Το Πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ είχε μαζική επιρροή, αλλά μόλις μάθαμε ότι ήταν μια απάτη

 

Φωτογραφία από το πείραμα του Ζιμπάρντο 

Οι πιο γνωστές ψυχολογικές μελέτες είναι συχνά λανθασμένες, δόλιες ή ξεπερασμένες.




Το Πείραμα των Φυλακών του Στάνφορντ, μία από τις πιο γνωστές και συναρπαστικές ψυχολογικές μελέτες όλων των εποχών, μας έδωσε μια απίστευτα απλή ιστορία για την ανθρώπινη φύση.

Πρόκειται για ένα πείραμα πάνω στις ψυχολογικές επιπτώσεις που επιφέρει η μετατροπή ενός ατόμου σε φυλακισμένο ή δεσμοφύλακα. Το πείραμα διεξήχθη το 1971 από την ερευνητική ομάδα του καθηγητή ψυχολογίας Φίλιπ Ζιμπάρντο του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ.

Επιλέχθηκαν 24 φοιτητές για να παίξουν τους ρόλους των φυλακισμένων και των δεσμοφυλάκων και να ζήσουν σε μια υποτιθέμενη φυλακή που είχε δημιουργηθεί για τους σκοπούς του πειράματος στο υπόγειο του κτιρίου της Επιστήμης της Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ. Η επιλογή των υποψηφίων έγινε με βάση την απουσία ψυχολογικών και ιατρικών προβλημάτων, αλλά και ποινικού μητρώου, έτσι ώστε να αποτελούν ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα για την επιστημονική παρατήρηση. Οι ρόλοι μοιράστηκαν μετά από ρίψη κέρματος (κορώνα ή γράμματα). Οι φυλακισμένοι και οι δεσμοφύλακες μπήκαν κατευθείαν στους ρόλους τους προχωρώντας τους ρόλους του όμως πέρα από τις προβλέψεις, οδηγούμενοι σε επικίνδυνες και ψυχολογικά καταστροφικές καταστάσεις. Το 1/3 των φρουρών κρίθηκε ότι επέδειξαν "γνήσια" σαδιστικές τάσεις, με αποτέλεσμα αρκετοί φυλακισμένοι να τραυματιστούν ψυχολογικά και δύο από τους φοιτητές να αποχωρήσουν νωρίς από το πείραμα. Μετά την κατάρρευση ενός φοιτητή από τις απάνθρωπες συνθήκες που επικρατούσαν στη φυλακή, και συνειδητοποιώντας ότι είχε παθητικά επιτρέψει ανάρμοστες συμπεριφορές να λάβουν χώρα κάτω από την εποπτεία του, ο Ζιμπάρντο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τόσο οι φυλακισμένοι όσο και οι δεσμοφύλακες είχαν ταυτιστεί υπερβολικά με τους ρόλους τους, με αποτέλεσμα να τερματίσει το πείραμα μετά από έξι μέρες.

Το πείραμα έχει συμπεριληφθεί σε πολλά εγχειρίδια εισαγωγικής ψυχολογίας. Έχει αποτελέσει θέμα ταινιών (ίσως έχετε δει τη γερμανική ταινία του 2001 "Das Experiment" ή του 2010 "The experiment" με τον Adrian Brody), ντοκιμαντέρ, βιβλίων και τηλεοπτικών εκπομπών.

Αλλά τα πορίσματά του ήταν λανθασμένα. Πολύ λάθος. Και όχι μόνο λόγω της αμφισβητήσιμης ηθικής του ή της έλλειψης συγκεκριμένων στοιχείων, αλλά κυρίως λόγω του ότι ήταν απάτη.

Μια νέα έκθεση που βασίστηκε σε παλαιότερες, μη δημοσιευμένες ηχογραφήσεις του Ζιμπάρντο προσφέρουν πειστικές αποδείξεις ότι οι φρουροί του πειράματος εκπαιδεύτηκαν να είναι σκληροί. Δείχνει επίσης ότι η πιο αξιομνημόνευτη στιγμή του πειράματος -όταν ένας φυλακισμένος κατέρρευσε ουρλιάζοντας, "Τα καίω όλα!"- ήταν το αποτέλεσμα των ενεργειών του δεσμοφύλακα.

Τα ευρήματα έχουν υποβληθεί εδώ και πολύ καιρό σε έλεγχο. Πολλοί τα θεωρούν δραματική επίδειξη, ένα είδος ακαδημαϊκής πραγματικότητας, παρά κάποιο σοβαρό κομμάτι της επιστήμης. Αλλά αυτές οι νέες αποκαλύψεις προκάλεσαν άμεση αντίδραση.

Πολλά από τα κλασικά πειράματα του παρελθόντος αποδείχθηκαν λανθασμένα, δόλια ή ξεπερασμένα. Ωστόσο, πολλά εισαγωγικά βιβλία ψυχολογίας δεν έχουν ακόμη ενημερωθεί.

Διαφήμιση του πειράματος του Milgram - πηγή

Πολλά κλασικά ευρήματα στην ψυχολογία έχουν επανεκτιμηθεί πρόσφατα
Το πείραμα των φυλακών του Ζιμπάρντο δεν είναι η μόνη κλασική μελέτη που έχει εξεταστεί πρόσφατα, επανεκτιμηθεί ή εκτίθεται ως απάτη. Πρόσφατα, η επιστημονική δημοσιογράφος Gina Perry διαπίστωσε ότι το διαβόητο πείραμα "Robbers Cave" της δεκαετίας του 1950 -κατά το οποίο νεαρά αγόρια σε καλοκαιρινή κατασκήνωση ουσιαστικά χειραγωγήθηκαν για να σχηματίσουν πολεμικές ομάδες- ήταν μια αποτυχία, από μια αποτυχημένη προηγούμενη έκδοση ενός πειράματος, που οι επιστήμονες δεν ανέφεραν ποτέ.

Η Perry έχει επίσης αποκαλύψει ασυνέπειες σε μια άλλη σημαντική πρόωρη εργασία στην ψυχολογία: το τεστ ηλεκτροσόκ του Milgram (έχει γίνει επίσης ταινία το 2015 με τίτλο Experimenter με τους Πίτερ Σάρσγκαρντ και την Γουινόνα Ράιντερ), κατά το οποίο οι συμμετέχοντες είχαν ενημερωθεί από κάποιον επικεφαλής ότι έστελναν φαινομενικά θανατηφόρες δόσεις ηλεκτρικής ενέργειας σε κάποιον που δεν έβλεπαν.

Ευτυχώς, υπάρχουν ερευνητές που σκέφτονται πολύ σκληρά, και πολύ σοβαρά και προσπαθούν να καταστήσουν την ψυχολογία μια πιο ισχυρή επιστήμη. Υπάρχει μια ολόκληρη κοινωνία για τη βελτίωση της ψυχολογικής επιστήμης που είναι αφιερωμένη σε αυτά τα ζητήματα.