Η χούντα, οι ουρανοξύστες και πώς γεννήθηκε ένα ακόμα μεταπολιτευτικό «τοτέμ»

Το συγκρότημα του Πύργου Αθηνών, έργο
του αρχιτέκτονα Ιωάννη Βικέλα, ξεπροβάλλει
μέσα από τον πολεοδομικό χυλό της πρωτεύουσας.

Καθώς η επέτειος του Πολυτεχνείου μάς επιτρέπει να σκεφτούμε για πολλοστή φορά πάνω στις αμέτρητες διαστάσεις της άυλης «κληρονομιάς» της Επταετίας στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης, το βλέμμα μου διεκδικεί με μικρότερη αυτοπεποίθηση, συγκριτικά με άλλες, καλύτερες εποχές, ο Πύργος Αθηνών.
Εγκλωβισμένος σ’ ένα τυπικό αθηναϊκό μποτιλιάρισμα απογεύματος Παρασκευής, σκέφτομαι ότι με τον Πύργο Αθηνών έχουμε την ίδια ηλικία. Είμαστε «παιδιά» της Χούντας, αν και προσωπικά δεν διατηρώ καμία μνήμη από το καθεστώς των συνταγματαρχών. Προσπαθώ να καταλάβω αν αυτό το εμβληματικό κτίριο της πόλης μου, έργο του σημαντικού αρχιτέκτονα Ι. Βικέλα (γ.1931) και το πιο ψηλό σε ολόκληρο το Λεκανοπέδιο (103 μ.), μεγάλωσε «καλά» ή όχι, αν του φαίνονται τα 44 έτη του, και τείνω να ομολογήσω ότι «κρατιέται» πολύ καλύτερα σε σχέση με άλλους «συνομήλικούς» του, χιλιάδες ανώνυμες πολυκατοικίες που χτίστηκαν το 1971, φτιάχνοντας από την αρχή δεκάδες γνωστούς ή άγνωστους δρόμους της Αθήνας.

Αυτό που δεν γνωρίζουμε οι περισσότεροι στην περίπτωσή του είναι ότι το αρχικό στήσιμο στο οικόπεδο προέβλεπε τη διαμόρφωση μιας διευρυμένης διώροφης βάσης και ενός υπερκείμενου ουρανοξύστη που αποτελείται από επάλληλα κατακόρυφα πρίσματα. Το τελικό κτιριακό συγκρότημα διαμορφώθηκε από δύο ανισοϋψείς πύργους και μια ευρύχωρη, εσωτερική πλατεία (plaza). Αυτό που ξεχωρίζει τον «δικό μας» πύργο από άλλους αντίστοιχους της εποχής του είναι η επιμονή του Ι. Βικέλα και των συνεργατών του να προσδώσουν στο αθηναϊκό εγχείρημα έναν ελληνικό «αέρα» εντός ενός κλίματος λιτότητας και αυστηρότητας.

Δυστυχώς για την Αθήνα, η πρόσκαιρη «μόδα» της ανέγερσης ψηλών κτιρίων συνδέθηκε με τη Χούντα και τον περίφημο αναπτυξιακό νόμο 395/68 «περί του ύψους των οικοδομών και του συστήματος της ελευθέρας δομήσεως» που επέτρεψε την κατασκευή τους. Στο διάστημα της Επταετίας οικοδομήθηκαν ή δρομολογήθηκαν οι περισσότεροι αθηναϊκοί «ουρανοξύστες» που ξέρουμε. Ανάμεσά τους ενδιαφέροντα κτίρια, όπως ο Πύργος Αθηνών ή το δημιουργικά επηρεασμένο από τον ιαπωνικό μπρουταλισμό και μεταβολισμό συγκρότημα «Δίφρος» στο Χαλάνδρι, με την υπογραφή του γνωστού αρχιτέκτονα Αλ. Τομπάζη.

Φυσικά δεν ήταν όλοι οι «ουρανοξύστες» της εποχής αρχιτεκτονικά αριστουργήματα ή δεν ευτύχησαν πάντα στη χωροθέτησή τους. Αλλά πολλοί από αυτούς εμπλούτισαν το αθηναϊκό skyline και εντάχθηκαν πολύ γρήγορα στο τοπίο της πόλης. Παρ’ όλα αυτά, η αδόκιμη σύνδεσή τους με τη Χούντα έχει γεννήσει ένα ακόμα μεταπολιτευτικό τοτέμ από το οποίο δεν λέμε να απαλλαγούμε.