Αποκαλύφθηκαν τα μυστικά που κρύβει διάσημο ψηφιδωτό του Μεγάλου Αλεξάνδρου – Οι επιστήμονες βρήκαν από πού προέρχονται οι 2 εκατ. μικροσκοπικές πέτρες

Το  Ψηφιδωτό του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το οποίο φιλοξενείται

στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης  (MANN), είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα τέχνης της Ρωμαϊκής Αρχαιότητας.

Το μωσαϊκό, με τις εντυπωσιακές διαστάσεις (583 x 325 εκ.) αποτελείται σχεδόν από 1.9 εκατομμύριο ψηφίδες και απεικονίζει την Μάχη της Ισσού, κατά την οποία ο Μακεδονικός στρατός του Μεγάλου Αλεξάνδρου επικράτησε έναντι των περσικών στρατευμάτων του Δαρείου του ΙΙΙ.

 Η ανακάλυψη στην Πομπηία

Από την ανακάλυψή του στην Πομπηία, το 1831, το έργο τέχνης έχει συγκεντρώσει τον καλλιτεχνικό θαυμασμό, εξάπτοντας την φαντασία. Πρόσφατα, έγινε το επίκεντρο μη επεμβατικών επιστημονικών ερευνών μελετών που αποσκοπούν στη διατήρηση της ιστορικής του ακεραιότητας. Το έργο τέχνης, είχε ανακαλυφθεί στην Οικία του Φαύνου, μία από τις πιο πολυτελείς της Πομπηίας, θαμμένο μετά την έκρηξη του Βεζούβιου, το 79 μ.Χ.

Μη παρεμβατικές τεχνολογίες αξιοποιήθηκαν για την ανάλυση του ψηφιδωτού, (Φωτογραφία: G. Balassone et al).

Η τεχνική του, η opus vermiculatum, επιτρέπει μία εξαιρετική εικονογραφική λεπτομέρεια, μέσω μικροσκοπικών ψηφίδων,  που αναπαριστούν αριστοτεχνικά το πρόσωπο του Αλεξάνδρου και τις σκηνές της μάχης.

Οι μη παρεμβατικές μέθοδοι ανάλυσης

Σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες, το ψηφιδωτό είναι αντίγραφο ενός χαμένου πίνακα της Ελληνιστικής εποχής, τον οποίο ενδεχομένως φιλοτέχνησε ο Φιλόξενος ο Ερετριεύς, περί το 314 π.Χ.

Το  2020, το ίδρυμα MANΝ ανέλαβε το φιλόδοξο σχέδιο της αποκατάστασης του ψηφιδωτού, με τη χρήση μη καταστροφικών μεθόδων ανάλυσης, οι οποίες συνδυάζουν προηγμένη τεχνολογία με διεπιστημονονικές τεχνικές. Συγκεκριμένα χρησιμοποιήθηκαν, μεταξύ άλλων, εργαλεία όπως ψηφιακό βιντεομικροσκόπιο, φασματοσκοπία Ράμαν, υπέρυθρη θερμογραφία, και φορητή ανάλυση φθορισμού ακτίνων Χ.

Οι τεχνικές αυτές, έδωσαν στους μελετητές τη δυνατότητα να χαρτογραφήσουν τη χημική και ορυκτολογική σύνθεση των ψηφίδων, να ταυτοποιήσουν τα υλικά των αρχαίων προσπαθειών συντήρησης και ν’ αξιολογήσουν τη δομική κατάσταση του ψηφιδωτού.

Μια από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις, ήταν η αναγνώριση δέκα ξεχωριστών χρωμάτων ψηφίδων, που είναι φιλοτεχνημένες με φυσικά υλικά, όπως ανθρακικά άλατα, πυριτικό και χρωματιστό γυαλί.

Επιπλέον, βρέθηκαν ίχνη υλικών που είχαν χρησιμοποιηθεί σε προηγούμενες συντηρήσεις, του 19^ου αιώνα, όπως γύψος και φυσικό κερί, προκειμένου να σταθεροποιηθεί το έργο τέχνης. Αν και οι ουσίες αυτές είχαν σκοπό να προστατεύσουν την επιφάνεια, συνετέλεσαν στη φθορά του ψηφιδωτού, λόγω της υγρασίας και των χημικών αντιδράσεων, με το πέρασμα του χρόνου.

Πρόκληση η συντήρηση των μωσαϊκών

Η συντήρηση των μωσαϊκών αντιμετωπίζει σημαντικές δυσκολίες, όπως οι παραμορφώσεις των ψηφίδων από μηχανική πίεση και από διακυμάνσεις στη θερμοκρασία και την υγρασία. Χάρη στην υπέρυθρη θερμογραφία, ταυτοποιήθηκαν περιοχές με θερμικές ανωμαλίες, καταδεικνύοντας πιθανές δομικές αδυναμίες.

Η πολυφασματική απεικόνιση αποκάλυψε την ύπαρξη προστατευτικών υλικών που εφαρμόζονταν κατά την μετακίνησή του στο μουσείο, τον 19^ο αιώνα, μεγάλο μέρος των οποίων απομακρύνθηκε ή αποσταθεροποιήθηκε.

Τα διαφορετικά είδη των ψηφίδων που συνθέτουν το έργο, (Φωτογραφία: G. Balassone et al).

Αρχαιομετρικές αναλύσεις, δίνουν στους αρχαιολόγους τη δυνατότητα να κάνουν πιθανές υποθέσεις για τη γεωλογική προέλευση των ψηφίδων, που μπορεί να ήταν περιοχές της Μεσογείου, όπως η Ιταλία, η Ελλάδα, η Ιβηρική Χερσόνησος και η Τυνησία.

Οι λευκές ψηφίδες, για παράδειγμα, μπορεί να προέρχονται από μάρμαρο της Καρράρα, ενώ οι πράσινες και οι μαύρες, από σερπεντινίτη και βασάλτη, είτε από την περιοχή, ή από άλλα σημεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Το ψηφιδωτό εξακολουθεί να αποτελεί το επίκεντρο συνεχιζόμενης έρευνας, με  νέα δεδομένα να προκύπτουν από τις ενδοσκοπήσεις της  πίσω πλευράς του και, από τις τρισδιάστατες αναλύσεις της εσωτερικής του δομής. Η αναλυτική αυτή προσέγγιση, δεν διασφαλίζει μόνο την πλήρη αποκατάστασή τους, αλλά συντελεί και στην εξέλιξη της γνώσης σχετικά με τις καλλιτεχνικές τεχνικές και τα υλικά της αρχαιότητας.