Φρίντριχ Ένγκελς

Ο γερμανός επιχειρηματίας και πολιτικός φιλόσοφος Φρίντριχ Ένγκελς (Frederick Engels) υπήρξε

ο στενότερος συνεργάτης του Καρλ Μαρξ στη θεμελίωση του λεγόμενου «επιστημονικού σοσιαλισμού» (κομμουνισμού). Συνεργάστηκαν στη συγγραφή του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου» (1848), ενώ ο Ένγκελς, μετά τον θάνατο του Μαρξ, επιμελήθηκε την έκδοση του δεύτερου και του τρίτου τόμου του θεμελιώδους έργου του «Το Κεφάλαιο».

Ο Φρίντριχ Ένγκελς γεννήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 1820 στο Μπάρμεν της Πρωσίας (σήμερα συνοικία της πόλης Βούπερταλ της Γερμανίας). Ο πατέρας του ήταν ιδιοκτήτης ενός εργοστασίου υφαντουργίας στο Μπάρμεν, καθώς και συνεταίρος στο βαμβακουργείο «Έρμεν και Ένγκελς» στο Μάντσεστερ της Αγγλίας. Ο νεαρός Φρίντριχ μεγάλωσε σε οικογενειακό περιβάλλον που εμφορείτο από μετριοπαθείς φιλελεύθερες πολιτικές αντιλήψεις, θερμό πρωσικό πατριωτισμό και αταλάντευτη προτεσταντική πίστη.

Ατίθασο παιδί στα εφηβικά του χρόνια, εγκατέλειψε το σχολείο, ένα χρόνο προτού ολοκληρώσει τις δευτεροβάθμιες σπουδές του και από το 1838 έως το 1841 εργάστηκε σε μία εξαγωγική εταιρεία της Βρέμης για ν’ αποκτήσει εμπειρίες, ενόψει της ενασχόλησής του με τις πατρικές επιχειρήσεις. Στον ελεύθερο χρόνο του μελετούσε ξένες γλώσσες (καυχιόταν ότι γνώριζε 24 γλώσσες), καθώς και φιλελεύθερα και επαναστατικά έργα. Παράλληλα, αρθρογραφούσε με το ψευδώνυμο Φρίντριχ Όσβαλντ για να μην δυσαρεστήσει την οικογένειά του.

Το 1841 κατατάχθηκε ως εθελοντής σ’ ένα σύνταγμα πυροβολικού στο Βερολίνο και παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα στο τοπικό πανεπιστήμιο, παρά την έλλειψη τυπικών προσόντων. Συνέχισε να αρθρογραφεί με το ψευδώνυμο Φρίντριχ Όσβαλντ και αυτή του η ενασχόληση τον βοήθησε να γίνει δεκτός στο νεοεγελιανό κύκλο των Ελευθέρων, όπου σύχναζε και ο Καρλ Μαρξ. Εκεί πρωταγωνίστησε στις φιλοσοφικές μάχες, που κατευθύνονταν κυ­ρίως κατά της θρησκείας.

Μετά την απόλυσή του από τον στρα­τό, ο Ένγκελς γνώρισε τον Μόζες Ες, τον άνθρωπο που τον μύησε στον κομμουνισμό. Ο Ες, γιος πλούσιας γαλλοεβραϊκής οικογένειας, έπεισε τον Ένγκελς ότι η λογική συνέπεια της εγελιανής φιλοσοφίας και διαλεκτικής ήταν ο κομμουνισμός. Του μίλησε επίσης για τον ρόλο που η Αγγλία, με την προχωρημένη βιομηχανία και το ογκούμενο προλεταριάτο της, έμελλε να έχει καθοριστικό ρόλο στις επερχόμενες επαναστατικές εξελίξεις.

Ο Ένγκελς με το πρόσχημα ότι ήθελε ν’ αποκτήσει εμπειρίες στον τομέα των επιχειρήσεων πήγε στην Αγγλία για να εργαστεί στην πατρική επιχείρηση στο Μάντσεστερ, αλλά τις ελεύθερες ώρες του τις αφιέρωνε στα πιστεύω του, γράφοντας άρθρα περί κομμουνισμού, τα οποία δημοσιεύονταν σε εφημερίδες της Αγγλίας και της ηπειρωτικής Ευρώπης.

Στο Μάντσεστερ συνδέθηκε με τη Μαίρη Μπερνς, μία αγράμματη ιρλανδέζα εργάτρια κι έζησαν μαζί μέχρι τον θάνατό της το 1863. Στη συνέχεια ερωτεύτηκε την αδελφή της Λίζυ Μπερνς, την οποία παντρεύτηκε, την ώρα που αυτή χαροπάλευε.

Το 1844, ο Ένγκελς δημοσίευσε δύο άρθρα στα «Γερμανο-Γαλλικά Χρονικά», που εξέδιδε στο Παρίσι ο Κάρολος Μαρξ. Σε αυτά ο Ένγκελς έδινε μία πρώτη ερμηνεία των αρχών του επιστημονικού σοσιαλισμού. Προσπάθησε ν’ αποδείξει ότι ο καπιταλισμός, που βασίζεται στην ατομική ιδιοκτησία, οδηγεί σ’ έναν κόσμο αποτελούμενο από «εκατομμυριούχους και πενόμενους». Η επερχόμενη επανάσταση θα καταργούσε την ατομική ιδιοκτησία και θα οδηγούσε σε μία «συμφιλίωση της ανθρωπότητας με τη φύ­ση και με τον εαυτό της».

Επιστρέφοντας στη γενέτειρά του, ο Ένγκελς πέρασε από το Παρίσι, όπου συνάντησε τον Μαρξ. Η δεκαήμερη παραμονή του είχε ως καρπό μία μόνιμη συνεργασία των δύο ανδρών για την προώθηση του σοσιαλιστικού κινήματος. Στο Μπάρ­μεν, ο Ένγκελς δημοσίευσε την κλασική μελέτη του «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία» (1845).

Η πρώτη σημαντική κοινή τους εργασία ήταν «Η Γερμανική Ιδεολογία» (1845), που όμως δεν δημοσιεύθηκε παρά μόνο ύστερα από παρέ­λευση ογδόντα και πλέον χρόνων. Ήταν μία αυστηρή κριτική στους παλαιότερους νεοεγελιανούς συνεργάτες τους και μάλιστα προχωρούσε και σε επιθέσεις εναντίον διάφορων γερμανών σοσιαλιστών, οι οποίοι αρνούνταν την ανα­γκαιότητα της επανάστασης. Τρία χρόνια αργότερα συνέταξαν το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο», που αποτελεί τη «Βίβλο» του κομμουνιστικού κινήματος.

Η πολιτική αναταραχή που συντάραξε την Ευρώπη το 1848 και που επισπεύσθηκε από την απόπειρα των γερμανικών κρατών να θέσουν τέρμα σ’ ένα απολυταρχικό, σχεδόν φεου­δαρχικό, πολιτικό σύστημα και να το αντικαταστήσουν με μία συνταγματική, αντιπροσωπευτική μορφή διακυ­βέρνησης, στάθηκε αποφασιστικό γεγονός στη ζωή του Μαρξ και του Ένγκελς.

Ήταν η μοναδική τους ευκαιρία να πάρουν άμεσα μέρος σε μία κατά βάση φιλελεύθερη επανάσταση και να την οδηγήσουν σε μία κομμουνιστική νίκη. Κύριο όπλο τους ήταν η «Νέα Εφημερίδα του Ρήνου», που εξέδιδε ο Μαρξ στην Κολωνία σε συνεργασία με τον Ένγκελς.

Μετά την αποτυχία της επανάστα­σης, ο Ένγκελς και ο Μαρξ ξανασυναντήθηκαν στο Λονδίνο, για να αναδιοργανώσουν την Κομμουνιστική Λίγκα, που είχε ιδρυθεί στην αγγλική πρωτεύουσα και για την οποία είχαν γράψει το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο», πιστεύοντας ότι δεν θα αργούσε να ξεσπάσει μία νέα επανάσταση.

Για να τα καταφέρει να συντηρεί τον εαυτό του και τον Μαρξ, δέχθηκε μία θέση υπαλλήλου στην εταιρεία «Έρμεν και Ένγκελς» στο Μάντσεστερ, όπου τελικά έγινε συνεταίρος της επιχείρησης. Για μία ακόμη φορά συμπεριφέρθηκε ως επιτυχημένος επιχειρηματίας, αποφεύγοντας συστηματικά να ανα­κατεύει τις κομμουνιστικές του αρχές και τις αντικαπιταλιστικές του αντιλήψεις στις κερδοφόρες εργασίες της επιχείρησης. Έτσι κατάφερνε να στέλνει τακτικά χρήματα στον Μαρξ.

Όταν ο Ένγκελς πούλησε το μερίδιό του στην επιχείρηση, το 1869, πήρε αρκετά χρήματα, που του επέτρεπαν να ζήσει άνετα για το υπόλοιπο της ζωής του και να προσφέρει στον Μαρξ ένα ετήσιο επίδομα 350 λιρών.

Το 1878 δημοσίευσε το έργο «Η Επανάσταση του κυρίου Όιγκεν Ντίρινγκ στην Επιστήμη» (1878), γνωστότερο με τον τίτλο «Αντί-Ντίρινγκ», που συνετέλεσε περισσότερο από κάθε άλλο στη διάδοση της μαρξιστικής σκέψης. Το βιβλίο αυτό εκμηδένισε την επιρροή του Όιγκεν Ντίρινγκ, ενός πανεπι­στημιακού καθηγητή στο Βερολίνο, που απειλούσε να υποκαταστήσει τη θέση του Μαρξ ανάμεσα στους γερμανούς σοσιαλδημοκράτες.

Μετά τον θάνατο του Καρλ Μαρξ το 1883, ο Ένγκελς επιβλήθηκε ως η κύρια αυθεντία στα θέματα του μαρξισμού. Επανεξέδωσε τα έργα του και συμπλήρωσε τον δεύτερο και τον τρίτο τόμο του «Κεφαλαίου» (1885 και 1894), με βάση τα ανολοκλήρωτα χειρόγραφα και τις σκόρπιες σημειώσεις του Μαρξ.

Ως χαρακτήρας, ο Ένγκελς περιγράφεται ως ευγενικός στους τρόπους, με συμπεριφορά άγγλου τζέντλεμαν. Συνήθως ήταν πρόσχαρος και πνευματώδης, κι έδειχνε μεγάλη αγάπη για τη ζωή. Είχε όμως έναν άτεγκτο κώδι­κα τιμής και απαντούσε σκληρά σε κάθε προσβολή που του γινόταν. Κα­μιά φορά, μάλιστα, έφθανε σε τέτοια βιαιότητα, ώστε το 1848 διάφοροι φίλοι της δυάδας επιχείρησαν, δίχως επιτυχία, να πείσουν τον Μαρξ να τον αποκηρύξει.

Ο Φρίντριχ Ένγκελς πέθανε στις 5 Αυγούστου 1895 στο Λονδίνο, σε ηλικία 74 ετών.