Γιατί η πράσινη ενέργεια δεν ρίχνει (ακόμη) τους λογαριασμούς ρεύματος

Του Μάνου Κρανίδη*

*Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ, MSc, CEO,  Τεχνική εταιρεία -Διαχείριση Ακινήτων «KRAMA PROPERTY»

www.kramaproperty.com, manoskranidis@gmail.com, Γραμματέας Ενημέρωσης ΠΟΜΙΔΑ, Δημοτικός Σύμβουλος Χαλανδρίου

Η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχει πετύχει εντυπωσιακή πρόοδο στη διείσδυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ). Ηλιακή και αιολική ενέργεια καλύπτουν πλέον σημαντικό μέρος της ζήτησης, πολλές φορές φτάνοντας να τροφοδοτούν σχεδόν αποκλειστικά το ηλεκτρικό σύστημα της χώρας. Παρ’ όλα αυτά, οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας για τους καταναλωτές παραμένουν υψηλές — και σίγουρα δεν ακολουθούν την καθοδική πορεία που θα περίμενε κανείς από μια οικονομία που στηρίζεται όλο και περισσότερο σε φθηνότερες και καθαρές πηγές ενέργειας. Το γεγονός αυτό δεν έχει περάσει απαρατήρητο· μάλιστα έχει αναγνωριστεί και από τον ίδιο τον Πρωθυπουργό.

Η εξήγηση δεν είναι απλή ούτε μονοδιάστατη. Το ενεργειακό σύστημα λειτουργεί με συγκεκριμένους κανόνες που συχνά καθορίζουν τις τελικές τιμές πολύ περισσότερο από το κόστος παραγωγής της ίδιας της πράσινης ενέργειας. Επιπλέον, η ενεργειακή μετάβαση συνεπάγεται σημαντικές επενδύσεις σε υποδομές, τεχνολογίες και μηχανισμούς αγοράς — επενδύσεις που αντικατοπτρίζονται τελικά στους λογαριασμούς ρεύματος.

Η παραγωγή από αιολικά και φωτοβολταϊκά πάρκα έχει σχεδόν μηδενικό μεταβλητό κόστος και δεν επηρεάζεται από τις διακυμάνσεις των τιμών των ορυκτών καυσίμων. Ωστόσο, οι τελικές τιμές στην αγορά δεν προκύπτουν απευθείας από το κόστος παραγωγής. Καθορίζονται από τον τρόπο λειτουργίας της αγοράς και τις τεχνικές ανάγκες του συστήματος.Υπάρχουν μέρες που η ηλιακή και αιολική παραγωγή φτάνει να καλύπτει σχεδόν το 100% της ζήτησης. Παρ’ όλα αυτά, οι τιμές παραμένουν υψηλές ή παρουσιάζουν έντονες διακυμάνσεις.

Η βασική αιτία βρίσκεται στον τρόπο που διαμορφώνεται η χονδρεμπορική τιμή ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά και στις παράλληλες δαπάνες που απαιτούνται για να στηριχθεί ένα αξιόπιστο, σταθερό και ευέλικτο ενεργειακό δίκτυο. Η ελληνική αγορά ηλεκτρισμού λειτουργεί με βάση την «οριακή τιμή συστήματος». Αυτό σημαίνει πως η τελευταία και ακριβότερη μονάδα που απαιτείται για την κάλυψη της ζήτησης είναι εκείνη που καθορίζει την τιμή για το σύνολο της αγοράς. Τις περισσότερες ώρες της ημέρας, αυτή η μονάδα είναι μονάδα φυσικού αερίου. Ο λόγος είναι ότι το φυσικό αέριο προσφέρει τη μεγαλύτερη ευελιξία: μπορεί να ενεργοποιείται και να απενεργοποιείται γρήγορα για να καλύπτει τα κενά που αφήνουν οι ΑΠΕ, ειδικά όταν ο ήλιος δύει και ο άνεμος πέφτει. Έτσι, ακόμη κι αν το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειας έχει παραχθεί φθηνά, η τελική τιμή καθορίζεται από το ακριβό φυσικό αέριο.Το αποτέλεσμα είναι ένα «παράδοξο»: όσο αυξάνεται η διείσδυση των ΑΠΕ, τόσο μειώνεται το μεταβλητό κόστος, αλλά η τιμή για τους καταναλωτές παραμένει ευάλωτη στις διακυμάνσεις των διεθνών αγορών φυσικού αερίου.

Η ενεργειακή μετάβαση απαιτεί πολύ περισσότερα από απλή παραγωγή πράσινης ενέργειας. Χρειάζεται εκτεταμένες επενδύσεις σε δίκτυα μεταφοράς και διανομής, υποσταθμούς, συστήματα αποθήκευσης και ψηφιακές τεχνολογίες. Μόνο έτσι μπορεί να διασφαλιστεί ότι η ενέργεια θα φτάνει στους καταναλωτές με ασφάλεια, χωρίς διακοπές και χωρίς απώλειες. Αυτά τα έργα κοστίζουν δισεκατομμύρια ευρώ και χρειάζονται χρόνια για να ολοκληρωθούν. Σε περιβάλλον αυξημένων επιτοκίων, το χρηματοοικονομικό βάρος είναι ακόμη μεγαλύτερο. Το κόστος αυτό, έστω και έμμεσα, μεταφέρεται στους λογαριασμούς των καταναλωτών μέσω των ρυθμιζόμενων χρεώσεων.

Ένα ακόμα εμπόδιο είναι ο κορεσμός των δικτύων μεταφοράς και διανομής. Σε πολλές περιοχές της χώρας, το δίκτυο δεν μπορεί να απορροφήσει όλη την παραγόμενη ενέργεια από ΑΠΕ. Αυτό οδηγεί σε περικοπές παραγωγής (curtailments), δηλαδή σε μείωση της λειτουργίας των μονάδων, ακόμη και όταν υπάρχει διαθέσιμη ενέργεια. Με άλλα λόγια, πράσινη ενέργεια που έχει ήδη παραχθεί δεν αξιοποιείται, και το σύστημα καλείται να καλύψει τα κενά με ακριβότερες πηγές. Το κόστος αυτής της αναποτελεσματικότητας επιβαρύνει τελικά όλους.

Για να γίνει η πράσινη ενέργεια πραγματικό «αντίδοτο» στο υψηλό ενεργειακό κόστος, απαιτούνται στοχευμένες παρεμβάσεις σε 6 βασικούς άξονες:

Ανάπτυξη έργων αποθήκευσης. Η απουσία αποθήκευσης προκαλεί έντονες διακυμάνσεις τιμών: χαμηλές τιμές το μεσημέρι με υπερπαραγωγή και υψηλές τιμές το βράδυ. Η ενσωμάτωση έργων αποθήκευσης θα επιτρέψει τη μεταφορά φθηνής ενέργειας σε ώρες αιχμής, σταθεροποιώντας την αγορά.

Διαχείριση της ζήτησης (demand response). Η ευελιξία δεν αφορά μόνο την παραγωγή αλλά και την κατανάλωση. Μέσω έξυπνων μετρητών και δυναμικών τιμολογίων, οι καταναλωτές μπορούν να μετακινούν την κατανάλωσή τους εκτός ωρών αιχμής, μειώνοντας το συνολικό κόστος και την πίεση στο σύστημα.

Ενίσχυση και ψηφιοποίηση των δικτύων. Η αναβάθμιση των δικτύων μεταφοράς και διανομής και η δημιουργία διεθνών διασυνδέσεων θα επιτρέψουν την πλήρη αξιοποίηση της παραγόμενης πράσινης ενέργειας και θα περιορίσουν τις απώλειες.

Μεταρρύθμιση του μοντέλου τιμολόγησης. Το οριακό μοντέλο τιμολόγησης δεν αντικατοπτρίζει πάντα το πραγματικό κόστος παραγωγής και δημιουργεί στρεβλώσεις. Μια πιο δίκαιη συμμετοχή των ΑΠΕ και της αποθήκευσης στις αγορές εξισορρόπησης μπορεί να οδηγήσει σε σταθερότερες και χαμηλότερες τιμές.

Η ανάγκη για καλύτερο ανταγωνισμό λιανικής και μεγαλύτερη διαφάνεια στους λογαριασμούς ρεύματος με περιορισμό των πρόσθετων χρεώσεων στον τελικό καταναλωτή. 

Ανάπτυξη των έργων ΦΒ στη στέγη για συμψηφισμό και μείωση της κατανάλωσης με στήριξη του νέου μοντέλου του Prosumer, δηλαδή του πολίτη παραγωγού και όχι καταναλωτή.

Η πράσινη ενέργεια αποτελεί αναμφίβολα κεντρικό πυλώνα για ένα βιώσιμο ενεργειακό μέλλον. Όμως, από μόνη της δεν αρκεί για να μειώσει τους λογαριασμούς ρεύματος. Απαιτείται ένα ολοκληρωμένο σχέδιο που θα συνδυάζει επενδύσεις σε υποδομές, έξυπνη διαχείριση της ζήτησης και δίκαιη λειτουργία της αγοράς. Στόχος είναι να περάσουμε από μια αγορά που καθορίζεται από τη μεταβλητότητα των τιμών σε μια αγορά που βασίζεται στην αξία της παραγωγής — σταθερή, προβλέψιμη και ανταγωνιστική». Η ενεργειακή μετάβαση δεν είναι δωρεάν, αλλά είναι αναπόφευκτη. Όσο πιο γρήγορα ενισχυθεί το δίκτυο και εκσυγχρονιστεί το πλαίσιο της αγοράς, τόσο πιο σύντομα η πράσινη ενέργεια θα μετατραπεί από ευχή σε πραγματικό όφελος για τα ελληνικά νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Μέχρι τότε ο ανταγωνισμός θα είναι έωλος και τα μπλε σταθερά τιμολόγια θα είναι παραδόξως τα πιο ανταγωνιστικά!