Ο διάσημος πίνακας του Βόσπερ "Salem" και το μήνυμα που κρύβει

 

"Salem", Σίντνεϊ Κέρνοου Βόσπερ 

Σε όλη την ιστορία, μερικοί ζωγράφοι έχουν δημιουργήσει έργα με διπλές έννοιες, που κάνουν τους ιστορικούς τέχνης και τους επιμελητές να αναρωτιούνται και -ίσως- να αισθάνονται αμήχανα με την πραγματική ιστορία και το ιστορικό τους.

Ο γάμος των Αρνολφίνι, Γιαν βαν Άικ - πηγή

Σε πολλά από αυτά τα έργα υπάρχουν προσεκτικά κρυμμένα διάφορα σύμβολα ή αναφορές, που μπορεί να φαίνονται τυχαία, αλλά που μεταφέρουν κάτι ουσιαστικό. Ένα τέτοιο έργο είναι η ελαιογραφία του Φλαμανδού ζωγράφου Γιαν βαν Άικ "The Arnolfini Portrait" (Ο γάμος των Αρνολφίνι), ο οποίος, αν κάποιος τον δει με μεγεθυντικό φακό, αποκαλύπτεται ο ίδιος ο καλλιτέχνης. Στον τοίχο, στο βάθος του νυφικού δωματίου, κρέμεται ένας κυκλικός κυρτός καθρέπτης, στην κορνίζα του οποίου απεικονίζονται σκηνές από τη ζωή και τα Πάθη του Χριστού. Ο καθρέπτης αντανακλά τα πρόσωπα που παραβρίσκονται στη σκηνή και καταλαμβάνουν τον ίδιο χώρο με εμάς, τους παρατηρητές. Στον καθρέπτη, στην ανακλώμενη σκηνή, διακρίνεται -πιθανώς- και ο ίδιος ο καλλιτέχνης. Τόσο οι σκηνές περιμετρικά της κορνίζας όσο και η σκηνή μέσα στον καθρέπτη έχουν ζωγραφιστεί με μεγάλη δεξιοτεχνία, σαν μικρογραφίες, υποστηρίζεται δε, ότι ο βαν Άικ χρησιμοποίησε μεγεθυντικό φακό γι' αυτό το κομμάτι. Στην επιγραφή πάνω από τον καθρέπτη, που φέρει την υπογραφή του, ο ζωγράφος δηλώνει την παρουσία και τη συμμετοχή του (πιθανότατα ως μάρτυρας για τη νομική εγκυρότητα του γάμου) στο γεγονός, "Johannes de Eyck fuit hic 1434" (Ο Γιαν βαν Αϊκ ήταν εδώ 1434).

Ένας άλλος πίνακας είναι οι "Πρεσβευτές" του Χανς Χόλμπαϊν του νεότερου του 1533. Το έργο απεικονίζει τον Γάλλο πρεσβευτή Ζαν ντε Ντιντεβίγ στην αυλή του Άγγλου βασιλεία Ερρίκου Η' και τον επίσκοπο Ζωρζ ντε Σελβ. Όταν κάποιος δει τον πίνακα από μια συγκεκριμένη γωνία, μπορεί να δει μια κηλίδα που μοιάζει με κρανίο. Η εικόνα συχνά ερμηνεύεται ως σύμβολο της ανθρώπινης ευθραυστότητας.

Οι πρεσβευτές, Χανς Χόλμπαϊν του νεότερου - πηγή

Μεταξύ αυτών είναι και ο δημοφιλής πίνακας "Salem", τον οποίο ζωγράφισε το 1908 ο Άγγλος ζωγράφος Σίντνεϊ Κέρνοου Βόσπερ. Στον πίνακα παρουσιάζεται μια σκηνή στο Capel Salem, ένα παρεκκλήσι βαπτιστών στο χωριουδάκι Pentre Gwynfryn κοντά στην περιοχή Γκουινέντ της Βόρειας Ουαλίας.

Ο πίνακας έχει γίνει σύμβολο της ουαλικής ευλάβειας και της σημασίας της ουαλικής παράδοσης και των θρησκευτικών εθίμων. Παρά τον ιερό συμβολισμό του, ο πίνακας είναι περιβόητος επειδή πιστεύεται ότι στο σάλι του κεντρικού του χαρακτήρα είναι κρυμμένος ο διάβολος.

Το Capel Salem - πηγή

Ο πίνακας απεικονίζει μια γυναίκα παραδοσιακά ντυμένη στο κέντρο και μερικές μορφές στο παρασκήνιο. Ο κύριος χαρακτήρας βασίζεται σε έναν πραγματικό άνθρωπο, την Siân Owen, η οποία εμφανίζεται "να περπατάει τον διάδρομο προς το παγκάκι της οικογένειάς της". Όταν δημιουργήθηκε ο πίνακας, η Owen ήταν μια 71χρονη χήρα που ζούσε μόνη της σε μια αγροικία. Είχε χάσει το σύζυγό της όταν ο γιος της ήταν πολύ νέος, οπότε έπρεπε να τον αναθρέψει ως ανύπαντρη μητέρα. Πέθανε το 1927 και θάφτηκε στην εκκλησία της κωμόπολης Χλανβαϊρπουχγκουίνγκιλ (Llanfairpwllgwyngyll ή Llanfair Pwllgwyngyll) στη νήσο Άνγκλεσι της βόρειας Ουαλίας.

Ο Βόσπερ γεννήθηκε το 1866 στο Stonehouse του Ντέβον της Αγγλίας. Ξεκίνησε την καριέρα του στο Λονδίνο ως εικονογράφος και πήγε για σπουδές στην Académie Colarossi στη Γαλλία. Όταν παντρεύτηκε την Constance James, από το Merthyr Tydfil στην Νότια Ουαλία, άρχισε να εστιάζει στην ουαλική ζωή και παράδοση που αργότερα θα γινόταν το κεντρικό του θέμα σε μια σειρά από διάφορα έργα του.

Το 1909, όταν εκτέθηκε πρώτη φορά ο πίνακας "Salem" στην Royal Academy of Arts του Λονδίνου, τον αγόρασε ο Άγγλος βιομήχανος, φιλάνθρωπος και πολιτικός, William Hesketh Lever, 1ος Viscount Leverhulme, για 100 γκίνες.

Ο πίνακας κέρδισε δημοτικότητα όταν χρησιμοποιήθηκε για μια εκστρατεία μάρκετινγκ του σαπουνιού Sunlight των Lever Brothers. Ο κόσμος έπρεπε να συλλέξει ένα συγκεκριμένο αριθμό πακέτων για να διεκδικήσει μια έγχρωμη εκτύπωση του "Salem".

Σήμερα, ο πρωτότυπος πίνακας βρίσκεται στην Lady Lever Art Gallery στο Port Sunlight της Αγγλίας, ενώ πολλά μουσεία και ινστιτούτα της Ουαλίας διαθέτουν μια εκτύπωσή του. Στη διάρκεια όλων αυτών των χρόνων, ο πίνακας έχει τραβήξει την προσοχή πολλών κριτικών και θεωρητικών, οι οποίοι συζητούν τις διαφορετικές ερμηνείες του αποκαλούμενου "κρυμμένου νοήματος" στην κεντρική φιγούρα.

Λεπτομέρεια από τον πίνακα "Salem - "πηγή

Στον πίνακα, η Owen είναι τυλιγμένη με ένα πολύχρωμο και διακοσμημένο σάλι, το οποίο, όπως λέγεται, απεικονίζει το πρόσωπο του διαβόλου αν διπλωθεί. Έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι, αν κοιτάξουμε προσεκτικά, πράγματι το ύφασμα αποκαλύπτει το περίγραμμα δυο ματιών, μιας γενειάδας και ενός στόματος.

Μια δημοφιλής θεωρία είναι ότι το "Salem" αντιπροσωπεύει την αμαρτία της ματαιοδοξίας. Σύμφωνα με το ρολόι στον τοίχο, η Owen έφτασε δέκα λεπτά αργοπορημένη για την θεία λειτουργία -η οποία ξεκινάει πάντοτε στις 10 το πρωί- ενώ φέρει τον διάβολο -την αμαρτία της- στα περίτεχνα ρούχα της.

Market Day in Old Wales - πηγή

Από το 1908, όταν δημιουργήθηκε ο πίνακας, μέχρι το θάνατό του το 1942, ο Βόσπερ αρνήθηκε ότι είχε οποιαδήποτε πρόθεση να απεικονίσει τον διάβολο στις λεπτομέρειες στο σάλι της Owen. Δήλωσε ότι πρόθεσή του ήταν να αναπαραστήσει μια εντελώς θρησκευτική ατμόσφαιρα ενός παραδοσιακού εκκλησιαστικού μυστηρίου. Όσο για την Sian Owen, την συμπεριέλαβε και σε ένα άλλο από τα έργα του, τον πίνακα "Market Day in Old Wales".