«Εγχειρίδιο διαχείρισης δούλων»

«Εγχειρίδιο διαχείρισης δούλων», του Μάρκου Σιδώνιου Φαλξ

Πρόκειται για έναν αυτοσαρκαστικό οδηγό που συνδυάζει τον λογοτεχνικό κυνισμό με την παραστατική τεκμηρίωση, «διασκεδαστικό αλλά και αλαζονικό», όπως έγραψε το αμερικανικό περιοδικό The New Yorker – καθώς περιλαμβάνει, από την μια καλούς τρόπους διαχείρισης των δούλων στην εποχή της ρωμαιοκρατίας αλλά από την άλλη, θεωρεί αδιανόητη την κατάργηση της δουλείας. Που στις ΗΠΑ καταργήθηκε μόλις το 1865.

Ποιο είναι το βιογραφικό του συντάκτη; Σύμφωνα με την αυτοπαρουσίαση στο εισαγωγικό σημείωμα: «Κατάγομαι από αριστοκρατική γενιά της Καμπανίας. Ο προ-προπάππους μου είχε διατελέσει Ύπατος και έχω προγόνους συγκλητικούς. Το όνομά μας – Φαλξ, δηλαδή «το νύχι του αρπακτικού» – μας δόθηκε λόγω της πεισματικής μας άρνησης να αποχωριστούμε οτιδήποτε. Γι αυτό και από την κυριότητα της οικογένειάς μου έχουν περάσει αμέτρητοι δούλοι».

Όμως, αμέσως μετά σπεύδει να εξηγήσει ότι κατέφυγε στις υπηρεσίες του καθηγητή Τζέρι Τόνερ προκειμένου να τον βοηθήσει να απευθυνθεί στο μη ρωμαϊκό κοινό. Βεβαίως, δεν παραλείπει να εξυμνήσει τις γνώσεις του καθηγητή για τις συνήθειες των Ρωμαίων. Αλλά δεν αποφεύγει να τον στηλιτεύσει επειδή… δεν έχει λάβει μέρος σε καμία μάχη, δεν πίνει κρασί και έχει ξεπέσει τόσο, που καθαρίζει ο ίδιος το μωρό του αντί να αναθέσει αυτήν την εργασία σε κάποιο δούλο!

Ο αναγνώστης, που δεν έχει το άγχος να προβληματιστεί γύρω από την ιστορική ύπαρξη του Φαλξ, παρασύρεται από την γραφή η οποία συνδυάζει τον λογοτεχνικό κυνισμό με την παραστατική τεκμηρίωση. Και μόνο οι τίτλοι των κεφαλαίων το αποδεικνύουν: Πώς να αγοράσετε έναν δούλο. Πώς να πάρετε όσο το δυνατόν περισσότερο από τους δούλους σας. Σεξ και δούλοι. Τι είναι αυτό που κάνει έναν δούλο καλό. Η τιμωρία των δούλων. Όταν τα βασανιστήρια είναι η έσχατη λύση. Διασκέδαση και παιχνίδια. Να θυμάστε τον Σπάρτακο. Πότε απελευθερώνουμε τους δούλους. Το πρόβλημα με τους απελεύθερους. Οι χριστιανοί και οι δούλοι τους.

Ο Μάρκος Σιδώνιος Φαλξ λειτουργώντας ως καλός οικογενειακός συμβουλάτορας παραθέτει έναν κατάλογο με τα καθήκοντα του διαχειριστή των δούλων: «Να επιβάλλεις αυστηρή πειθαρχία – αλλά να αποφεύγεις την άσκοπη βία. Φρόντιζε ώστε οι δούλοι να εργάζονται συνεχώς για να αποφεύγονται οι μπελάδες. Να τηρείς τις θρησκευτικές εορτές έτσι ώστε να έχεις την εύνοια των θεών. Μην κλέβεις περιουσιακά στοιχεία του κυρίου σου. Να επιλύεις τις διενέξεις μεταξύ των δούλων. Φρόντιζε να μην κρυώνουν ούτε να πεινούν. Να ανταμείβεις όσους κάνουν καλή δουλειά, και να τιμωρείς όσους δεν δουλεύουν. Να επιβάλλεις δίκαιη τιμωρία. Μην κάνεις διακρίσεις στην διαχείριση των δούλων. Μην συμβουλεύεσαι μάντεις ή αστρολόγους. Να θυμάσαι ότι οι δούλοι εργάζονται με μεγαλύτερη προθυμία για κάποιον που καταλαβαίνει τα προβλήματά τους».

Στο ερώτημα αν οι χριστιανικές διδαχές καλυτέρευσαν τις συνθήκες ζωής των δούλων, ο πανεπιστημιακός υποβολέας του Φαλξ υπογραμμίζει πως δεν είναι ξεκάθαρο από τα υπάρχοντα στοιχεία αν οι χριστιανοί ιδιοκτήτες συμπεριφερόταν στους δούλους τους καλύτερα από ότι οι ειδωλολάτρες. Και αναφέρει την ρήση του Παύλου, στην Προς Τίτον επιστολή, όπου συμβουλεύει «να είναι υποτακτικοί απέναντι στους κυρίους τους, να μην αντιμιλούν, ούτε να κλαίγουν αλλά να επιδεικνύουν βαθιά πίστη».

Οι Ρωμαίοι υποδούλωσαν εκατομμύρια ανθρώπους και δεν διανοήθηκαν ποτέ ότι θα μπορούσε να καταργηθεί η δουλεία ή πως ήταν ηθικά κατακριτέα. Βλέποντας τα πράγματα με τα μάτια ενός Ρωμαίου, μας δίνεται η δυνατότητα να κατανοήσουμε το φαινόμενο της δουλείας στην Αρχαιότητα και να αναρωτηθούμε μήπως κάποιες από τις ιδέες τους τις αξιοποιούμε ακόμα και σήμερα για να διαχειριστούμε το δικό μας “προσωπικό”. Άραγε, οι σημερινοί “μισθωτοί σκλάβοι” είναι σε πολύ καλύτερη μοίρα από τους “δούλους” της εποχής του Φαλξ; Πόσο διαφορετικοί είμαστε εμείς από τους Ρωμαίους;

Στον επίλογο ο καθηγητής-σχολιαστής επισημαίνει ότι προτού συγχαρούμε τους εαυτούς μας για το πόσο έχουμε προοδεύσει, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι, αν και η δουλεία είναι παράνομη σε όλες τις χώρες του κόσμου, εξακολουθεί να υφίσταται σε μεγάλο βαθμό. ‘Αλλωστε, υπενθυμίζει, υπολογίζει πως 27 εκατομμύρια άτομα εργάζονται στις μέρες μας υπό την απειλή βίας, χωρίς αμοιβή και χωρίς ελπίδα: «Ποτέ στην ιστορία της δεν είχε η ρωμαϊκή αυτοκρατορία τόσους δούλους όσους υπάρχουν σήμερα στον κόσμο»…

Ολοκληρώνοντας τις 250 σελίδες του ελκυσικά αμφίσημου πονήματος διερωτάται ο αναγνώστης: Στην σημερινή εποχή της χρηματοπιστωτικής κρίσης, οι μισθωτοί σκλάβοι πόσο διαφέρουν από τους δούλους της ρωμαϊκής παγκοσμιοποίησης;

@Ιων Μάγγος