Ο τρόπος με τον οποίο οι Πατέρες της Οικονομίας δίδαξαν την οικονομική ιστορία είναι ένα από τα πολλά κακά της μοίρας, μέσα στα οποία ζούμε εγκλωβισμένοι. Σήμερα, που η ιδιωτική περιουσία ακολουθεί τη μοίρα της «δημόσιας» εμείς μιλήσαμε για Νέα Φεουδαρχία. Εταιρείες – Φεουδάρχες θα είναι ιδιοκτήτες σπιτιών, δημόσιων χώρων και κρατικών επιχειρήσεων. Διαχειριστές όλων των βασικών αγαθών που χρειάζεται ο σύγχρονος άνθρωπος για να ζήσει, όπως το νερό, οι συγκοινωνίες και το ρεύμα. Ο Πρόεδρος της Nestle θεωρεί ακραία την άποψη ότι όλοι οι άνθρωποι πρέπει να έχουν δικαίωμα στο νερό. Για τον φυσικό και ορυκτό πλούτο ούτε λόγος για το πού πρέπει να πάνε. Είναι, όμως, αυτό κάτι «νέο» ή μας έρχεται από τα παλιά;
«Γεννηθήτω Καπιταλισμός» αναφώνησαν οι Πατέρες και νομίζουμε ότι έχουμε Καπιταλισμό, περίπου, από την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης του 18ου αιώνα. Είναι η στιγμή που ο Άνταμ Σμιθ ανακάλυψε το «αόρατο χέρι των αγορών» στη θέση του αόρατου Θεού. Κι έκτοτε ζούμε μαζί του. Είναι το χέρι που ενορχηστρώνει τη ζωή μας. Βάζει τις νότες, τους κανόνες και τους νόμους σε μια Τάξη. Δίνει το ρυθμό στον οποίο εμείς οι αποκάτω οφείλουμε συμμόρφωση και υπακοή. Οσονούπω λοιπόν η συμμόρφωση περιλαμβάνει την παράδοση του σπιτιού μου στην εφορία ή στην εταιρεία που θα το αγοράσει, κατόπιν νόμιμης διαδικασίας κατάσχεσης.
Επειδή χρωστάω, δίχως να έχω πάρει δάνειο.
Επειδή φορολογούμαι, δίχως να έχω εισόδημα.
Η παράδοση του κράτους και των «υπηρεσιών» του σε ιδιώτες και η εκμετάλλευση μιας γεωγραφικής περιοχής από εταιρείες – φεουδάρχες δεν είναι κατάσταση του νεωτερικού φαινόμενου που αποκλήθηκε Καπιταλισμός. Κεφάλαια και Εταιρείες υπήρχαν ανέκαθεν και νόμοι που ρύθμιζαν τις σχέσεις της Πολιτείας και Εταιρειών ήταν σε ισχύ από αρχαιοτάτων χρόνων. Η σχέση τους με την πολιτική εξουσία ήταν, πάντα, σχέση πολιτεύματος και οικονομικά ισχυρών ανθρώπων. Το ποιος, κάθε φορά, είχε το πάνω χέρι ήταν και είναι θέμα Πολιτεύματος.Η εξέλιξη ενός οικονομικού συστήματος ήταν περισσότερο θέμα αποφάσεων και λιγότερο θέμα εξέλιξης και ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων (Μαρξ) ή νόμων της αγοράς (οικονομικός φιλελευθερισμός).
Ο Ναυτικός Κώδικας της Ρόδου (479-475 π.κ.ε)
Ενσωματώθηκε στη συνέχεια στο Ρωμαϊκό Δίκαιο και στους νόμους της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας είναι η βάση του Ναπολεόντειου Εμπορικού Κώδικα και όλων των μεταγενέστερων νόμων του θαλάσσιου και μη εμπορίου, ως σήμερα. Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αντωνίνος Πίος είχε διατάξει όπως κάθε δύσκολο ναυτικό ζήτημα να λύνεται σύμφωνα με το παλιό ροδιακό δίκαιο, μάλιστα λέγεται ότι είπε « εγώ μεν κύριος του κόσμου, ο δε ρόδιος νόμος, κύριος της θαλάσσης».
Το Δίκαιο, η απόφαση κάποιων ανθρώπων να ορίσουν κανόνες στις μεταξύ τους συναλλαγές, καθόρισε τις συναλλαγές, πολύ περισσότερο και πολύ πιο πριν από την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης, της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και της «ελευθερίας των αγορών». Η παράδοση καθηκόντων ενός κράτους σε εταιρείες ιδιωτών δεν είναι σημερινό φαινόμενο. Είναι φαινόμενο που απαντάται, για πρώτη φορά στον ύστερο Μεσαίωνα και την περίοδο της Αναγέννησης.
Σήμερα, γνωρίζουμε ότι η βασική αρχή του οικονομικού (νεο)φιλελευθερισμού είναι ο χωρισμός Κράτους και Αγοράς και η μέγιστη δυνατή αποδυνάμωση του Κράτους υπέρ της Αγοράς. Κανείς από τους Πατέρες (αριστερούς ή δεξιούς) δεν μας έχει πει ότι αυτό που είναι η αγορά σήμερα είναι δημιούργημα της κρατικής εξουσίας ή της σχέσης κάποιων με την κρατική εξουσία.
Ο Μύθος της «ελεύθερης από το κράτος αγοράς» προσπαθεί να επιβιώσει σήμερα που όλοι βλέπουν το κράτος να αποφασίζει ποιον θα «διασώσει» και ποιον θα «καταβαραθρώσει», έξω και πέρα από κάθε λογική «ελεύθερης αγοράς» και «ανεξάρτητου κράτους». Σώζονται οι χρεοκοπημένες τράπεζες, με χρήματα που φορτώνονται ως χρέος στον πολίτη και εξοντώνονται οι πολίτες, επειδή χρωστούν στις «διασωσμένες» με δικά του λεφτά τράπεζες.
Θα συντομεύσουμε την επαφή με την ιστορία, λέγοντας μόνο ότι ο όρος «τράπεζα» προέρχεται από το «τραπέζι» [«τράπεζα» στα αρχαία ελληνικά] ή τον «πάγκο» [εξ ού και οι λατινογενείς όροι banca, banque, bank] που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι «τραπεζίτες» για να προσφέρουν τις διαμεσολαβητικές υπηρεσίες τους στους πελάτες τους. Τέτοιες απλές τράπεζες υπήρχαν ήδη στην αρχαία Αθήνα, προσφέροντας κυρίως υπηρεσίες ανταλλαγής διαφόρων νομισμάτων αλλά και πιστώσεις για τη χρηματοδότηση του τότε «διεθνούς εμπορίου».Μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας η πείρα των τραπεζικών χάθηκε μαζί με τους τραπεζίτες. Οι επόμενες μορφές τραπεζικών συναλλαγών εμφανίζονται στο Μεσαίωνα όπου οι αργυραμοιβοί, οι χρυσοχόοι και οι έμποροι δέχονταν καταθέσεις για τις οποίες εξέδιδαν πιστοποιητικά – βεβαιώσεις.
Η πρώτη τράπεζα του ύστερου Μεσαίωνα έχει σχέση με τις Σταυροφορίες.
«Οι Φτωχοί Συμπολεμιστές του Χριστού και του Ναού του Σολομώντα» γνωστότεροι σε μας ως «Ναίτες Ιππότες» ήταν αυτοί που επανασυγκρότησαν μετά τη Ρωμαϊκή εποχή το πρώτο ολοκληρωμένο δυτικοευρωπαϊκό τραπεζικό, δανειστικό, προεξοφλητικό και εμβασματικό σύστημα. (1129-1312). Το Τάγμα διαλύεται από τη Σύνοδο της Βενετίας και η χρηματοπιστωτικές εργασίες περνούν στους ενετούς και λοιπούς βορειοϊταλούς και εβραίους χρυσοχόους, υπό τη σκέπη της Αγίας Έδρας. Το ότι ο τεκτονισμός, η μασονία και οι μυστικιστικές στοές, όπως η Golden Dawn ή η «Εταιρεία της Θούλης», έχουν την ίδια μήτρα με τη σύγχρονη τραπεζική και είναι, επίσης, συγγενικές καταστάσεις με ιδεολογίες προσκείμενες σε τραπεζίτες, αυτό είναι μια άλλη ιστορία.
Η Αρχή της σχέσης Τραπεζών και Κράτους – Χρήματος και Χρέους
Το 1407 το αβάσταχτο χρέος της Ρεπούμπλικας της Γένοβας αναχρηματοδοτήθηκε μερικώς με χρεόγραφα και εξαγοράστηκε καθ” ολοκληρία από την Τράπεζα Αγίου Γεωργίου, μετοχική εταιρεία, η οποία συστάθηκε από τους δανειστές της Ρεπούμπλικας μέσω της αναλογικής μετοχοποίησης των απαιτήσεων τους. Ίσως, είναι η πρώτη Κεντρική Τράπεζα του πλανήτη, γιατί οι ανώνυμες μετοχές της κυκλοφορούσαν στην πιάτσα (πλατεία) παράλληλα με τα χρεόγραφα της Ρεπούμπλικας.
Στη Βόρεια Ιταλία εμφανίζεται η πρώτη έκδοση κρατικών χρεογράφων, ομολόγων για τη χρηματοδότηση του κράτους. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα του 14ου-15ου αιώνα, οι μεσαιωνικές πόλεις – κράτη της Τοσκάνης – η Φλωρεντία, η Πίζα και η Σιένα- βρίσκονταν σε πόλεμο μεταξύ τους ή με άλλες ιταλικές πόλεις. Κάθε πόλη προσελάμβανε με σύμβαση στρατιωτικούς, οι οποίοι μάζευαν μισθοφορικό στρατό για να προσαρτήσουν και να λεηλατήσουν γειτονικά εδάφη.
Η Ρεπούμπλικα της Φλωρεντίας αναδείχθηκε νικήτρια των πολέμων αυτών, γιατί πλήρωνε περισσότερα, έχοντας τη δυνατότητα χρηματοδότησης του πολέμου, μέσω του δανεισμού από τους πολίτες αντί της φορολόγησης των υπηκόων μέθοδο περισσότερο προσφιλή στις Μοναρχίες και τα Δουκάτα. Το χρέος της Φλωρεντίας από 50.000 φιορίνια στις αρχές του 14ου αιώνα, εκτινάχθηκε στα 5.000.000 το 1427. Το χρέος καθόρισε τους νικητές του πολέμου και δημιούργησε τη Φλωρεντινή Αναγέννηση, έργα της οποίας θαυμάζουμε ως σήμερα. Οι ίδιοι άνθρωποι που, ως «Δημοκρατία» (Ρεπούμπλικα), εξέδιδαν τα ομόλογα ήταν οι ίδιοι άνθρωποι που τη δάνειζαν.
Μαζί με τις νίκες και την Αναγέννηση, χάρις στο δανεικό χρήμα, ήρθε και το τέλος της όποιας «Δημοκρατίας» Η Ρεπούμπλικα, μέσω αυτού του δανεισμού πέρασε στην επιρροή των τραπεζιτών, οι οποίοι είχαν όνομα: Μεδίκοι
Πατριάρχης της οικογένειας ήταν ο Κόζιμο Μέδικος ο Πρεσβύτερος (1389-1464), ο πλουσιότερος άνθρωπος της πόλης, που πέτυχε να εξορίσει τους αντιπάλους του. Από το 1469 ως το 1492, κεφαλή της οικογένειας ήταν ο Λαυρέντιος ο Μεγαλοπρεπής (1449- 1492), τραπεζίτης, πολιτικός, ποιητής και μαικήνας πολλών καλλιτεχνών και επιστημόνων. Το 1494, οι Μέδικοι διώχθηκαν από την Φλωρεντία ύστερα από εξέγερση που προκλήθηκε από τη διαφθορά τους και τα φλογερά κηρύγματα του Σαβοναρόλα. Το 1512 ωστόσο επέστρεψαν στην πόλη, ενώ ο Τζοβάνι ντι Λορέντσο ντε Μέντιτσι έγινε πάπας με το όνομα Λέων Ι΄ το 1513 και ακολούθησε ο Κλήμης Ζ΄. Δύο έγιναν βασίλισσες της Γαλλίας (Αικατερίνη και Μαρία των Μεδίκων). Τρεις έγιναν δούκες της Φλωρεντίας, του Νεμούρ και της Τοσκάνης. Δεν θα γνωρίζαμε τον Γαλιλαίο, τον Μποτιτσέλι, τον Μιχαήλ Άγγελο και τον Μακιαβέλι, αν δεν υπήρχαν οι Μέδικοι.
Η ύπαρξη άφθονου χρήματος ήταν αυτή που γέννησε αυτό που λέμε σήμερα «Αναγέννηση» Η ανακάλυψη του εύχρηστου μεταλλικού νομίσματος στη Λυδία, στη θέση κεραμικών υλικών ή βαρέων σιδηρικών, ήταν αυτή που γέννησε αυτό που λέμε και ήταν η «αρχαία Ελλάδα» και ότι μεγάλο αυτή δημιούργησε. Στο «πρόσωπο» των Μεδίκων κάνει την εμφάνιση της η τρομαχτική πολιτική -και όχι μόνο- ισχύς που μπορούν να αποκτήσουν οι τραπεζίτες, ως ιδιοκτήτες και διαχειριστές του χρήματος. Πάπας Πίος ο Β, για τον Κόζιμο ντε Μέντιτσι: «Στον οίκο του διευθετούνται πολιτικά ζητήματα. Ο άνθρωπος που επιλέγει έχει εξουσία. Αυτός είναι που αποφασίζει για την ειρήνη και τον πόλεμο και ελέγχει τους νόμους. Μόνο κατ’ όνομα δεν είναι βασιλιάς».
Το Πιστωτικό Χρήμα και τα «παρακολουθήματα» του
Αυτή είναι η περίοδος όπου πρωτοεμφανίζεται το χρήμα χωρίς αντίκρισμα, ένα «κοινό μυστικό» των πρώτων τραπεζιτών, το οποίο χρηματοδότησε αυτό που λέγεται Αναγέννηση στη Βόρεια Ιταλία. Οι Μέδικοι και το ιταλικό τραπεζικό σύστημα έγιναν το παράδειγμα για την ανάπτυξη της τραπεζικής σε όλη τη Βόρεια Ευρώπη. Τα μοντέλα των Συμβουλίων της αριστοκρατίας του χρήματος που διοικούσαν τις Ρεπούμπλικες της Βόρειας Ιταλίας αποτέλεσαν την έμπνευση από την οποία προέρχονται τα μεταγενέστερα και σημερινά παρλιαμέντα (κοινοβούλια) του Βορρά. Κακώς εμείς στην Ελλάδα μεταφράζουμε τις Ρεπούμπλικες ως «Δημοκρατία» και τα παρλιαμέντα (από το ιταλικό παρλάρε, τόπος συζητήσεων) ως «Κοινοβούλια».
Τα κοινοβούλια που υποχρεώθηκαν να ιδρύσουν οι Μοναρχίες του βορρά είναι αποτέλεσμα της αύξησης της ισχύος της Αριστοκρατίας των ιδιοκτητών του χρήματος έναντι της αριστοκρατίας των ιδιοκτητών γης. Ήταν οι τόποι διευθέτησης των διαφορών τους. Και τις διαφορές τους τις έλυναν συνασπισμένοι σε φατρίες, που σήμερα τις λέμε κόμματα. Αυτό εμείς το λέμε, ακόμα, «δημοκρατία».
Το χρέος – το πιστωτικό χρήμα, μέσα στο οποίο βράζουμε σήμερα, είναι επινόηση του 13ου – 14ου αιώνα στη Βόρεια Ιταλία. Είναι η επινόηση της εποχής της Αναγέννησης, η οποία δεν θα υπήρχε με αυτό το όνομα αν δεν τη χρηματοδοτούσε η αναδυόμενη χρηματιστική – τραπεζική. Είναι η περίοδος της «σιωπηλής αποδοχής» του χάρτινου χρήματος, μιας σύμβασης, δίχως αντίκρισμα σε πολύτιμο μέταλλο. Έπρεπε να περιμένουμε ως το 1694, για να νομιμοποιηθεί το χρήμα δίχως αντίκρισμα με την ίδρυση της Τράπεζας της Αγγλίας.
Άνταμ Σμιθ: «Η συνετή λειτουργία του τραπεζικού συστήματος, με τη χρήση του χαρτιού ως υποκατάστατου μιας μεγάλης ποσότητας χρυσού και αργύρου ανοίγει ένα δρόμο στον ουρανό» !!!
Για ποιον είναι αυτός ο δρόμος; Οι φαντασιώσεις του Πατέρα της Οικονομικής Επιστήμης δεν επιβεβαιώνονται από την πραγματικότητα. Οι πολλοί βαδίζουν, χάρις στο χαρτί, προς οδυνηρές κατευθύνσεις. Το πιστωτικό χρήμα έχει ως αντίκρισμα τη φοροεισπρακτική ικανότητα του κράτους. Έχει ως αντίκρισμα τη δική μας ικανότητα να δημιουργούμε εισόδημα, μέσω της εργασίας ή της επιχειρηματικότητας. Έχει για αντίκρισμα τη δική μας εργασία. Κι όμως, σήμερα, παραβιάζοντας όλους τους νόμους της οικονομίας, της πολιτικής και της ηθικής, οι ιδιοκτήτες του πιστωτικού χρήματος απαιτούν χρήμα από όσους δεν έχουν εισόδημα ή εργασία.Αυτό δεν είναι όμοιο με καμία στιγμή της ανθρώπινης ιστορίας. Δεν έχει ιστορικό προηγούμενο.
Η Εκχώρηση Εξουσίας σε Εταιρείες ιδιωτών.
Η Ρεπούμπλικα της Γένοβας, αδυνατώντας να εξυπηρετήσει το χρέος της στην Τράπεζα του Αγίου Γεωργίου (Casa delle Compere di San Giorgio) εκχώρησε στην Τράπεζα την είσπραξη ορισμένων φόρων. Αυτό μοιάζει με την σημερινή διαδικασία διάλυσης των εφοριών και την ανάθεση σε ιδιώτες της είσπραξης φόρων, με σκοπό την εξυπηρέτηση του χρέους. Το παιχνίδι με την προσωρινή μείωση του ΦΠΑ στην εστίαση και την έμφαση στους φορολογικούς ελέγχους για την είσπραξη του, που κάνει πως δεν βλέπει το πραγματικό γεγονός της έλλειψης κύκλου εργασιών, θα αποτελέσει τη δικαιολογία, για την παράδοση της φοροείσπραξης σε ιδιώτες. Ήδη ακούμε να μιλάνε για τους φοροφυγάδες και τον αποτυχημένο κρατικό μηχανισμό φοροείσπραξης.
Στη Γένοβα του 15ου αιώνα, παρά την ανάθεση της είσπραξης σε ιδιώτες- δανειστές – τραπεζίτες, η φοροείσπραξη απέτυχε. Το 1453, η Ρεπούμπλικα αποφάσισε να εκχωρήσει στην Τράπεζα την πλήρη διοίκηση ορισμένων κτήσεων της (Κορσική, Cazaria και άλλες). Από το 1453 αυτή η τράπεζα έλεγχε όλες τις κτήσεις στη Μαύρη θάλασσα, ενώ οι Γενουάτες έμποροι, αλλά και όσοι έμποροι αποκτούσαν δικαιώματα πολίτη της Γένουας, τοποθετούσαν τα κεφάλαιά τους σε αυτή.
Η Τράπεζα εγκατέλειψε τις ιδιωτικές συναλλαγές δανεισμού κλπ και ασχολιόταν με διοικητικά θέματα και την είσπραξη φόρων. Η Τράπεζα συνέχισε να διοικεί την Κορσική ακόμα και στην περίοδο 1464-1482 κατά την οποία η κτήση περιήλθε στο Δουκάτο του Μιλάνου! Οι κυβερνήσεις αλλάζουν, η Τράπεζα μένει. Η Τράπεζα επέστρεψε την Κορσική στην Ρεπούμπλικα της Γένοβας το 1563 και διαλύθηκε το 1805, μετά την κατάκτηση της Βόρειας Ιταλίας από τον Ναπολέοντα.
Η Γένοβα, όμως ίδρυσε και τις «Μαόνες», μετοχικές εταιρείες στις οποίες ανέθετε τη διοίκηση κτήσεων της. Η γνωστότερη περίπτωση είναι αυτή της Μαόνας της Χίου, η οποία κατακτήθηκε το 1346, με στρατιωτική επιχείρηση πλοιοκτητών και εμπόρων με αμοιβή! Επειδή η Ρεπούμπλια της Γένοβας δεν μπόρεσε να πληρώσει τους πλοιοκτήτες που έβαλαν τα πλοία και τους εμπόρους που χρηματοδότησαν την εκστρατεία παραχώρησε τη διοίκηση της νήσου στην εταιρεία (μαόνα) που συνέστησαν οι 29 δανειστές.
Η εταιρεία αυτή, γνωστή και ως εταιρεία των Ιουστινιάνι διατήρησε τον έλεγχο και εκμετάλλευση της Χίου ως το 1566, οπότε κατακτήθηκε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η εταιρεία αυτή διατήρησε τη διοίκηση του νησιού και μετά την ανάκτηση της Χίου από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, το 1363. Οι κυβερνήσεις αλλάζουν, η εταιρεία μένει. Η μόνη διαφορά ήταν ότι ο κυβερνήτης διοριζόταν από τον βυζαντινό αυτοκράτορα αντί από τη Γένοβα! Η παρουσία των Γενοβέζων εμπόρων και πλοικτητών στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ξεκινά, με εμπορικές συμφωνίες και εκχώρηση προνομίων, το 1155.
Αν αυτά μοιάζουν με αυτό που συμβαίνει σήμερα, μη χαλιέστε. Τυχαίο είναι. Πολύ πιθανά, οι τωρινοί να μην έχουν διαβάσει ιστορία. Ο Κυβερνήτης, σήμερα, λέγεται Κυβέρνηση και δεν διορίζεται από την Τρόικα [ούπς σορυ, Θεσμοί] των δανειστών, αλλά «εκλέγεται». Το ποιος ελέγχει τις εκλογές είναι, επίσης, μια άλλη ιστορία, που έχει να κάμει και με τη βασικές αρχές της Δημοκρατίας που είναι: Ισηγορία, Ισονομία και Ισοπολιτεία. Η διευθέτηση της πρώτης βασικής αρχής έχει ανατεθεί στα ΜΜΕ και τις άλλες δύο έχει αναλάβει να τις τηρεί η «Κυβέρνηση».
Αν, πάλι, όλα αυτά δεν είναι «Καπιταλισμός» [Κεφαλαιοκρατία], τότε τι είναι; Η χρηματοπιστωτική επανάσταση προηγήθηκε της βιομηχανικής, το εμπορικό κεφάλαιο προηγήθηκε και χρηματοδότησε, μαζί με τους τραπεζίτες, την ανάπτυξη της βιομηχανίας και η εταιρική συγκρότηση του κεφαλαίου είναι μια παλιά ιστορία. Αυτό που παρέμεινε αμετάβλητο είναι η παραμονή της εξουσίας στα χέρια κάποιων λίγων, των οικονομικά ισχυρών. Μήπως η ιστορία της Κεφαλαιοκρατίας πρέπει να ξαναγραφεί, για να ξέρουμε τι μας περιμένει; Όπως κι αν το ονομάσουμε, αυτό που ζούμε, σήμερα, μοιάζει περισσότερο με αυτό που εμφανίστηκε τον 14ο-15ο αιώνα στην Βόρεια Ιταλία, παρά με αυτό που ξέραμε ως «Καπιταλισμό».
Πρώτα συμπεράσματα:
1. Το χρήμα, με τη βοήθεια της κρατικής και πάντα ολιγαρχικής εξουσίας, έφτιαξε την Κεφαλαιοκρατία. Αυτό που λέμε «καπιταλισμό».
2. Η παράδοση ιδιωτικής και δημόσιας περιουσίας σε μετοχικές εταιρείες και τράπεζες είναι παλιά ιστορία κι επαναλαμβανόμενη. Οι παλιές ιστορίες και καταστάσεις είναι το παρόν και το μέλλον μας. Η εποχή της φιλελεύθερης ή σοσιαλιστικής ψευδαίσθησης τέλειωσε. Είμαστε τα κρέατα στην κρεατομηχανή τους, σε ρυθμούς fast food, κατά το fast track της εκποίησης της κρατικής περιουσίας. Ραντεβού στα φαστφουντάδικα ή «καλή αντάμωση στα γουναράδικα».
Αν δεν «επιτεθούμε» στους ιδιοκτήτες του χρήματος, δημοκρατία, ζωή κι αξιοπρέπεια, ας μην περιμένουμε. Από όλα αυτά, εμείς μάθαμε μόνο ότι ο Ιουστινιάνι (Giustiniani) πολέμησε στο πλευρό του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και αποχώρησε, τραυματισμένος, λίγο πριν την Άλωση. Το γιατί πολέμησε δεν μας το είπαν ποτέ. Είχαμε μείνει με την εντύπωση πως το έκαμε γιατί ήταν καλός χριστιανός κι όχι γιατί το βόρειο τμήμα του Κεράτιου είχε εκχωρηθεί στους γενοβέζους εμπόρους.
Βιβλιογραφία:
Niall Ferguson: «Η Εξέλιξη του χρήματος» μια οικονομική ιστορία του κόσμου, βιβλίο με χρήσιμες πληροφορίες. Aπολογητής των τραπεζιτών και επίσημος βιογράφος του Οίκου Ρόθτσιλντ. Ψωμί, μετρητά, λεφτά, ρευστό, φράγκα, παράδες, μαύρα, διαθέσιμα, τα προς το ζην: όπως και να το πείτε, το χρήμα μετράει. Για τους χριστιανούς, η αγάπη γι” αυτό είναι η πηγή όλων των κακών. Για τους στρατηγούς, είναι το μέσο διεξαγωγής του πολέμου- για τους επαναστάτες, είναι τα δεσμά της εργασίας. Όμως τι ακριβώς είναι το χρήμα, από πού ήρθε και πώς καταλήξαμε να ζούμε σ” έναν κόσμο όπου το περισσότερο χρήμα είναι αόρατο; Το πρώτο βήμα για να καταλάβουμε την πολυπλοκότητα των σύγχρονων χρηματοπιστωτικών θεσμών είναι να διαπιστώσουμε την προέλευση τους – πράγμα που προσφέρει αυτή η μοναδική εισαγωγή στα οικονομικά και την οικονομική ιστορία.
Αναγνωρίζοντας στη διάδοση του χρήματος μια κινητήρια δύναμη της νεότερης ιστορίας, ο διάσημος οικονομολόγος Νάιαλ Φέργκιουσον ξεδιπλώνει μια σειρά συναρπαστικά σενάρια όπου οι Μέδικοι, οι Ρότσιλντ, η Τράπεζα της Αγγλίας, το χρηματιστήριο του Παρισιού, οι ασφαλιστικές εταιρείες και η Γουόλ Στριτ έχουν συμβάλει με τον τρόπο τους ώστε η ιστορική σημασία του ρευστού χρήματος να απογειωθεί στη στρατόσφαιρα – εκεί όπου δεν είναι απλώς ένα χειροπιαστό κομμάτι χαρτί αλλά μια καθολική αφαίρεση που ονομάζεται πίστωση. Αν και γραμμένο πριν από την τρέχουσα οικονομική κρίση, το βιβλίο αποδεικνύεται εξαιρετικά διορατικό, εντοπίζοντας στη συμβιωτική σχέση Κίνας και Αμερικής «Chimerica», όπου η πρώτη αποταμιεύει και η δεύτερη ξοδεύει, μια σπό τις αιτίες της σύγχρονης κρίσης.
Το πιο σημαντικό μάθημα της χρηματοοικονομικής ιστορίας είναι ότι αργά ή γρήγορα κάθε φούσκα σκάει, οι «αρκούδες» -οι απαισιόδοξοι πωλητές- γίνονται περισσότερες από τους «ταύρους» -τους αισιόδοξους αγοραστές- και η απληστία μετατρέπεται σε φόβο. Είτε λοιπόν παλεύει κανείς να τα φέρει βόλτα, είτε πασχίζει να γίνει κυρίαρχος του σύμπαντος, η ανάγκη να κατανοήσει την πορεία του χρήματος και τη λειτουργία του στον σύγχρονο κόσμο δεν ήταν ποτέ τόσο επιτακτική όσο σήμερα.
Ο πλανήτης Οικονομία εναντίον του πλανήτη Γη
Τα περισσότερα πράγματα στη ζωή, έγραφε ο Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ στο κλασικό του βιβλίο «Το χρήμα» (Παπαζήσης, 1976), είναι σημαντικά μόνο γι’ αυτούς που τα έχουν, αυτοκίνητα, φιλενάδες κ.ά. Αντίθετα, το χρήμα είναι το ίδιο σημαντικό και γι’ αυτούς που το έχουν και για εκείνους που δεν το έχουν. Και οι δύο πλευρές προσπαθούν να το κατανοήσουν. Τι είναι το χρήμα; Ο Ανταμ Σμιθ είχε τοποθετηθεί στον «Πλούτο των Εθνών»: «Η συνετή λειτουργία του τραπεζικού συστήματος, με τη χρήση του χαρτιού ως υποκατάστατου μιας μεγάλης ποσότητας χρυσού και αργύρου, ανοίγει έναν δρόμο προς τον ουρανό». Πώς, όμως, καταλήξαμε να ζούμε στη Γη όπου το περισσότερο χρήμα είναι αόρατο; Ποιος είχε δίκαιο; Ο ποπουλιστής συγγραφέας που παρομοίαζε την τράπεζα των Ρότσιλντ σαν ένα πελώριο μαύρο χταπόδι που άπλωνε τα πλοκάμια του γύρω από τον κόσμο ή ο Γερμανός ποιητής Χάινριχ Χάινε, ο οποίος την ίδια περίπου περίοδο, το 1841, έγραφε πως «το χρήμα είναι ο θεός της εποχής μας και ο Ρότσιλντ είναι ο προφήτης του»;
Οι πιστωτικοί θεσμοί
Το πρώτο βήμα για να καταλάβουμε την πολυπλοκότητα των σύγχρονων χρηματοπιστωτικών θεσμών είναι να διαπιστώσουμε την προέλευσή τους – πράγμα που προσφέρει τούτη η εισαγωγή στη συναρπαστική ιστορία των οικονομικών του χρήματος. Στο έργο που γράφτηκε για τις ανάγκες του σεναρίου των τηλεοπτικών επεισοδίων που παίχτηκαν στο Channel Four (Αγγλία), στο PBS (ΗΠΑ) κ.α. δεν εξιστορείται απλώς το χρήμα, αλλά γίνεται μια υπόθεση για την απελευθέρωση των πιστώσεων. Εδώ, ο Νάιαλ Φέργκιουσον, διάσημος ιστορικός του Χάρβαρντ, εξηγεί την ιστορική εχθρότητα προς τους πιστωτές. Υποστηρίζει ότι το χρήμα, παρά τις βαθιά ριζωμένες προκαταλήψεις εναντίον των «άνομων κερδών» είναι τις περισσότερες φορές η βάση κάθε προόδου και η διάδοσή του μια από τις κινητήριες δυνάμεις της νεότερης ιστορίας.
«Η οικονομική καινοτομία δεν είναι το έργο κάποιων βδελλών που απλώς επιδιώκουν να ρουφήξουν το αίμα χρεωμένων οικογενειών, ή να ρισκάρουν οικονομίες που έχουν μαζέψει χήρες και ορφανά. Αντίθετα, έχει καταστεί απολύτως αναγκαίος παράγων για να ανέλθει ο άνθρωπος από τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης στα ιλιγγιώδη ύψη της υλικής ευημερίας, στα οποία τόσοι βρίσκονται σήμερα»
Μολονότι κάτι τέτοιο δεν είναι προφανές μετά την κρίση των στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ και μεσούσης της κρίσης χρέους στην Ευρώπη, ο Φέργκιουσον ξεδιπλώνει μια σειρά από τις καλύτερες στιγμές της ιστορίας του χρήματος, που αρχίζουν με τις πλάκες πηλού της Μεσοποταμίας πριν από 5.000 χρόνια, συνεχίζονται με τα δηνάρια των Ρωμαίων, τον χρυσό και τον άργυρο των Ινκας, για να φθάσουν στα σημερινά κερδοσκοπικά hedge funds. Στο ενδιάμεσο διάστημα παρελαύνουν οι Μέδικοι, οι Ρότσιλντ, το χρηματιστήριο του Αμστερνταμ, η Τράπεζα της Αγγλίας και το Σίτι του Λονδίνου, το χρηματιστήριο του Παρισιού, οι ασφαλιστικές εταιρείες και η Γουόλ Στριτ, αλλά και όλοι όσοι έχουν συμβάλει με τον τρόπο τους, από τον Τζον Λω έως τον Σόρος και τον Αλαν Γκρίνσπαν, ώστε η ιστορική σημασία του χρήματος να απογειωθεί στη στρατόσφαιρα – εκεί όπου δεν είναι απλώς ένα χειροπιαστό κομμάτι χαρτί, αλλά μια καθολική αφαίρεση που ονομάζεται πίστωση και μόχλευση. Σε κάθε περίπτωση, και ενάντια στη μικρή μνήμη των αγορών, περιγράφει το πώς μειώνεται η υποτιθέμενη έντονη διαχωριστική γραμμή μεταξύ οικονομίας και ληστείας στο πλάτος μιας τρίχας. Αν και γραμμένο πριν από την τρέχουσα οικονομική κρίση, το βιβλίο αποδεικνύεται εξαιρετικά διορατικό, εντοπίζοντας στη συμβιωτική σχέση της Κιμερικής (Chimerica) της Κίνας και της Αμερικής, μία από τις αιτίες της σύγχρονης κρίσης, με τους Κιναμερικανούς της Ανατολής να αποταμιεύουν και τους Κιναμερικανούς της Δύσης να ξοδεύουν.
Χρόνιες αλήθειες
Οι θέσεις του Φέργκιουσον -ο οποίος επιλεκτικά αναφέρεται σε πολλά επεισόδια της ιδιαίτερης πατρίδας του στη Σκωτία- σίγουρα δεν ξεφεύγουν από την έντονη πολεμική στην ανταλλαγή επιχειρημάτων που αναδεικνύουν την κλασική αντιπαράθεση της κεϊνσιανής σχολής του Πολ Κρούγκμαν, με τη σχολή της δημοσιονομική πειθαρχίας των νεοφιλελευθέρων σχετικά με τις επιπτώσεις των οικονομικών πολιτικών στον πληθωρισμό και στην ανάπτυξη. Ομως, ανεξαρτήτως σχολών, η οικονομική κρίση που χτύπησε τον Δυτικό κόσμο το καλοκαίρι του 2007 έφερε στο προσκήνιο μια από τις χρόνιες αλήθειες της οικονομικής ιστορίας, που πάντα παραμένει επίκαιρη: είναι εύκολο από το να είσαι ο Τζον Λω, σωτήρας της γαλλικής αντιβασιλείας, να γίνεις ο Τζον Λω που πεθαίνει κυνηγημένος και ντροπιασμένος στη Βενετία. Αργά ή γρήγορα, κάθε φούσκα σκάει. Οι «αρκούδες» -οι απαισιόδοξοι πωλητές- γίνονται περισσότεροι από τους «ταύρους» -τους αισιόδοξους αγοραστές- και η απληστία μετατρέπεται σε φόβο. Είτε λοιπόν παλεύει κανείς να τα φέρει βόλτα είτε πασχίζει να γίνει κυρίαρχος του σύμπαντος, η ανάγκη να κατανοήσει την πορεία του χρήματος και τη λειτουργία του στον σύγχρονο κόσμο δεν ήταν ποτέ τόσο επιτακτική όσο είναι σήμερα.
Ποιος είναι ο συγγραφέας
Ο Niall Campbell Douglas Ferguson γεννήθηκε το 1964 στη Γλασκώβη. Σπούδασε στην ιδιωτική Ακαδημία της Γλασκώβης και στο Magdalen College της Οξφόρδης. Είναι καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και καθηγητής Διοίκησης Επιχειρήσεων στο Harvard Business School. Διδάσκει επίσης Ιστορία και Διεθνείς Υποθέσεις στο LSE. Είναι εταίρος στο Jesus College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και στο Ιδρυμα Hoover του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ. Ειδικεύεται στη χρηματιστική και οικονομική ιστορία, ιδιαίτερα στον υπερπληθωρισμό και στις αγορές ομολόγων, καθώς και στην ιστορία της αποικιοκρατίας.
Στα ελληνικά κυκλοφορούν τα βιβλία του: «Κολοσσός. Η άνοδος και η πτώση της αμερικανικής αυτοκρατορίας» (Παπαζήσης, 2008), «Ο πόλεμος στον κόσμο. Ο αιώνας του μίσους 1901-2000» (2 τόμ., Ιωλκός, 2007), «Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Στρατιωτική, διπλωματική, οικονομική και κοινωνική ιστορία 1914-1918» (Ιωλκός, 2008), «Το πλέγμα του πλούτου: Το χρήμα και η εξουσία στον κόσμο, 1700-2000» (Ιωλκός, 2009).
@ Ο Α.Φ.Μ. 3,14 [08/08/2013]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου