Διεθνής Ημέρα Νερού: Μύθοι, θεότητες και η αρχέγονη ιερότητα του καθαρού νερού

Η Παγκόσμια Ημέρα Νερού γιορτάζεται στις 22 Μαρτίου και τονίζει τη σημασία του καθαρού νερού. Η αξία του νερού ως ζωογόνος πηγή διαφαίνεται από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

Το νερό υπήρξε ανέκαθεν θεμελιώδες στοιχείο για την ανθρώπινη επιβίωση και ανάπτυξη.

Στους αρχαίους πολιτισμούς, το νερό δεν ήταν απλώς ένας φυσικός πόρος αλλά και μια ισχυρή συμβολική οντότητα, που συνδεόταν με τη ζωή, τον θάνατο, την καθαρτήρια δύναμη και τη θεϊκή τιμωρία.

Οι αντιλήψεις περί καθαρότητας και μόλυνσης του νερού αντικατοπτρίζουν τις κοινωνικές, θρησκευτικές και ηθικές αξίες κάθε εποχής.

 

Η χρήση του νερού στις τελετουργίες, η λατρεία θεοτήτων που σχετίζονταν με αυτό, αλλά και η διαχείρισή του στην καθημερινή ζωή δείχνουν πόσο καθοριστικό ήταν για την εξέλιξη των κοινωνιών.

Το Νερό ως Σύμβολο Καθαρότητας

Σχεδόν σε κάθε πολιτισμό, το νερό συνδέθηκε με την έννοια της καθαρότητας, τόσο σε φυσικό όσο και σε πνευματικό επίπεδο.

Στην αρχαία Ελλάδα, το νερό χρησιμοποιούνταν σε τελετουργικές καθάρσεις, όπως στα μυστήρια της Ελευσίνας, όπου οι πιστοί καθαρίζονταν σε ποτάμια ή θάλασσες πριν από την ιεροτελεστία.


O Abzu είναι η αρχέγονη θεότητα του γλυκού νερού, αρχικά γνωστή στους Μεσοποταμίτες.

Οι ναοί διέθεταν κρήνες ή ειδικές δεξαμενές για την κάθαρση των επισκεπτών, γεγονός που δείχνει τη σύνδεση του νερού με τη θρησκευτική αγνότητα.

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η καθαριότητα δεν ήταν μόνο σωματική, αλλά και ηθική.

Στην αρχαία Αίγυπτο, ο Νείλος θεωρούνταν ιερός και πηγή ζωής, ενώ το νερό χρησιμοποιούνταν στις ταφικές τελετές για τον εξαγνισμό του νεκρού.

Οι ιερείς των ναών έπλεναν τα αγάλματα των θεών καθημερινά με νερό του Νείλου, πιστεύοντας ότι αυτό εξασφάλιζε την εύνοιά τους.



Παρόμοιες πρακτικές παρατηρούνται και στην ινδουιστική παράδοση, όπου το νερό του Γάγγη θεωρείται ιερό και χρησιμοποιείται για τον εξαγνισμό του σώματος και της ψυχής.

Η σημασία του νερού ως καθαρτήριου στοιχείου διατηρείται μέχρι σήμερα σε πολλές θρησκευτικές παραδόσεις.


Εικονογράφηση του Νορβηγού καλλιτέχνη Theodor Kittelsen για ένα nøkken, ένα πλάσμα του νερού που αλλάζει μορφή από τη γερμανική και σκανδιναβική λαογραφία, 1904.
Το Νερό ως Πηγή Ζωής και Καταστροφής

Οι αρχαίοι πολιτισμοί αντιλαμβάνονταν το νερό ως διττό στοιχείο: από τη μία πλευρά, έδινε ζωή, από την άλλη μπορούσε να επιφέρει καταστροφή.

Οι μεγάλες πλημμύρες, όπως εκείνες του Νείλου, του Τίγρη και του Ευφράτη, μπορούσαν να είναι ευεργετικές, προσφέροντας εύφορη γη για καλλιέργεια, αλλά και καταστροφικές όταν έπαιρναν ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Το νερό, ως στοιχείο που ξεπερνούσε την ανθρώπινη δύναμη, συνδέθηκε με θεϊκές παρεμβάσεις.

Οι μύθοι για τις πλημμύρες είναι παγκόσμιοι και συχνά συνδέονται με θεϊκή τιμωρία.

Ο πιο γνωστός δυτικός μύθος είναι αυτός του Κατακλυσμού του Νώε στη Βίβλο, αλλά και η ελληνική εκδοχή του μύθου με τον Δευκαλίωνα και την Πύρρα, που επέζησαν μιας θεϊκής πλημμύρας, επανιδρύοντας την ανθρωπότητα.



Αντίστοιχες ιστορίες βρίσκουμε και στη Μεσοποταμία, όπως στον «Έπος του Γκιλγκαμές».

Στην Κίνα, καταγράφονται μύθοι για κατακλυσμούς που ελέγχθηκαν από ήρωες όπως ο Γιου ο Μέγας, ο οποίος φέρεται να ανέπτυξε συστήματα διαχείρισης των υδάτων για να σώσει τον λαό του.
Η Μόλυνση του Νερού στην Αρχαιότητα

Παρότι οι αρχαίοι πολιτισμοί δεν διέθεταν τη σύγχρονη γνώση για τη μόλυνση του νερού από μικροοργανισμούς, είχαν επίγνωση ότι το μολυσμένο νερό μπορούσε να είναι επικίνδυνο.

Στην αρχαία Ελλάδα, υπήρχαν νόμοι που απαγόρευαν τη ρίψη ακαθαρσιών σε ιερά ποτάμια και πηγές.

Ο Ιπποκράτης ήταν από τους πρώτους που συνέδεσαν το νερό με την υγεία, αναφέροντας ότι οι πόλεις που είχαν κακής ποιότητας νερό αντιμετώπιζαν περισσότερες επιδημίες.

Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν φίλτρα από ύφασμα για να καθαρίζουν το νερό, ενώ οι Κινέζοι βράζανε το νερό πριν την κατανάλωση, πρακτικές που συνέβαλαν στην προστασία της υγείας.


Το Pont du Gard, μια ρωμαϊκή γέφυρα και υδραγωγείο του πρώτου αιώνα μ.Χ. που διασχίζει τον ποταμό Gardon κοντά στην πόλη Vers-Pont-du-Gard στη νότια Γαλλία.

Οι Ρωμαίοι κατασκεύασαν ένα από τα πιο προηγμένα συστήματα ύδρευσης και αποχέτευσης της αρχαιότητας.

Τα υδραγωγεία τους μετέφεραν καθαρό νερό από απομακρυσμένες πηγές, ενώ οι υπόνομοι απομάκρυναν τα λύματα.

Παρόλα αυτά, η μόλυνση του νερού από μόλυβδο (λόγω των σωληνώσεων) πιθανώς συνέβαλε στη σταδιακή παρακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Οι αρχαίοι πολιτισμοί κατανοούσαν ότι το νερό μπορούσε να μεταφέρει ασθένειες, γι’ αυτό ανέπτυξαν κανόνες για τη διαχείρισή του.
Νερό και Θεότητες

Σε κάθε αρχαίο πολιτισμό, θεότητες σχετίζονταν με το νερό.

Οι Έλληνες λάτρευαν τον Ποσειδώνα ως θεό των θαλασσών, ενώ οι Νύμφες και οι Ναϊάδες προστάτευαν ποτάμια και πηγές.

Στη Μεσοποταμία, ο Ένκι ήταν θεός των γλυκών νερών, ενώ στην Αίγυπτο, ο θεός Χαπί αντιπροσώπευε τον Νείλο και τη γονιμότητα που έφερνε.


Suijin, Ιαπωνική θεότητα του νερού

Στην ιαπωνική μυθολογία, η θεότητα Σουϊτζίν ήταν προστάτης του νερού και των ψαράδων.

Η σύνδεση θεοτήτων με το νερό δείχνει πόσο σημαντικός ήταν ο ρόλος του στην καθημερινή ζωή και την κοσμοαντίληψη των λαών.
Διαχρονική αξία

Το νερό ήταν και παραμένει κεντρικό στοιχείο στην ανθρώπινη εμπειρία, τόσο σε πρακτικό όσο και σε συμβολικό επίπεδο.

Οι αρχαίοι πολιτισμοί το λάτρεψαν, το φοβήθηκαν, το σεβάστηκαν και προσπάθησαν να το ελέγξουν.

Σήμερα, η μόλυνση και η λειψυδρία αποτελούν κρίσιμα ζητήματα, υπενθυμίζοντάς μας ότι η σοφία των αρχαίων σχετικά με τη σημασία του νερού εξακολουθεί να έχει αξία.