Κείμενο Αλέξης Γαγλίας
Φωτογραφίες Αλέξης Γαγλίας
Κεραμεικός, οδός Ψαρομηλίγκου: ανάμεσα από την Πειραιώς και το αρχαίο νεκροταφείο, στον ιστορικό/αστικό πυρήνα της Αθήνας. Μικρός δρόμος με παλιά, εξαίσια σπίτια - κάποια αναστηλωμένα με εκλέπτυνση και σεβασμό, άλλα ρημαγμένα από την εγκατάλειψη και τους βανδαλισμούς. Κουφάρια, με τις προσόψεις τους μόνο να απομένουν, εναλλάσσονται με κτίρια που το Υπουργείο Πολιτισμού έχει τα τελευταία έστω χρόνια επαναφέρει αξιοπρεπώς.
Ωραίο, ανοιξιάτικό απόγευμα, τα παρατηρώ με ανάμικτα συναισθήματα, ως μουσειακά κομμάτια να αναπτύσσονται το ένα μετά το άλλο κατά μήκος της οδού. Χαρμολύπη είναι η λέξη.
Tα διαφορετικά τους αρχιτεκτονικά στιλ εικονογραφούν παραστατικά την ιστορία της πόλης σχεδόν καθ’ όλη τη σύγχρονη νεοελληνική ιστορία. Νεοκλασικά, Bauhaus, industrial κτίρια - ανάμεσά τους, ως ατάκτως ειρημένο, ένα λαϊκό σπίτι παλιάς εποχής με λιτή, σεμνή πρόσοψη, τώρα γεμάτη tags. Kαι δύο ελίτσες μπροστά του.
Το τζάμι της εξώθυρας είναι σπασμένο. Αν πλησιάσεις, θα δεις πως πίσω από την κλειστή πόρτα «ελλοχεύει» μια απρόσμενη, ευρύχωρη αυλή. Παράλληλα με αυτήν είναι κτισμένο το σπίτι- μία ελικοειδής, μικρή σκάλα στο βάθος φαίνεται να οδηγεί στο μπαλκόνι του πάνω ορόφου, ενώ ένα μέτρο κάτω από το επίπεδο της αυλής χάσκουν οι πόρτες των δωματίων του ισογείου.
Το κτίσμα είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα μιας λαϊκής αρχιτεκτονικής αμετάκλητα παρελθούσης, εξαφανισμένης πλέον από τις ελληνικές πόλεις. Το σπίτι της Ψαρομηλίγκου στον Κεραμεικό πρέπει να συγκαταλέγεται στα ελάχιστα σωζόμενα παραδείγματα εκείνων των παλιών αστικών αυλών όπου εντός τους διατάσσεται μια σμικρυμένη γειτονιά - εντός της ευρύτερης αλλά και ξέχωρη, διακριτή.
Τωρινός ιδιοκτήτης του σπιτιού είναι ο Άγγελος Λουκάκης. Ξεκλειδώνει και μπαίνουμε μαζί στο εσωτερικό αυτού του παλιακού, έρημου πλέον μικρόκοσμου. Η αυλή είναι θαυμάσια, το μεγαλύτερο συγκριτικό πλεονέκτημα του οικήματος, διαχρονικό του asset φαντάζομαι. Όλα τα διαμερίσματα και τα αυτόνομα δωμάτια βλέπουν κατάφατσα σε αυτή.
Ο πέτρινος τοίχος περιορίζει τις οχλήσεις της πόλης, αυξάνοντας την ήρεμη ενθαλπία του χώρου. Ατμόσφαιρα zen. Καρποφορούσες, κατάφορτες λεμονιές και δύο τεράστιοι φοίνικες. Μια σπασμένη κρήνη και η πήλινη στάμνα φωλιασμένη σε σκιερή εσοχή της τοιχοποιίας.
«Δεν ποτίζω ποτέ. Περνάνε ποτάμια από κάτω», λέει ο Άγγελος Λουκάκης. «Τα δέντρα τα έχει φυτέψει ο πατέρας μου. Έχω συνεννοηθεί με τους ανθρώπους στο διπλανό κτίριο και άφησα τα κλαδιά τους να ψηλώσουν όπως μου το ζήτησαν - για να έχουν κι αυτοί στο παράθυρό τους τα πράσινα φύλλα και την ευωδία από τα άνθη και τους καρπούς».
Όπως μου λέει ο ίδιος, το σπίτι είναι κτισμένο στα τέλη της δεκαετίας του 1880, υπάρχει ακόμα το παλιό, πρώτο συμβόλαιο. Οι ένοικοι, εργάτες οι περισσότεροι στα εργοστάσια και τις βιοτεχνίες της περιοχής του Γκαζιού και του Ψυρρή. Μικρά μεροκάματα. Και αβέβαια.
Αργότερα, μετά τον Πόλεμο, το αγόρασε η γιαγιά του. Ο Άγγελος, 44 χρονών σήμερα, το θυμάται από μικρό παιδί όταν επισκεπτόταν εκεί τον παππού του. Οι μνήμες του ξεκινούν από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 και περιγράφουν πρωτογενώς μια από τις τελευταίες λαϊκές αυλές της Αθήνας και τους ανθρώπους που έζησαν σε αυτές. Αλλά και την κατάπτωση: την παρακμή που ακόμα βασανίζει τις περισσότερες γειτονιές του ιστορικού κέντρου της Αθήνας.
Σήμερα η ευρύτερη γειτονιά του σπιτιού της Ψαρομηλίγκου είναι σε μια καλύτερη κατάσταση. Και ο Λουκάκης επιμένει - θέλει να κρατήσει το πατρογονικό του σπίτι, αρνείται να το γκρεμίσει ή να το πουλήσει. Θέλει να το αναστηλώσει, να το αναβιώσει κυριολεκτικά. Μόνο εύκολο δεν είναι. Το σπίτι είναι σε κακή κατάσταση. Σε ένα-δυο τμήματά του, σπασμένα παράθυρα και δοκάρια ξεχαρβαλωμένα μπερδεύονται φίρδην μίγδην με σύννεφα, κλαδιά των δέντρων, φύλλα, θρύψαλα κεραμίδια και ουρανό: all over compositions των χρόνων που πέρασαν, της ερημιάς του.
Από ‘δω και πέρα, έχω μόνο συμπυκνώσει την κουβέντα με τον ιδιοκτήτη του.
«Το οικόπεδο είναι ορθογώνιο», λέει. «Στη δεξιά πλευρά είναι το σπίτι, ημιυπόγειο και πρώτος όροφος. Και στην αριστερή, η αυλή».
«Πέτρα και ξύλο είναι τα βασικά στοιχεία της δόμησης. Το σπίτι είναι πετρόκτιστο, με πέτρινους τοίχους μεταξύ των διαμερισμάτων και ξύλινους εσωτερικούς, με ξύλινα πατώματα και ταβάνια. Και κεραμοσκεπή».
«Η σκάλα που οδηγεί στον όροφο αρχικά ήταν κι αυτή από ξύλο. Μεταγενέστερα ανακατασκευάστηκε με τσιμέντο. Όπως τσιμεντένια είναι και κάποια υποστηλώματα που έγιναν αναγκαστικά, για να κρατηθεί το οίκημα».
«Ιδιαίτερη, χαρακτηριστική της εποχής που κτίστηκε και της παλαιότητάς του σήμερα, ήταν η τεχνική της αρχικής υποστήλωσης του κτιρίου. Ο όροφος στηρίζεται σε τεράστια ξύλινα δοκάρια».
«Το κτίσμα διαρθρώνεται σε δύο επίπεδα. Οι τουαλέτες και τα μπάνια ήταν κοινές, μία στον πάνω όροφο και άλλη μία κάτω. Τα τέσσερα διαμερίσματα του πάνω ορόφου έχουν το καθένα δύο δωμάτια με κουζινάκι. Σε αυτά έμεναν και οικογένειες».
«Τα παλιά χρόνια η γειτονιά ήταν γεμάτη παιδιά. Έπαιζαν στον δρόμο, ξεκινούσαν από την Ψαρομηλίγκου και τις αλάνες τριγύρω και έφταναν με τα ποδήλατα στη Σαλαμίνα».
«Στο πρώτο επίπεδο υπάρχουν μονόχωρα, αυτόνομα δωμάτια με νιπτήρα. Έφτιαχναν τον καφέ τους ή μαγείρευαν στο γκάζι. Εκεί έμεναν άνθρωποι χωρίς οικογένεια - τους έφερα στον νου μου με αφορμή το ρεπορτάζ, θυμάμαι αρκετούς».
«Δεν ήταν μοναχικοί, είχαν κοινωνικές επαφές και καλούς φίλους που τους βοηθούσαν αν βρίσκονταν σε ανάγκη. Απλώς δεν είχαν κάνει οικογένεια. Το ενοίκιο που πλήρωναν ήταν πολύ μικρό, σχεδόν μηδαμινό».
«Όσο έμενε ο παππούς μου στον πάνω όροφο, επισκεπτόμουν συχνά το σπίτι. Είχαμε καλές σχέσεις με όλους τους ενοίκους. Τα λέγαμε, κάναμε γιορτές μαζί. Το Πάσχα ψήναμε στην αυλή και τρώγαμε παρέα, η οικογένεια και οι ένοικοι των διαμερισμάτων».
«Συμβίωναν όλοι μαζί, αρμονικά. Δεν θυμάμαι ποτέ εντάσεις ή οποιοδήποτε πρόβλημα, φασαρίες, τσακωμούς, ποτέ. Θυμάμαι να μπαίνω στην αυλή και να ανεβαίνω τη σκάλα προς το σπίτι του παππού μου - ακουγόταν σιγανά ραδιόφωνο από ένα δωμάτιο, “χαμηλά” να παίζει η τηλεόραση από το διπλανό».
«Ήπια ατμόσφαιρα. Δεν ενοχλούσε κανείς τον διπλανό του. Η ζωή τους είχε δυσκολίες αλλά προσπαθούσαν να τα βγάλουν πέρα από ένα κοινό μετερίζι. Είχανε αλληλεγγύη μεταξύ τους. Χτυπούσε ο ένας την πόρτα του άλλου αν χρειάονταν κάτι, μοιράζονταν και το φαγητό τους. Και ο πατέρας μου ήταν πολύ χαλαρός με τα νοίκια, ποτέ δεν πίεσε κάποιον που δεν μπορούσε να πληρώσει. Τα θυμάμαι όλα αυτά ειδικά αυτή την περίοδο που έχουμε κλειστεί όλοι μέσα, ο καθένας στον μικρόκοσμό του. Ήταν άλλη εποχή τότε, εντελώς διαφορετική».
«Θυμάμαι τον Τζίμη Αρμάο, τον παλαιστή. Έμενε σε ένα από τα δωμάτια, μόνος του. Περήφανος άνθρωπος, πάντα με το χαμόγελο. Πολύ συμπαθητικός, στο δωμάτιό του μου έδειχνε φωτογραφίες από τους αγώνες και τα κατορθώματά του. Η υγεία του ήταν κλονισμένη - τον είχε χτυπήσει τρόλει, τον είχε διαλύσει όπως έλεγε και ο ίδιος. Δεν είχε συγγενείς, αλλά υπήρχαν άνθρωποι που τον βοηθούσαν».
**Η παρακμή της γειτονιάς πότε ξεκινάει;
**Από το 1995 και μετά, απότομα. Το μεγάλο πρόβλημα ήταν τα ναρκωτικά. Πολλοί έμποροι και ακόμη περισσότεροι που έρχονταν να ψωνίσουν. Ηρωίνη κυρίως. Πολύς κόσμος, μεγάλοι αριθμοί ανθρώπων, σε πολύ κακή κατάσταση, τους είχαν καταντήσει ρετάλια σε αυτό το αλισβερίσι. Δεν μπορούσες να κυκλοφορήσεις στον δρόμο, δεν μπορούσες να μιλήσεις, θα στην «πέφτανε».
«Οι κάτοικοι, που είχαν μάθει να ζουν εντελώς διαφορετικά, έπρεπε τώρα να κλειστούν στα σπίτια τους. Τους χτυπούσαν, κάθε βδομάδα τους άνοιγαν τα αυτοκίνητα, έσπαγαν τα παράθυρά τους. Συχνά, τους δράστες τους έβλεπαν. Αλλά δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα. Υπήρχαν ακατοίκητα σπίτια που κάθε τόσο καίγονταν, πέντε-έξι φορές το καθένα από άτομα που έκαναν χρήση εντός τους. Διότι μπαινόβγαιναν δεκάδες άτομα. Πανικός. Αστυνόμευση δεν υπήρχε καθόλου - σε τραγελαφικό ή ύποπτο βαθμό ήταν η απουσία της αστυνομίας. Δεν μπορώ να εξηγήσω λογικά την τόσο παντελή αδιαφορία ενός κράτους για τους πολίτες του».
«Προφανώς κάποιοι έβγλανα πολλά χρήματα από τα ναρκωτικά. Τοκογλύφοι της περιοχής βρέθηκαν με πολυκατοικίες στην Πειραιώς και σπίτια σε όλη την περιοχή. Ήξεραν ποιος έφευγε από το κάθε σπίτι και το αγόραζαν για “μπιτ παρ”. Επιτήδειοι πάσης φύσεως λυμαίνονταν τα σπίτια. Και συνεχίζουν».
«Τώρα τα πράγματα είναι κάπως καλύτερα. Τότε, όμως, ο κόσμος έφευγε, έτρεχε να σωθεί. Η γειτονιά διαλύθηκε. Μέσα σε μια περίπου δεκαετία, από το 1995 μέχρι και το 2004 οπότε η Αθήνα έπρεπε να είναι καθαρή (γελάει), όλοι οι παλιοί κάτοικοι εξαφανίστηκαν».
«Μέχρι τότε υπήρχε γειτονιά, δεμένη γειτονιά. Όλοι γνωρίζονταν, καλά. Αν ήθελε κάποιος κάτι, μπορούσε να το ζητήσει. Και θα έκανε τη δουλειά του. Στα 80’s ήταν πολύ safe, oι άνθρωποι είχαν τις πόρτες τους ανοικτές. Θυμάμαι τις βόλτες με τον παππού μου στου Ψυρρή - όλοι οι μαγαζάτορες και οι επαγγελματίες της περιοχής (σιδεράδες, τορνατζήδες, ξυλουργοί) τον καλημέριζαν».
«Ο πατέρας μου ήταν από τους τελευταίους που έφυγαν, όταν του επιτέθηκαν και τον χτύπησαν άσχημα στο κεφάλι. Στο σπίτι είχαν μπει ήδη πολλές φορές, δεν ήξερε πώς να προφυλαχτεί, από πού θα του την πέσουν. Το αυτοκίνητό του το είχαν σπάσει κι αυτό πολλές φορές. Ούτε με συρματόπλεγμα ήθελε να ζώσει το σπίτι, ούτε με μπράβους μπορούσε να κυκλοφορεί για να φτάσει στην απέναντι γωνία».
«Αγαπούσε πολύ τη γειτονιά, εκεί ήταν όλη η ζωή του, οι φίλοι του. Ήταν ο κόσμος του. Ασχολούνταν με τα κοινά, ήταν ενεργός πολίτης στην πράξη, πρόεδρος στα ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΑ (σ.σ. σύλλογος κατοίκων). Ανιδιοτελής άνθρωπος που ήθελε το καλό της πόλης του Αλλά, αφότου άφησε το σπίτι το 2004, δεν ξαναπάτησε το πόδι του. Όπως και όλοι όσοι έφυγαν. Ο ίδιος μετοίκησε στον Νέο Κόσμο και στα Βριλλήσια μετά, σε διαμέρισμα. Άλλαξε περιοχή και τρόπο ζωής. Την πόρτα του σπιτιού την άφηνε όμως ακόμα ανοιχτή. Είχε την κουλτούρα της παλιάς Αθήνας που χάθηκε, μια αστική κουλτούρα που δεν τη συναντάς πια».
«Τον παρακαλούσα να πάμε μαζί στη γειτονιά, να δούμε το σπίτι, να το φροντίσουμε κάπως- δεν ήθελε, δεν το άντεχε μάλλον. Είχε πικραθεί πολύ. Γιατί δεν έφυγε με τη θέλησή του αλλά αναγκαστικά. Τον εκδίωξαν».
Ποιο είναι το δικό σου πλάνο για το σπίτι; Τι σκοπεύεις;
Θέλουμε από κοινού με την αδερφή μου που είναι συνιδιοκτήτρια να μην φύγει από τα χέρια μας και να το διατηρήσουμε. Μας έχουν γίνει προτάσεις, ακόμη και από funds του εξωτερικού να το πουλήσουμε. Πολλά διαμερίσματα αλλά και ξενοδοχεία δημιουργούνται ήδη στην περιοχή. Νομίζω πως ένα «σχέδιο» χρόνων πλέον υλοποιείται, το βλέπουμε μπροστά μας. Εμείς θέλουμε να το αναστηλώσουμε οι ίδιοι.
«Το σπίτι φαίνεται σχεδόν ετοιμόρροπο, αλλά μπορεί να αναστηλωθεί. Τα πέτρινα και τσιμεντένια τμήματα κρατιούνται, τα ξύλινα δυστυχώς όχι, πρέπει να αντικατασταθούν. Όλα θα γίνουν βάσει του αρχικού σχεδίου του σπιτιού, είμαι σε επικοινωνία με αρχιτέκτονες, προσπαθώ να καταλήξω σε υλικά, να υπολογίσω τα κόστη. Σκοπός είναι να διατηρήσουμε ό,τι μπορεί να σωθεί και να μη χάσει το οίκημα τον αρχικό, αυθεντικό του χαρακτήρα. Θέλουμε να κρατήσουμε αυτή την εσωτερική διαρρύθμιση με τα μικρά διαμερίσματα και τα αυτόνομα δωμάτια. Προσπαθώ να ενταχθώ σε ΕΣΠΑ και θα επενδύσω στο σπίτι ό,τι κεφάλαιο έχω συγκεντρώσει».
«Πλέον οι ένοικοι δεν θα είναι εργάτες της βιομηχανικής περιοχής του Γκαζιού - δεν υπάρχουν πλέον εργοστάσια στο Γκάζι ούτε βιοτεχνίες στου Ψυρρή. Θα ζούνε όμως πάλι άνθρωποι στο σπίτι, επισκέπτες της πόλης πλέον. Η αρχιτεκτονική του και η εσωτερική αυλή νομίζω πως θα μεταφέρουν στον ένοικο μια αίσθηση της ζωής στην ίδια πόλη, έναν αιώνα πριν. Βγαίνοντας από την πόρτα στον δρόμο, ίσως, θα αισθάνεται πιο οικεία με τη συγχρονη πόλη. Πιο ενσωματωμένος».
«Η αξιοποίηση αυτού του σπιτιού είναι ένα όνειρό μου. Το έχω δει να καταπέφτει, να σαπίζει. Θέλω να το φέρω πάλι εν ζωή, το συντομότερο δυνατόν - με ανθρώπους να ζούνε εντός του, με ωραία, καθαρή ενέργεια».
VICE
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου