Ανακαλύφθηκαν κρίκοι με αλυσίδες για τα πόδια σε αρχαίο ορυχείο στην έρημο – Οι σκλάβοι δούλευαν σιδηροδέσμιοι

Μία πρόσφατη αρχαιολογική ανακάλυψη σε αρχαίο ορυχείο στην

έρημο, αποκάλυψε την σκληρή πραγματικότητα με την οποία ήταν αντιμέτωποι οι εργάτες εκεί. Ήταν σκλάβοι και δούλευαν σιδηροδέσμιοι, φορώντας σιδερένιους κρίκους στα πόδια.

Η ανακάλυψη έγινε στην Ανατολική Έρημο της Αιγύπτου, και αφορά τα ορυχεία που λειτουργούσαν την εποχή των Πτολεμαίων. Κατά τη διάρκεια ανασκαφών στη Ghozza, μία ομάδα Γάλλων ερευνητών, έφερε στο φως σιδερένια δεσμά με τα οποία αλυσόδεναν τους εργάτες των χρυσωρυχείων. Eπαληθεύεται έτσι η εφαρμογή καταναγκαστικής εργασίας κατά τη λειτουργία των ορυχείων, στη διάρκεια του 3ου αιώνα π.Χ.

 Η Αίγυπτος ήταν ανέκαθεν ένας τόπος πλούσιος σε μεταλλεύματα, και ο χρυσός της ήταν πάντα πολυπόθητος. Κατά τη διάρκεια του Νέου Βασιλείου  (1500-1000 π.Χ. ), η εξόρυξη στην Ανατολική Έρημο, είχε φτάσει στο απόγειό της.

Σιδερένιοι κρίκοι στο αρχαίο ορυχείο, (Φωτογραφία: B. Redon).

Όμως, κατά τη διάρκεια της Πτολεμαϊκής περιόδου, (332-30 π.Χ.), η εξόρυξη του χρυσού ήταν που είχε φτάσει στο ζενίθ της. Οι Πτολεμαίοι, μακεδονική βασιλική οικογένεια της Ελληνιστικής περιόδου, είχαν ανάγκη από τους πόρους της χώρας για να χρηματοδοτούν τις στρατιωτικές τους επιχειρήσεις, τα αρχιτεκτονικά σχέδια και για να διατηρούν τη δύναμή τους στην περιοχή.

Κατά την εποχή αυτή, αυξήθηκαν οι χρυσωρύχοι, με περίπου 40 ενεργές επιχειρήσεις να υλοποιούνται κατά τη Δυναστεία των Πτολεμαίων. Μεταξύ αυτών ήταν και η επιχείρηση στο Samut North, ένας χώρος που ανασκάφηκε το 2014 και έφερε στο φως ένα οργανωμένο σύστημα παραγωγής, με εργάτες που ήταν περιορισμένοι και υπό αυστηρή επιτήρηση.

Ωστόσο, η ανακάλυψη στη Ghozza, δίνει στοιχεία για το πόσο περίπλοκη ήταν η οργάνωση της εργασίας στα ορυχεία. Οι ανασκαφές στη Ghozza, οι οποίες έχουν ξεκινήσει από το 2020, έφεραν στο φως δύο φάσεις κατοίκησης μέσα σε πολλά χρόνια, στο δεύτερο μισό του 3^ου αιώνα π.Χ.

Σε αντιδιαστολή με το Samut North, η Ghozza φαίνεται πως ήταν οργανωμένη με την  μορφή ενός χωριού με δρόμους, οικιστικά τετράγωνα, διοικητικά κτίρια και λουτρά, υποδηλώνοντας διαφορές στην κοινωνική δομή.

Ενώ στο Samut North, για τη σύνθλιψη του χαλαζία, χρησιμοποιούνταν συλλογικοί μύλοι, στη Ghozza αποκαλύφθηκαν στοιχεία χειρωνακτικής άλεσης με πέτρες, τα οποία υποδηλώνουν ένα διαφορετικό σύστημα παραγωγής.

Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες ανακαλύψεις ήταν ο μεγάλος αριθμός οστράκων (θραύσματα κεραμικών που χρησιμοποιούνταν για γραφή), τα οποία έδωσαν πληροφορίες για την καθημερινή ζωή των μεταλλωρύχων.

Ολοκληρωμένο σετ σιδερένιων δεσμών (Φωτογραφία: M. Kačičnik / Institut français d’archéologie orientale

Ορισμένες επιγραφές, υποδηλώνουν πως κάποιοι από τους εργάτες πληρώνονταν, εγείροντας ερωτήματα σχετικά με τις διαφορές στο εργατικό δυναμικό του ορυχείου.

Σιδηροδέσμιοι εργάτες του χρυσωρυχείου

Ωστόσο, η ανακάλυψη σιδερένιων κρίκων τον Ιανουάριο του 2023 σε χώρο αποθήκευσης και παραγωγής μετάλλων εντός της Ghozza  παρέχει απτές αποδείξεις ότι ορισμένοι ανθρακωρύχοι εργάζονταν αλυσοδεμένοι.

Οι ερευνητές βρήκαν δύο σετ αλυσίδων:  ένα με επτά δακτυλίους για τα πόδια και δύο αρθρωτούς συνδέσμους, προσεκτικά τοποθετημένους σε ένα λάκκο μέσα σε ένα διάδρομο, και ένα άλλο με τέσσερις συνδέσμους και διάσπαρτα θραύσματα δακτυλίων σε ένα άλλο δωμάτιο.

Τα δεσμά αυτά, είχαν σχεδιαστεί σχεδόν αποκλειστικά για τον περιορισμό των ανθρώπων και τα έδεναν γύρω από τους αστραγάλους, ενώ μπορούσαν να αφαιρεθούν μόνο με εξωτερική παρέμβαση. Αν και επέτρεπαν την κίνηση των χεριών, η βάδιση με αυτά ήταν επίμοχθη και εξουθενωτική και μετέτρεπε την μέρα του εργαζομένου σε αδιάλειπτο μαρτύριο.

Η παρουσία των δεσμών αντιστοιχεί σε περιγραφές του Αγαθαρχίδη, του Έλληνα ιστορικού του 2^ου αιώνα, ο οποίος αναφέρει πως, οι εργάτες του ορυχείου της Αιγύπτου, ήταν αιχμάλωτοι πολέμου και καταδικασμένοι εγκληματίες που δούλευαν αδιάλειπτα, μέρα και νύχτα, με δεμένα τα πόδια τους.

Αν και τα αρχαία κείμενα κάνουν λόγο για τις πρακτικές αυτές, τα αρχαιολογικά στοιχεία στα ορυχεία είναι εξαιρετικά σπάνια, κάνοντας την ανακάλυψη αυτή, πολύ σημαντική για την κατανόηση της σκλαβιάς στην Αίγυπτο, την εποχή των Πτολεμαίων.

Εικόνα δέσμιου άνδρα σε κύλικα που ανακαλύφθηκε στη Νάπολη. Χρονολογείται στο 490 – 480 π.Χ. (Φωτογραφία: Εθνικό αρχαιολογικό μουσείο του Leiden).

Η ανακάλυψη στη Ghozza, αποκαλύπτει ομοιότητες ανάμεσα στην εξορυκτική τεχνολογία της Αιγύπτου με εκείνη της Ελλάδας. Τα δεσμά που ανακαλύφθηκαν στο ορυχείο, θυμίζουν αντίστοιχα δεσμά που έχουν βρεθεί στα μεταλλεία αργύρου στο Λαύριο, όπου εργάζονταν σκλάβοι σε παρόμοιες συνθήκες.

Επίσης, οι τεχνικές σύνθλιψης χαλαζία στο Samut North παρουσιάζουν παραλληλισμούς με εκείνες του Λαυρίου, υποδηλώνοντας πως οι μηχανικοί της Ελλάδας έφερναν την τεχνική τους γνώση στην Πτολεμαϊκή  Αίγυπτο.

Η ανακάλυψη των αλυσίδων στη Ghozza, επιβεβαιώνει πως τουλάχιστον οι μισοί από τους εργάτες των Πτολεμαϊκών ορυχείων, δούλευαν υπό εξαναγκασμό. Η οργάνωση ωστόσο, του οικισμού, υποδηλώνει πως δεν ήταν όλοι οι εργάτες σκλάβοι ή αιχμάλωτοι.

Η έλλειψη σαφών περιοχών εγκλεισμού ή κάποιου άλλου περιορισμού και τα στοιχεία για τους μισθούς σε ορισμένες περιπτώσεις εγείρουν ερωτήματα σχετικά με την κοινωνική σύνθεση του πληθυσμού των μεταλλείων και τον βαθμό κινητικότητας των εργαζομένων.

Στη Ghozza, απομένουν πολλά ακόμη να ανακαλυφθούν. Παραπάνω από το μισό πεδίο έχει ανασκαφεί και η έρευνα συνεχίζεται, για την ανεύρεση περισσότερων στοιχείων σχετικά με τις ζωές των εργατών στα ορυχεία.

Η ανακάλυψη ωστόσο, αποκαλύπτει την ανθρώπινη αξιοποίηση των χρυσορυχείων της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου, υπενθυμίζοντάς μας πως, ο πλούτος του πολιτισμού αυτού, κόστισε πολλές ανθρώπινες ζωές.