Η μυστηριώδης υπόθεση της ραδιενεργούς οδοντόκρεμας

 

Ακατέργαστο θόριο

Οι εμπειρογνώμονες του Προγράμματος Μανχάταν (επίσημα Manhattan District και ανεπίσημα Manhattan Project) παρέκκλιναν στο κυνήγι των Ναζί για την πυρηνική τεχνολογία.



Εκτός από την ανάπτυξη του όπλου που άλλαξε... τα πάντα, το Πρόγραμμα Μανχάταν είναι η πηγή αμέτρητων συναρπαστικών ιστοριών καινοτομίας και ίντριγκας. Δεν μπορούν να θεωρηθούν όμως όλες ως επιτυχίες, τουλάχιστον εκ των υστέρων. Μεταξύ αυτών των ιστοριών υπάρχει η περίπτωση μιας μυστικής ομάδας που παρακολουθούσε τις προσπάθειες των Ναζί να αναπτύξουν την πυρηνική τεχνολογία κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και, αντ' αυτού, βρήκε έναν τρόπο να προωθήσει στην αγορά πυρηνικά. Αυτή η ιστορία έγινε γνωστή ως "Επιχείρηση Οδοντόκρεμα" (Operation Toothpaste).

Ενώ οι επιστήμονες στις ΗΠΑ εργάζονταν στην κατασκευή της πρώτης ατομικής βόμβας, υπήρξε ταυτόχρονα μια κρυφή αποστολή για να διαπιστωθεί αν οι Ναζί έκαναν το ίδιο πράγμα. Η Επιχείρηση Άλσος (Operation ALSOS), από την ελληνική λέξη "άλσος" που στα αγγλικά είναι "grove" -όπως ο στρατηγός Leslie Groves (Λέσλι Γκρόουβς), διευθυντής του Προγράμματος Μανχάταν- ονομάστηκε η μεγάλη προσπάθεια που εξαπολύθηκε από δυτικές μυστικές υπηρεσίες, κυρίως των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου, στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο για συλλογή πληροφοριών που σχετίζονταν με πυρηνικά, αλλά και βιοχημικά προγράμματα και σχετικές δραστηριότητες των διαφόρων χωρών της Ευρώπης και κυρίως της Γερμανίας. Η Επιχείρηση Άλσος ξεκίνησε αμέσως μετά την εισβολή των συμμάχων στην Ιταλία, τον Σεπτέμβριο του 1943 με πρόταση του τότε ταξίαρχου και μετέπειτα στρατηγού Βίλχελμ Στάιερ (Wilhelm D. Styer) προς τον Γκρόουβς.

Όπως πολλά πράγματα στο Πρόγραμμα Μανχάταν, υπήρξε ένας επιστημονικός ηγέτης, ο Samuel Goudsmit, ένας Ολλανδός φυσικός. Υπήρχε επίσης ένας μυστικός πράκτορας, ο συνταγματάρχη Boris Pash. Ο Pash και οι άνδρες του ακολουθούσαν τους Συμμάχους, καθώς εκείνες προχωρούσαν στην Ευρώπη. Απήγαγαν επιστήμονες, ευαίσθητα επιστημονικά δεδομένα και υλικά, τα οποία η ομάδα του Goudsmit έπειτα ανέλυε και ερμήνευε.

Τα μέλη της Άλσος Goudsmit, Wardenburg, Welsh και Cecil - πηγή

Σύμφωνα με το βιβλίο του Goudsmit "Alsos", οι γαλλικές μυστικές υπηρεσίες έδωσαν στην Επιχείρηση Άλσος πληροφορίες για μια "γερμανική εταιρεία χημικών", την Auer-Gessellschaft, η οποία είχε έντονο ενδιαφέρον για τη συλλογή ουρανίου. Η εταιρεία κατασκεύαζε μάσκες αερίων, νήματα άνθρακα και άλλα χημικά. Ο Goudsmit και η ομάδα του ανακάλυψαν ότι, κατά την κατοχή του Παρισιού, η εταιρεία είχε τον έλεγχο μιας μικρότερης γαλλικής εταιρείας που είχε το μονοπώλιο του σπάνιου ραδιενεργού υλικού θόριο. Οι υπεύθυνοι της Επιχείρησης Άλσος αμέσως κατάλαβαν ότι η Auer-Gessellschaft μπορούσε να συνδεθεί με το γερμανικό ατομικό πρόγραμμα και ότι το λαθρεμπόριο θορίου ήταν κρίσιμο.

Το μυστήριο του θορίου έγινε εμμονή. Η Άλσος ανακάλυψε ότι η επιχείρηση του Παρισιού διοικούνταν από κάποιον Petersen, με τη βοήθεια της γραμματέας του, Fräulein Wessel, η οποία ήταν ο πραγματικός εγκέφαλος της επιχείρησης.

Και οι δύο τους είχαν εκκαθαρίσει τα γραφεία τους πριν φύγουν από το Παρίσι. Ο Petersen επέστρεψε στη Γερμανία, ενώ η Wessel εντοπίστηκε στη βελγική συνοριακή πόλη Έουπεν, η οποία είχε μόλις απελευθερωθεί από τους Συμμάχους. Ο Pash, που δεν θέλησε να περιμένει την εξουσιοδότηση των αξιωματούχων της υπηρεσίας αντικατασκοπείας, πήγε αμέσως με μερικούς άνδρες του να την πάρουν.

Ο Pash ήταν τραχύς και υπερβολικά "στρατιωτικός" και ερχόταν συχνά σε σύγκρουση με το επιστημονικό προσωπικό. Αλλά σε αυτή την περίπτωση, το κόλπο του απέδωσε. Λίγες μέρες αργότερα, ο Pash κάλεσε τον Goudsmit και του ανέφερε ότι εκτός από την Wessel, είχε πιάσει και τον Petersen.

Ο Petersen είχε στην κατοχή του λεπτομερή έγγραφα και αρχεία, τα οποία έγραφαν που ακριβώς κατέληγε το θόριο. Μεγάλη τύχη, αν μη τι άλλο! Αλλά η χαρά ήταν σύντομη... Η εταιρεία Auer είχε ήδη σκεφτεί το μέλλον και ήθελε να βγει από τις πολεμικές επιχειρήσεις. Είχε λοιπόν αποφασίσει να ρίξει τα πάντα σε ένα από τα καταναλωτικά προϊόντα της: την οδοντόπαστα θορίου.

Ένα μπουκάλι Pepsodent που περιέχει "irium" - πηγή

Σύμφωνα με τον Goudsmit, η Auer είχε "εντυπωσιαστεί από τις αμερικανικές μεθόδους διαφήμισης", συμπεριλαμβανομένης και της οδοντόκρεμας Pepsodent, η οποία διαφημίζονταν ότι περιείχε κάτι που αποκαλούνταν "irium" -αργότερα αποκαλύφθηκε ότι δεν υπάρχει κάτι τέτοιο. Η Auer-Gessellschaft, όπως και πολλές εταιρείες τότε, προσπαθούσε να μπει στη μανία για ραδιενεργά στοιχεία -μεταξύ αυτών και τα καλλυντικά. Στην Γερμανία, θα ήταν το θόριο, η επιστημονική οδοντόπαστα!

Στις αρχές του 1945, η Άλσος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι Ναζί δεν είχαν πρόγραμμα πυρηνικής τεχνολογίας που να αξίζει τον κόπο. Μέχρι το τέλος της άνοιξης, ο πόλεμος στην Ευρώπη τελείωσε. Όπως κατέστη σαφές, η Γερμανία δεν είχε σημειώσει μεγάλη πρόοδο.

Ενώ η οδοντόπαστα θορίου δεν άλλαξε την πορεία της ιστορίας, η Άλσος είχε μερικά σημαντικά επιτεύγματα. Η επιχείρηση βρήκε τελικά ένα μεγάλο μέρος του αποθέματος ουρανίου της Γερμανίας, το οποίο και άρπαξε από τους Σοβιετικούς.