούς της Ιωνίας που κατοικούσαν στην περιοχή και αξιοποίησαν τις θερμές πηγές για να δημιουργήσουν πολύπλοκες υποδομές.