Η Αφροδίτη της Κνίδου

 

Η Αφροδίτη της Κνίδου ήταν διάσημο μαρμάρινο άγαλμα, έργο του Πραξιτέλους που τοποθετείται γύρω

στο 350-330 π.Χ. Σύμφωνα με πηγές από την ελληνική και λατινική γραμματεία, ήταν το ωραιότερο και πιο διάσημο άγαλμα της θεάς και βρισκόταν στον κυκλικό ναό της Αφροδίτης στην Κνίδο, αρχαία ελληνική πόλη της Μικράς Ασίας

Ο Πραξιτέλης για την κατασκευή του αγάλματος είχε χρησιμοποιήσει παριανό μάρμαρο και χρησιμοποιήσει ως μοντέλα δύο εταίρες που ήταν και ερωμένες του, τη Φρύνη για το σώμα και την Κρατίνη για την κεφαλή. Το άγαλμα παρίστανε την Αφροδίτη γυμνή λίγο μετά το λουτρό της και αυτό, κατά κάποιο τρόπο, συμβόλιζε την κάθαρση της θεάς, όχι την παρθενικότητά της, ενώ το γυμνό σώμα υποδήλωνε την αρχέγονη αγνότητα.

Ο Πραξιτέλης για να δώσει στο άγαλμα πιο ανθρώπινες διαστάσεις ζήτησε από τον ζωγράφο Νικία να το χρωματίσει και, έτσι, το τέχνασμα αυτό ξεγέλασε πολλούς με τη ζωντάνια που έδινε, σε βαθμό που σύμφωνα με την παράδοση, ένας άνδρας κλείστηκε επίτηδες όλη την νύκτα μόνος του μέσα στον ναό. Την επόμενη ημέρα, βρέθηκαν σημάδια επάνω στον μηρό της Αφροδίτης, αρκετά για να αποδείξουν ότι ο άνδρας αυτός, ασέλγησε στο άγαλμα. Μία άλλη παράδοση ήθελε την ίδια την θεά να έχει δει το άγαλμα και να αναρωτιέται πώς ο Πραξιτέλης κατάφερε να την δει γυμνή, αφού οι μόνοι θνητοί άνδρες που την είδαν έτσι ήταν ο Πάρις, ο Άδωνις και ο Αγχίσης.

Σύμφωνα με τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο, ο Πραξιτέλης έλαβε παραγγελία από τους κατοίκους της Κω για την δημιουργία ενός αγάλματος της θεάς Αφροδίτης. Ο γλύπτης έφτιαξε δύο εκδοχές, από τις οποίες στην πρώτη η θεά απεικονιζόταν ενδεδυμένη, ενώ στη δεύτερη εντελώς γυμνή. Οι έκπληκτοι κάτοικοι της Κω, διάλεξαν την ενδεδυμένη εκδοχή της θεάς, απορρίπτοντας το γυμνό άγαλμα για λόγους ηθικής. Όμως οι κάτοικοι της Κνίδου εντυπωσιάστηκαν από την ομορφιά του γυμνού αγάλματος, συνδέοντας πιθανώς την εμφάνισή του με την λατρεία της Αφροδίτης Ευπλοίας στην Κνίδο και επέλεξαν εκείνο για την πόλη τους.

Από τότε, η φήμη της Αφροδίτης της Κνίδου εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την Ελλάδα και έγινε, κατά κάποιο τρόπο, τουριστικό αξιοθέατο της πόλης, παρά την ιερότητά του και το γεγονός ότι αποτελούσε την πολιούχο των Κνιδίων. Ο Νικομήδης Α΄ της Βιθυνίας, προσφέρθηκε να ξεπληρώσει τα τεράστια χρέη της πόλης της Κνίδου, με αντάλλαγμα το άγαλμα, για να στολίσει με αυτό την νέα πρωτεύουσά του, την Νικομήδεια. Παρά το οικονομικό τους πρόβλημα, οι Κνίδιοι απέρριψαν την προσφορά του. Το άγαλμα της Αφροδίτης, εξέπεμπε τέτοια θεσπέσια ομορφιά και τελειότητα, ώστε ο Λουκιανός, που το είδε τον 2ο αιώνα μ.Χ. να γράψει πως ήταν το ωραιότερο άγαλμα της αρχαίας ελληνικής τέχνης.

Με το πέρασμα των χρόνων το άγαλμα αυτό αντιγράφηκε σε νομίσματα, σε πηλό, σε χαλκό και σε μάρμαρο όσο κανένα άλλο άγαλμα της αρχαιότητας. Ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Θεοδόσιος Α', τον 3ο αιώνα μ.Χ. το μετέφερε σε ένα παλάτι της Κωνσταντινούπολης και, παρ' όλο που ο ίδιος απαγόρευσε την ειδωλολατρία, τις παγανιστικές δοξασίες και κατάργησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες, μπροστά στην ομορφιά του αγάλματος ξέχασε όλες τις αυστηρές εντολές του. Κατά μία άλλη, και πιθανότερη, εκδοχή, ένας Έλληνας χριστιανός ευνούχος με το όνομα Λαύσος, που υπηρέτησε στην αυλή του Θεοδοσίου Β΄, έφερε το άγαλμα στην Κωνσταντινούπολη και το τοποθέτησε μέσα στο Παλάτι του, καθώς ο ίδιος ήταν διάσημος για την συλλογή του από αρχαία παγανιστικά γλυπτά.

Η Αφροδίτη της Κνίδου δεν έχει διασωθεί. Λέγεται ότι καταστράφηκε σε μία μεγάλη πυρκαγιά το 475 μ.Χ. τοποθετημένο μέσα στο Παλάτι του Λαύσου, μαζί με το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός από την Ολυμπία και άλλα σπουδαία έργα τέχνης. Η καταστροφή του αγάλματος στο Λαυσείον αναφέρεται και από τους Βυζαντινούς ιστορικούς Κεδρηνό και Ζωναρά.

Μέχρι σήμερον υπάρχουν πολλά αντίγραφα του αγάλματος, που λίγα όμως αποδίδουν πιστά το πρωτότυπο, με διασημότερο την Αφροδίτη Colonna, άγαλμα που βρίσκεται στα Μουσεία του Βατικανού. Άλλα γνωστά αγάλματα, εμπνευσμένα από την Αφροδίτη της Κνίδου, είναι η Αφροδίτη του Καπιτωλίου και η Αφροδίτη των Μεδίκων. Στην Έπαυλη του Αδριανού, στο Τίβολι της Ιταλίας, υπάρχει ένα αντίγραφο του ναού της Κνίδου με το αντίγραφο της Αφροδίτης της Κνίδου στο εσωτερικό του, δείχνοντας πώς το πρωτότυπο άγαλμα ήταν εκτεθειμένο στον ναό κατά την αρχαιότητα.

Πηγή: Aggeliki Dendia, Θόδωρος Κεφαλωνίτης