Η ευτυχία, λένε, είναι μια πεταλούδα που όσο την κυνηγάς σου ξεφεύγει. Και με το που θα ηρεμήσεις, θα έρθει και θα καθήσει πάνω σου.
Οι ψυχολόγοι την ονομάζουν «χαμένη Ατλαντίδα των συναισθημάτων», αφού όλοι λένε ότι υπάρχει, αλλά κανείς δεν ξέρει πού ακριβώς να ψάξει για να τη βρει. Και οι οικονομολόγοι καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι το χρήμα μπορεί να τη δελεάσει, αλλά δεν είναι ικανό να την κατακτήσει. Η αναζήτηση της ευτυχίας, ένα πρακτικό πρόβλημα με εκατομμύρια θεωρητικές λύσεις, ακόμη περισσότερες έρευνες σχετικά με το αχαρτογράφητο ανθρώπινο συναίσθημα και καμία χειροπιαστή απόδειξη, εξακολουθεί να βρίσκεται στο επίκεντρο των αιτημάτων της εποχής. Προτού την αναζητήσουμε, όμως, καλό θα είναι να την ορίσουμε.
Το πρόβλημα με την αναζήτηση της ευτυχίας πηγάζει από την ίδια την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης: ας υποθέσουμε ότι η ευτυχία δεν είναι ένα άπιαστο όνειρο. Πόσοι πραγματικά είναι σε θέση να την αναγνωρίσουν και να την εκτιμήσουν τη στιγμή ακριβώς που τους χτυπάει την πόρτα; Υπάρχουν άνθρωποι που νιώθουν ευτυχισμένοι με κάτι πολύ απλό, επειδή έμειναν ξάγρυπνοι ώσπου να δουν τα φώτα του δρόμου να σβήνουν και να ξημερώνει - νιώθουν ευγνώμονες με το δώρο της ζωής σε κάθε επίγειο βήμα τους. Αλλοι, πάλι, ό,τι και να τους δώσεις, τον ουρανό με τ' άστρα να τους κατεβάσεις, θα γυρίσουν με εξωφρενική απάθεια και θα σου πουν: «Αυτό είν' όλο;». Προτού, λοιπόν, αναρωτηθεί κανείς γιατί δεν είναι ευτυχισμένος, καλό είναι να σκεφτεί τι ακριβώς θέλει από τη ζωή του. Και τι ακριβώς ορίζει ως ευτυχία.
Τα γονίδια της χαράς
Οι Αμερικανοί επιδίδονται μέσω ερευνών επί δεκαετίες στο κυνήγι της ευτυχίας. Το Πανεπιστήμιο του Σικάγου, για παράδειγμα, από το 1972 ως τις μέρες μας, παρατηρούσε άνδρες και γυναίκες για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η ευτυχία εξαρτάται από τρεις βασικούς παράγοντες: γονίδια, γεγονότα και αξίες. Τα γονίδια, μάλιστα, καθορίζουν το 48% της ικανότητας ενός ανθρώπου να ευτυχήσει ή να δυστυχήσει στη ζωή του και αυτό έχει αποδειχτεί με την παρακολούθηση της παράλληλης ζωής ομοζυγωτικών διδύμων, οι οποίοι, αν και δεν είχαν μεγαλώσει στο ίδιο περιβάλλον, η ψυχοσύνθεσή τους έμοιαζε σαν δυο σταγόνες νερό. Το 40% της ευτυχίας οφείλεται σε σημαντικά γεγονότα της ζωής σου, όπως το να κερδίσεις την εργασιακή θέση των ονείρων σου, να έχεις έναν ευτυχή γάμο, να γίνεις γονιός, να έχεις μια οικονομική άνεση κ.τ.λ. Και πάλι, όμως, αυτό το πολυπόθητο συναίσθημα έχει τον τρόπο να ξεγλιστρά ακόμη και μέσα από τους προσωπικούς σου θριάμβους - δεν έχει να κάνει απόλυτα με τους μεγάλους στόχους της ζωής σου, οι οποίοι θα σου πάρουν χρόνο, θα σε «κουρδίσουν» προς μία κατεύθυνση, αλλά, όταν τα καύσιμα τελειώσουν, και πάλι κάτι θα σου λείπει.
Μένει, λοιπόν, ένα κρίσιμο 12%, το οποίο εξαρτάται από εσένα, από τη δουλειά που κάνεις με τον εαυτό σου, «είναι στο χέρι σου», όπως λέει το συχνά ενοχλητικό κλισέ. Αυτό το ποσοστό καλείσαι να το γεμίσεις με τις προσωπικές σου αξίες: την πίστη σου σε κάτι, την οικογένεια όπως εσύ την αντιλαμβάνεσαι, την προσφορά στο κοινωνικό σύνολο, αν το επιθυμείς, και τον βαθμό στον οποίο σε γεμίζει η δουλειά που κάνεις. Η έρευνα συμπεραίνει ότι όσοι δηλώνουν ικανοποιημένοι - ηθικά, όχι χρηματικά - με τη δουλειά και την καθημερινότητά τους είναι ευτυχισμένοι και στην προσωπική τους ζωή. Και οι οικονομολόγοι έρχονται να συμπληρώσουν ότι τα χρήματα είναι σε θέση να κάνουν ευτυχισμένους μόνο όσους ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας και ξαφνικά μπορούν να τραφούν σωστά, να πληρώσουν λογαριασμούς, να πάνε τα παιδιά τους στον γιατρό. Αλλά για όσους παίρνουν έναν ικανοποιητικό μισθό, τα χρήματα αυτά καθαυτά δεν έχουν κάτι να προσφέρουν στο αίσθημα του ανικανοποίητου που όλο και εξαπλώνεται μέσα τους σαν επιθετικός μύκητας.
Η χαρά ως δακτυλικό αποτύπωμα
Το νόημα της ζωής συχνά παρουσιάζεται ως συνώνυμο της ευτυχίας. Οι μεγαλύτεροι συγγραφείς έχουν γράψει αμέτρητες σελίδες αναζητώντας τι είναι αυτό που κάνει έναν άνθρωπο να αγγίξει την πολυπόθητη προσωπική ολοκλήρωση. Κατά τη διάρκεια της σύντομης ή μακράς ζωής του καθένας συναντά έναν αριθμό μικρών και μεγάλων απογοητεύσεων που τον οδηγούν σε διάφορους αφορισμούς: το χρήμα δεν είναι το παν, ο έρωτας δεν είναι το παν, η μητρότητα δεν είναι το παν. Ουσιαστικά, λοιπόν, θα λέγαμε ότι η ευτυχία είναι το ψαχνό που μένει όταν ξεκοκαλίσεις όλες τις υπόλοιπες πιθανότητες της ζωής σου που αποδείχτηκαν προβληματικές. Και διά τής εις άτοπον απαγωγής φτάνεις σε εκείνο που κάνει εσένα ευτυχισμένο και είναι τόσο προσωπικό όσο και το δακτυλικό σου αποτύπωμα.
Ο Αργεντινός Ντέμιαν Μπουκάι, γιος του διάσημου και στη χώρα μας Χόρχε Μπουκάι, ο οποίος ακολουθεί τα βήματα του πατέρα του ως ψυχοθεραπευτής και συγγραφέας, όταν επισκέφθηκε τη χώρα μας, πριν από λίγο καιρό, μας μίλησε μεταξύ άλλων και για το ατέρμονο κυνήγι της ευτυχίας: «Συχνά τα ζευγάρια κάνουν το λάθος να συγχωνεύουν τις δύο ατομικές ευτυχίες τους σε μία. Αν, όμως, ο ένας για παράδειγμα πάντα ονειρευόταν να ζήσει στο εξωτερικό, ενώ ο άλλος είναι πολύ ευχαριστημένος με τα πράγματα όπως είναι στην πατρίδα του, κάποια στιγμή θα ξεσπάσει σύγκρουση. Η ρομαντική φράση "είμαστε ένα" είναι απλώς ρομαντική. Στην πραγματική ζωή, τα είδη της ευτυχίας είναι τόσα όσα και οι άνθρωποι που κατοικούν αυτή τη Γη».
Στο πρώτο βιβλίο του, που θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά από τις εκδόσεις Opera τον Σεπτέμβριο και έχει τίτλο «Από άλλη γωνία», ασχολείται με τα εμπόδια που φράζουν τον δρόμο προς την ευτυχία. Παράλληλα, όμως, έρχεται να απενοχοποιήσει τη δυστυχία που πολύ συχνά μπορεί κάποιος να νιώθει: «Το αμερικανικό μοντέλο υστεριάζει επί δεκαετίες, προσπαθώντας να δημιουργήσει στρατιές προσποιητά ευτυχισμένων ανθρώπων. Το να δείξεις ότι δεν είσαι καλά θεωρείται δείγμα αδυναμίας και λόγος να βγεις από το παιχνίδι. Η σωστή ψυχοθεραπεία, όμως, πρέπει να επιτρέπει στον άνθρωπο την πολυτέλεια να μη νιώθει καλά 24 ώρες το 24ωρο. Δεν είναι φυσιολογικό να είσαι διαρκώς ευτυχισμένος. Η ζωή είναι σαν καρδιογράφημα. Αν δεν έχει τα πάνω και τα κάτω της, αν υπάρχει μια συνεχής ευθεία, είτε στα πάνω είτε στα κάτω, είσαι σαν ζωντανός νεκρός. Και στην πιο ευτυχισμένη μας στιγμή έρχεται το σαράκι της μελαγχολίας. Αυτό δεν πρέπει να μας φοβίζει, είναι στη φύση του ανθρώπου να κάνει μαύρες σκέψεις, ακόμη και στις πιο φωτεινές περιόδους του». Και όταν τον ρωτήσαμε αν ως ψυχίατρος αλλά και γιος διάσημου ψυχιάτρου έχει καταλήξει στο ποιος είναι ο πιο σωστός δρόμος προς την ευτυχία: «Δεν έχω ιδέα! Οι ψυχίατροι δεν θεωρούν τίποτε λυμένο. Είμαστε εξίσου τρελοί με όλους τους υπόλοιπους! Ας πούμε απλώς ότι έχουμε διαβάσει το "manual" της ανθρώπινης ψυχής και δεν τρομάζουμε τόσο εύκολα με όλα αυτά που βλέπουμε και νιώθουμε».
Η ενοχή της ευτυχίας
Ενας από τους βασικότερους εχθρούς της ευτυχίας είναι τα διάφορα ενοχικά σύνδρομα. Πίσω από την ελληνικότατη φράση «μπα, σε καλό να μας βγει», όταν μια παρέα ξεκαρδίζεται, ελλοχεύει μια σχεδόν οργανική ενοχή απέναντι στο πηγαίο γέλιο και, κατ' επέκταση, στην ευτυχία. Αντιθέτως, όταν ξεσπάς στο κλάμα, για κάποιον ανεξήγητο λόγο, σου φαίνεται πιο φυσιολογικό.
Αδυνατώντας, λοιπόν, να ορίσουμε με σαφήνεια τι είναι ευτυχία, φαντάζει πολύ ευκολότερο να πούμε τι δεν είναι ευτυχία. Ευτυχία δεν είναι να προσποιείσαι ότι όλα είναι καλά μέσω των social media. Οι περισσότερες έρευνες που έχουν διεξαχθεί αποδεικνύουν ότι ο υπ' αριθμόν ένα λόγος δυστυχίας είναι η μοναξιά και, δυστυχώς, το Facebook, ενώ υποτίθεται ότι δημιουργήθηκε για να φέρει τους ανθρώπους πιο κοντά, τους αποξενώνει ακόμη περισσότερο μέσα από όλη αυτή την υπερέκθεση της προσποιητής ευτυχίας. Με τις γυναίκες να κρατούν τα ηνία στην online σκηνοθεσία της τέλειας ζωής τους, καθημερινά περνούν χιλιάδες φωτογραφίες μπροστά από τα μάτια μας: περνάω τέλεια στο νησί, περνώ και μόνη μου καλά Σάββατο βράδυ παρέα με τον σκύλο μου, ο άντρας μου με λατρεύει και με φιλάει στο στόμα και κάνει και like στη φωτογραφία που μας δείχνει να με φιλάει στο στόμα κ.τ.λ., κ.τ.λ.
Αναρτήσεις-κραυγές για βοήθεια, με κάθε like να λειτουργεί σαν ένα αόρατο χάδι στην καλά εδραιωμένη μοναξιά σου. Στο Facebook δεν θα ποστάρεις φωτογραφίες που σε δείχνουν να μαλώνεις τα παιδιά σου, να χτυπάς τον σκύλο σου ή να είσαι ένα αμακιγιάριστο κουρέλι που μόλις έκλαψε γοερά μπροστά στον καθρέφτη του μπάνιου. Οι λιγότερο φωτογενείς στιγμές σου έχουν κοπεί στο μοντάζ. Σκαρώνεις μια ψεύτικη, ή, έστω, ελλιπή ζωή και την κοινοποιείς. Και, το χειρότερο, οι φίλοι σου κάνουν ακριβώς το ίδιο. Δεν υπάρχει κάτι πιο ψυχοφθόρο από το να διαλαλείς ότι είσαι πιο ευτυχισμένος απ' ό,τι πραγματικά είσαι. Μέσα σε αυτό το παράξενο σύμπαν, πάντως, οι άνθρωποι που τολμούν να πουν τι πραγματικά αισθάνονται, ότι για παράδειγμα είχαν μια πολύ κακή ημέρα ή ότι νιώθουν πολύ μόνοι όταν μένουν στο σπίτι βράδυ Σαββάτου, καταφέρνουν να βρουν ο ένας τον άλλον και να συνεννοηθούν, επειδή ακριβώς διαφέρουν από τη μάζα.
Η εμμονή και η αποτυχία
Η Πάμελα Καραβά έχει μεγάλη πείρα στο life coaching, ως executive, life/wellness coach και εκπαιδεύτρια νέων «προπονητών ζωής». Και στη δική της περίπτωση, το «πώς θα γίνω ευτυχισμένος», είναι το πιο βασικό αίτημα με το οποίο έρχονται άνθρωποι κάθε ηλικίας για να τη συναντήσουν: «Το κυνήγι της ευτυχίας με τον τρόπο που γίνεται σήμερα οδηγεί σχεδόν με μαθηματική ακρίβεια στην αποτυχία. Με τόσα βιβλία και τόσα προγράμματα αυτοβοήθειας για την ευτυχία ανά τον κόσμο τα τελευταία 20 χρόνια (αν και υπήρχαν από τη δεκαετία του '60), θα περίμενε κανείς ότι το μυστικό για την ευτυχία θα είχε βρεθεί και το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων θα ήταν πια ευτυχισμένοι. Η εντύπωσή μου είναι ότι προσδοκούν την ευτυχία με λάθος τρόπο. Υπάρχουν πλέον έρευνες που δείχνουν ότι ο άνθρωπος πρέπει να συμβάλει με γνώση των δυνατών χαρακτηριστικών του (character strengths) και των αξιών του ώστε να δημιουργεί κατ' επανάληψη τις συνθήκες οι οποίες θα του γεννούν το αίσθημα της ευδαιμονίας και της ευτυχίας».
Βασισμένη στην πλειονότητα των πελατών της, συμπεραίνει: «Οι άντρες θεωρούν ευτυχία ό,τι ικανοποιεί αξίες και ανάγκες - για άλλους επιφανειακές και για άλλους βαθύτερες. Οι γυναίκες, δυστυχώς, αναζητούν την ευτυχία σε κλισέ και τετριμμένες εσωτερικές ανησυχίες, όπως, π.χ., να αποκατασταθούν μέσω γάμου, να βελτιώσουν μανιωδώς την εξωτερική τους εμφάνιση, σε βαθμό που τελικά χάνουν το δάσος βλέποντας μόνο το δέντρο. Λένε για παράδειγμα πολύ συχνά, "ψάχνω να βρω τον χαμένο μου εαυτό και το νόημα της ζωής", ενώ λειτουργούν σε καθημερινή βάση χωρίς να ξέρουν πού οδεύουν και χωρίς να σταθούν για να αφουγκραστούν την πραγματική ουσία». Και καταλήγει μιλώντας για τον πιο επικίνδυνο αντίπαλο, που δεν είναι άλλος από τον «εσωτερικό σαμποτέρ που μας βάζει τρικλοποδιές. Βρίσκει πρόσφορο έδαφος όταν ένα άτομο δεν έχει την ικανότητα να στηρίζει τις επιλογές του. Από τους μεγαλύτερους σαμποτέρ είναι οι κοινωνικές απαιτήσεις, η μάστιγα του "τι θα πει ο κόσμος", καθώς και η έλλειψη της πραγματικής αξίας του καθενός. Αν κάτι πάει στραβά, το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να θέσουμε σε λειτουργία τον μηχανισμό επιβίωσης που έχει ο καθένας μέσα του, ώστε να ανακάμψει τάχιστα και να προσπαθήσει ξανά».
Το περιοδικό «Psychology Today» πρόσφατα ασχολήθηκε με μια φράση Βίνσεντ Βαν Γκογκ. Ο μεγάλος ζωγράφος είχε κάποτε πει «Θα αρχίσω από τα μικρά πράγματα» και ζωγράφιζε σκιές ζωής, σκηνές καθημερινότητας, αόρατες στο γυμνό ή κοντόφθαλμο μάτι. Η μακροβιότερη έρευνα που πραγματοποιήθηκε ποτέ σε σχέση με την αναζήτηση της ευτυχίας ξεκίνησε το 1938 από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και επί 75 συναπτά έτη ακολουθούσε τη ζωή 268 απoφοίτων του. Ο Τζορτζ Βάιλαντ, επικεφαλής της έρευνας για περισσότερα από 30 χρόνια, δημοσίευσε πρόσφατα τα συμπεράσματά του, υπό τον τίτλο «Οι θρίαμβοι της εμπειρίας».
Τα αποτελέσματα, βέβαια, δεν ήταν πάντα θριαμβευτικά: ο αλκοολισμός αποδείχτηκε το βασικότερο χρόνιο πρόβλημα των συμμετεχόντων στην έρευνα, κύρια αιτία διαζυγίου και στενά συνδεδεμένος με νευρώσεις και κατάθλιψη που προκλήθηκαν και δεν προέκυψαν από το ποτό και τελικά οδήγησε στον θάνατο πολλών από τους άλλοτε πολλά υποσχόμενους απόφοιτους του Χάρβαρντ. Ούτε ο δείκτης ευφυΐας αποδείχτηκε κριτήριο επιτυχίας και επαγγελματικής ανέλιξης, καθώς κι εκείνοι που δεν είχαν σκοράρει πολύ ψηλά στο σχετικό τεστ, τα πήγαν εξίσου καλά με τις υποτιθέμενες διάνοιες. Το σεξ αποδεικνύεται καλύτερος φίλων όσων έχουν φιλελεύθερες, παρά συντηρητικές πεποιθήσεις: όσοι ψήφιζαν συντηρητικά κόμματα σταμάτησαν τις ερωτικές επαφές γύρω στα 68 τους, ενώ οι φιλελεύθεροι ήταν ενεργοί μέχρι τα 80 τους. «Οσους ανδρολόγους κι αν ρώτησα, σαφή εξήγηση δεν πήρα» σχολιάζει χαρακτηριστικά ο Βάιλαντ. Επίσης, παρά το πικάντικο στερεότυπο, οι πιο ευτυχισμένοι άνδρες αποδείχτηκαν οι μονογαμικοί, καθώς εκείνοι που άλλαζαν πολύ συχνά ερωτικές συντρόφους έμεναν πιο συχνά με μια αίσθηση ματαιότητας.
Και μετά, έρχεται το τελικό συμπέρασμα: «Χρειάστηκαν 75 χρόνια και ξοδεύτηκαν 20 εκατ. δολάρια για να ολοκληρωθεί μια τόσο μεγάλη έρευνα, η οποία μας οδηγεί σε ένα ξεκάθαρο πόρισμα πέντε λέξεων: "Ευτυχία σημαίνει αγάπη. Τίποτε άλλο"». Σας φαίνεται υπερβολικό να ξοδευτούν τόσα χρήματα για να φτάσει κανείς σε ένα τόσο απλουστευμένο συμπέρασμα; Μη βιαστείτε να απαντήσετε καταφατικά. Σκεφτείτε πόσες ζωές ξοδεύονται άσκοπα, κυνηγώντας χίμαιρες, χρήμα, δόξα, αφήνοντας την αγάπη να περνά απαρατήρητη, τους ανθρώπους να φεύγουν από κοντά μας εξαιτίας του τρόμου να τους κρατήσουμε, για να καταλήξουμε, χρόνια αργότερα, να σκεφτούμε ότι το μόνο που έχει πραγματικά σημασία είναι ένας συμβατός δότης συναισθημάτων.
Το πρόβλημα με την αναζήτηση της ευτυχίας πηγάζει από την ίδια την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης: ας υποθέσουμε ότι η ευτυχία δεν είναι ένα άπιαστο όνειρο. Πόσοι πραγματικά είναι σε θέση να την αναγνωρίσουν και να την εκτιμήσουν τη στιγμή ακριβώς που τους χτυπάει την πόρτα; Υπάρχουν άνθρωποι που νιώθουν ευτυχισμένοι με κάτι πολύ απλό, επειδή έμειναν ξάγρυπνοι ώσπου να δουν τα φώτα του δρόμου να σβήνουν και να ξημερώνει - νιώθουν ευγνώμονες με το δώρο της ζωής σε κάθε επίγειο βήμα τους. Αλλοι, πάλι, ό,τι και να τους δώσεις, τον ουρανό με τ' άστρα να τους κατεβάσεις, θα γυρίσουν με εξωφρενική απάθεια και θα σου πουν: «Αυτό είν' όλο;». Προτού, λοιπόν, αναρωτηθεί κανείς γιατί δεν είναι ευτυχισμένος, καλό είναι να σκεφτεί τι ακριβώς θέλει από τη ζωή του. Και τι ακριβώς ορίζει ως ευτυχία.
Τα γονίδια της χαράς
Οι Αμερικανοί επιδίδονται μέσω ερευνών επί δεκαετίες στο κυνήγι της ευτυχίας. Το Πανεπιστήμιο του Σικάγου, για παράδειγμα, από το 1972 ως τις μέρες μας, παρατηρούσε άνδρες και γυναίκες για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η ευτυχία εξαρτάται από τρεις βασικούς παράγοντες: γονίδια, γεγονότα και αξίες. Τα γονίδια, μάλιστα, καθορίζουν το 48% της ικανότητας ενός ανθρώπου να ευτυχήσει ή να δυστυχήσει στη ζωή του και αυτό έχει αποδειχτεί με την παρακολούθηση της παράλληλης ζωής ομοζυγωτικών διδύμων, οι οποίοι, αν και δεν είχαν μεγαλώσει στο ίδιο περιβάλλον, η ψυχοσύνθεσή τους έμοιαζε σαν δυο σταγόνες νερό. Το 40% της ευτυχίας οφείλεται σε σημαντικά γεγονότα της ζωής σου, όπως το να κερδίσεις την εργασιακή θέση των ονείρων σου, να έχεις έναν ευτυχή γάμο, να γίνεις γονιός, να έχεις μια οικονομική άνεση κ.τ.λ. Και πάλι, όμως, αυτό το πολυπόθητο συναίσθημα έχει τον τρόπο να ξεγλιστρά ακόμη και μέσα από τους προσωπικούς σου θριάμβους - δεν έχει να κάνει απόλυτα με τους μεγάλους στόχους της ζωής σου, οι οποίοι θα σου πάρουν χρόνο, θα σε «κουρδίσουν» προς μία κατεύθυνση, αλλά, όταν τα καύσιμα τελειώσουν, και πάλι κάτι θα σου λείπει.
Μένει, λοιπόν, ένα κρίσιμο 12%, το οποίο εξαρτάται από εσένα, από τη δουλειά που κάνεις με τον εαυτό σου, «είναι στο χέρι σου», όπως λέει το συχνά ενοχλητικό κλισέ. Αυτό το ποσοστό καλείσαι να το γεμίσεις με τις προσωπικές σου αξίες: την πίστη σου σε κάτι, την οικογένεια όπως εσύ την αντιλαμβάνεσαι, την προσφορά στο κοινωνικό σύνολο, αν το επιθυμείς, και τον βαθμό στον οποίο σε γεμίζει η δουλειά που κάνεις. Η έρευνα συμπεραίνει ότι όσοι δηλώνουν ικανοποιημένοι - ηθικά, όχι χρηματικά - με τη δουλειά και την καθημερινότητά τους είναι ευτυχισμένοι και στην προσωπική τους ζωή. Και οι οικονομολόγοι έρχονται να συμπληρώσουν ότι τα χρήματα είναι σε θέση να κάνουν ευτυχισμένους μόνο όσους ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας και ξαφνικά μπορούν να τραφούν σωστά, να πληρώσουν λογαριασμούς, να πάνε τα παιδιά τους στον γιατρό. Αλλά για όσους παίρνουν έναν ικανοποιητικό μισθό, τα χρήματα αυτά καθαυτά δεν έχουν κάτι να προσφέρουν στο αίσθημα του ανικανοποίητου που όλο και εξαπλώνεται μέσα τους σαν επιθετικός μύκητας.
Η χαρά ως δακτυλικό αποτύπωμα
Το νόημα της ζωής συχνά παρουσιάζεται ως συνώνυμο της ευτυχίας. Οι μεγαλύτεροι συγγραφείς έχουν γράψει αμέτρητες σελίδες αναζητώντας τι είναι αυτό που κάνει έναν άνθρωπο να αγγίξει την πολυπόθητη προσωπική ολοκλήρωση. Κατά τη διάρκεια της σύντομης ή μακράς ζωής του καθένας συναντά έναν αριθμό μικρών και μεγάλων απογοητεύσεων που τον οδηγούν σε διάφορους αφορισμούς: το χρήμα δεν είναι το παν, ο έρωτας δεν είναι το παν, η μητρότητα δεν είναι το παν. Ουσιαστικά, λοιπόν, θα λέγαμε ότι η ευτυχία είναι το ψαχνό που μένει όταν ξεκοκαλίσεις όλες τις υπόλοιπες πιθανότητες της ζωής σου που αποδείχτηκαν προβληματικές. Και διά τής εις άτοπον απαγωγής φτάνεις σε εκείνο που κάνει εσένα ευτυχισμένο και είναι τόσο προσωπικό όσο και το δακτυλικό σου αποτύπωμα.
Ο Αργεντινός Ντέμιαν Μπουκάι, γιος του διάσημου και στη χώρα μας Χόρχε Μπουκάι, ο οποίος ακολουθεί τα βήματα του πατέρα του ως ψυχοθεραπευτής και συγγραφέας, όταν επισκέφθηκε τη χώρα μας, πριν από λίγο καιρό, μας μίλησε μεταξύ άλλων και για το ατέρμονο κυνήγι της ευτυχίας: «Συχνά τα ζευγάρια κάνουν το λάθος να συγχωνεύουν τις δύο ατομικές ευτυχίες τους σε μία. Αν, όμως, ο ένας για παράδειγμα πάντα ονειρευόταν να ζήσει στο εξωτερικό, ενώ ο άλλος είναι πολύ ευχαριστημένος με τα πράγματα όπως είναι στην πατρίδα του, κάποια στιγμή θα ξεσπάσει σύγκρουση. Η ρομαντική φράση "είμαστε ένα" είναι απλώς ρομαντική. Στην πραγματική ζωή, τα είδη της ευτυχίας είναι τόσα όσα και οι άνθρωποι που κατοικούν αυτή τη Γη».
Στο πρώτο βιβλίο του, που θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά από τις εκδόσεις Opera τον Σεπτέμβριο και έχει τίτλο «Από άλλη γωνία», ασχολείται με τα εμπόδια που φράζουν τον δρόμο προς την ευτυχία. Παράλληλα, όμως, έρχεται να απενοχοποιήσει τη δυστυχία που πολύ συχνά μπορεί κάποιος να νιώθει: «Το αμερικανικό μοντέλο υστεριάζει επί δεκαετίες, προσπαθώντας να δημιουργήσει στρατιές προσποιητά ευτυχισμένων ανθρώπων. Το να δείξεις ότι δεν είσαι καλά θεωρείται δείγμα αδυναμίας και λόγος να βγεις από το παιχνίδι. Η σωστή ψυχοθεραπεία, όμως, πρέπει να επιτρέπει στον άνθρωπο την πολυτέλεια να μη νιώθει καλά 24 ώρες το 24ωρο. Δεν είναι φυσιολογικό να είσαι διαρκώς ευτυχισμένος. Η ζωή είναι σαν καρδιογράφημα. Αν δεν έχει τα πάνω και τα κάτω της, αν υπάρχει μια συνεχής ευθεία, είτε στα πάνω είτε στα κάτω, είσαι σαν ζωντανός νεκρός. Και στην πιο ευτυχισμένη μας στιγμή έρχεται το σαράκι της μελαγχολίας. Αυτό δεν πρέπει να μας φοβίζει, είναι στη φύση του ανθρώπου να κάνει μαύρες σκέψεις, ακόμη και στις πιο φωτεινές περιόδους του». Και όταν τον ρωτήσαμε αν ως ψυχίατρος αλλά και γιος διάσημου ψυχιάτρου έχει καταλήξει στο ποιος είναι ο πιο σωστός δρόμος προς την ευτυχία: «Δεν έχω ιδέα! Οι ψυχίατροι δεν θεωρούν τίποτε λυμένο. Είμαστε εξίσου τρελοί με όλους τους υπόλοιπους! Ας πούμε απλώς ότι έχουμε διαβάσει το "manual" της ανθρώπινης ψυχής και δεν τρομάζουμε τόσο εύκολα με όλα αυτά που βλέπουμε και νιώθουμε».
Η ενοχή της ευτυχίας
Ενας από τους βασικότερους εχθρούς της ευτυχίας είναι τα διάφορα ενοχικά σύνδρομα. Πίσω από την ελληνικότατη φράση «μπα, σε καλό να μας βγει», όταν μια παρέα ξεκαρδίζεται, ελλοχεύει μια σχεδόν οργανική ενοχή απέναντι στο πηγαίο γέλιο και, κατ' επέκταση, στην ευτυχία. Αντιθέτως, όταν ξεσπάς στο κλάμα, για κάποιον ανεξήγητο λόγο, σου φαίνεται πιο φυσιολογικό.
Αδυνατώντας, λοιπόν, να ορίσουμε με σαφήνεια τι είναι ευτυχία, φαντάζει πολύ ευκολότερο να πούμε τι δεν είναι ευτυχία. Ευτυχία δεν είναι να προσποιείσαι ότι όλα είναι καλά μέσω των social media. Οι περισσότερες έρευνες που έχουν διεξαχθεί αποδεικνύουν ότι ο υπ' αριθμόν ένα λόγος δυστυχίας είναι η μοναξιά και, δυστυχώς, το Facebook, ενώ υποτίθεται ότι δημιουργήθηκε για να φέρει τους ανθρώπους πιο κοντά, τους αποξενώνει ακόμη περισσότερο μέσα από όλη αυτή την υπερέκθεση της προσποιητής ευτυχίας. Με τις γυναίκες να κρατούν τα ηνία στην online σκηνοθεσία της τέλειας ζωής τους, καθημερινά περνούν χιλιάδες φωτογραφίες μπροστά από τα μάτια μας: περνάω τέλεια στο νησί, περνώ και μόνη μου καλά Σάββατο βράδυ παρέα με τον σκύλο μου, ο άντρας μου με λατρεύει και με φιλάει στο στόμα και κάνει και like στη φωτογραφία που μας δείχνει να με φιλάει στο στόμα κ.τ.λ., κ.τ.λ.
Αναρτήσεις-κραυγές για βοήθεια, με κάθε like να λειτουργεί σαν ένα αόρατο χάδι στην καλά εδραιωμένη μοναξιά σου. Στο Facebook δεν θα ποστάρεις φωτογραφίες που σε δείχνουν να μαλώνεις τα παιδιά σου, να χτυπάς τον σκύλο σου ή να είσαι ένα αμακιγιάριστο κουρέλι που μόλις έκλαψε γοερά μπροστά στον καθρέφτη του μπάνιου. Οι λιγότερο φωτογενείς στιγμές σου έχουν κοπεί στο μοντάζ. Σκαρώνεις μια ψεύτικη, ή, έστω, ελλιπή ζωή και την κοινοποιείς. Και, το χειρότερο, οι φίλοι σου κάνουν ακριβώς το ίδιο. Δεν υπάρχει κάτι πιο ψυχοφθόρο από το να διαλαλείς ότι είσαι πιο ευτυχισμένος απ' ό,τι πραγματικά είσαι. Μέσα σε αυτό το παράξενο σύμπαν, πάντως, οι άνθρωποι που τολμούν να πουν τι πραγματικά αισθάνονται, ότι για παράδειγμα είχαν μια πολύ κακή ημέρα ή ότι νιώθουν πολύ μόνοι όταν μένουν στο σπίτι βράδυ Σαββάτου, καταφέρνουν να βρουν ο ένας τον άλλον και να συνεννοηθούν, επειδή ακριβώς διαφέρουν από τη μάζα.
Η εμμονή και η αποτυχία
Η Πάμελα Καραβά έχει μεγάλη πείρα στο life coaching, ως executive, life/wellness coach και εκπαιδεύτρια νέων «προπονητών ζωής». Και στη δική της περίπτωση, το «πώς θα γίνω ευτυχισμένος», είναι το πιο βασικό αίτημα με το οποίο έρχονται άνθρωποι κάθε ηλικίας για να τη συναντήσουν: «Το κυνήγι της ευτυχίας με τον τρόπο που γίνεται σήμερα οδηγεί σχεδόν με μαθηματική ακρίβεια στην αποτυχία. Με τόσα βιβλία και τόσα προγράμματα αυτοβοήθειας για την ευτυχία ανά τον κόσμο τα τελευταία 20 χρόνια (αν και υπήρχαν από τη δεκαετία του '60), θα περίμενε κανείς ότι το μυστικό για την ευτυχία θα είχε βρεθεί και το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων θα ήταν πια ευτυχισμένοι. Η εντύπωσή μου είναι ότι προσδοκούν την ευτυχία με λάθος τρόπο. Υπάρχουν πλέον έρευνες που δείχνουν ότι ο άνθρωπος πρέπει να συμβάλει με γνώση των δυνατών χαρακτηριστικών του (character strengths) και των αξιών του ώστε να δημιουργεί κατ' επανάληψη τις συνθήκες οι οποίες θα του γεννούν το αίσθημα της ευδαιμονίας και της ευτυχίας».
Βασισμένη στην πλειονότητα των πελατών της, συμπεραίνει: «Οι άντρες θεωρούν ευτυχία ό,τι ικανοποιεί αξίες και ανάγκες - για άλλους επιφανειακές και για άλλους βαθύτερες. Οι γυναίκες, δυστυχώς, αναζητούν την ευτυχία σε κλισέ και τετριμμένες εσωτερικές ανησυχίες, όπως, π.χ., να αποκατασταθούν μέσω γάμου, να βελτιώσουν μανιωδώς την εξωτερική τους εμφάνιση, σε βαθμό που τελικά χάνουν το δάσος βλέποντας μόνο το δέντρο. Λένε για παράδειγμα πολύ συχνά, "ψάχνω να βρω τον χαμένο μου εαυτό και το νόημα της ζωής", ενώ λειτουργούν σε καθημερινή βάση χωρίς να ξέρουν πού οδεύουν και χωρίς να σταθούν για να αφουγκραστούν την πραγματική ουσία». Και καταλήγει μιλώντας για τον πιο επικίνδυνο αντίπαλο, που δεν είναι άλλος από τον «εσωτερικό σαμποτέρ που μας βάζει τρικλοποδιές. Βρίσκει πρόσφορο έδαφος όταν ένα άτομο δεν έχει την ικανότητα να στηρίζει τις επιλογές του. Από τους μεγαλύτερους σαμποτέρ είναι οι κοινωνικές απαιτήσεις, η μάστιγα του "τι θα πει ο κόσμος", καθώς και η έλλειψη της πραγματικής αξίας του καθενός. Αν κάτι πάει στραβά, το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να θέσουμε σε λειτουργία τον μηχανισμό επιβίωσης που έχει ο καθένας μέσα του, ώστε να ανακάμψει τάχιστα και να προσπαθήσει ξανά».
Το περιοδικό «Psychology Today» πρόσφατα ασχολήθηκε με μια φράση Βίνσεντ Βαν Γκογκ. Ο μεγάλος ζωγράφος είχε κάποτε πει «Θα αρχίσω από τα μικρά πράγματα» και ζωγράφιζε σκιές ζωής, σκηνές καθημερινότητας, αόρατες στο γυμνό ή κοντόφθαλμο μάτι. Η μακροβιότερη έρευνα που πραγματοποιήθηκε ποτέ σε σχέση με την αναζήτηση της ευτυχίας ξεκίνησε το 1938 από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και επί 75 συναπτά έτη ακολουθούσε τη ζωή 268 απoφοίτων του. Ο Τζορτζ Βάιλαντ, επικεφαλής της έρευνας για περισσότερα από 30 χρόνια, δημοσίευσε πρόσφατα τα συμπεράσματά του, υπό τον τίτλο «Οι θρίαμβοι της εμπειρίας».
Τα αποτελέσματα, βέβαια, δεν ήταν πάντα θριαμβευτικά: ο αλκοολισμός αποδείχτηκε το βασικότερο χρόνιο πρόβλημα των συμμετεχόντων στην έρευνα, κύρια αιτία διαζυγίου και στενά συνδεδεμένος με νευρώσεις και κατάθλιψη που προκλήθηκαν και δεν προέκυψαν από το ποτό και τελικά οδήγησε στον θάνατο πολλών από τους άλλοτε πολλά υποσχόμενους απόφοιτους του Χάρβαρντ. Ούτε ο δείκτης ευφυΐας αποδείχτηκε κριτήριο επιτυχίας και επαγγελματικής ανέλιξης, καθώς κι εκείνοι που δεν είχαν σκοράρει πολύ ψηλά στο σχετικό τεστ, τα πήγαν εξίσου καλά με τις υποτιθέμενες διάνοιες. Το σεξ αποδεικνύεται καλύτερος φίλων όσων έχουν φιλελεύθερες, παρά συντηρητικές πεποιθήσεις: όσοι ψήφιζαν συντηρητικά κόμματα σταμάτησαν τις ερωτικές επαφές γύρω στα 68 τους, ενώ οι φιλελεύθεροι ήταν ενεργοί μέχρι τα 80 τους. «Οσους ανδρολόγους κι αν ρώτησα, σαφή εξήγηση δεν πήρα» σχολιάζει χαρακτηριστικά ο Βάιλαντ. Επίσης, παρά το πικάντικο στερεότυπο, οι πιο ευτυχισμένοι άνδρες αποδείχτηκαν οι μονογαμικοί, καθώς εκείνοι που άλλαζαν πολύ συχνά ερωτικές συντρόφους έμεναν πιο συχνά με μια αίσθηση ματαιότητας.
Και μετά, έρχεται το τελικό συμπέρασμα: «Χρειάστηκαν 75 χρόνια και ξοδεύτηκαν 20 εκατ. δολάρια για να ολοκληρωθεί μια τόσο μεγάλη έρευνα, η οποία μας οδηγεί σε ένα ξεκάθαρο πόρισμα πέντε λέξεων: "Ευτυχία σημαίνει αγάπη. Τίποτε άλλο"». Σας φαίνεται υπερβολικό να ξοδευτούν τόσα χρήματα για να φτάσει κανείς σε ένα τόσο απλουστευμένο συμπέρασμα; Μη βιαστείτε να απαντήσετε καταφατικά. Σκεφτείτε πόσες ζωές ξοδεύονται άσκοπα, κυνηγώντας χίμαιρες, χρήμα, δόξα, αφήνοντας την αγάπη να περνά απαρατήρητη, τους ανθρώπους να φεύγουν από κοντά μας εξαιτίας του τρόμου να τους κρατήσουμε, για να καταλήξουμε, χρόνια αργότερα, να σκεφτούμε ότι το μόνο που έχει πραγματικά σημασία είναι ένας συμβατός δότης συναισθημάτων.
*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 10 Αυγούστου 2014
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου