Πολλά επεισόδια της ανθρώπινης ιστορίας είναι πολύ ντροπιαστικά. Ίσως ένα από τα πιο σοκαρίστηκα για το τι είναι ικανός να κάνει ο άνθρωπος είναι οι ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι.
Παλιότερα σας είχα παρουσιάσει το Jardin Tropical όπου το 1907 διοργανώθηκε η Exposition Colaniale Nationale, μια έκθεση στην οποία οι Γάλλοι παρουσίασαν, ανάμεσα στα εξωτικά ζώα των αποικιών τους και ανθρώπους...
Σήμερα θα δούμε μερικούς από τους ανθρώπους των οποίων οι ζωές άγγιξε -και μερικές φορές τελείωσε- αυτήν την περίεργη, βάρβαρη ατραξιόν.
Η Joice Heth
Η Joice Heth ήταν η πρώτη που εκτέθηκε. Όπως και πολλά "παράξενα" αξιοθέατα, η ιδέα της εκμετάλλευσής της ανήκε στον P.T. Barnum.
Η Heth αγοράστηκε έναντι 1.000 δολαρίων –μεγάλο ποσό για το 1835. Εκείνη την εποχή ήταν εντελώς τυφλή, παράλυτη και στα δύο πόδια και το ένα χέρι και είχε χάσει όλα τα δόντια της. Παρ' όλα αυτά, ο Barnum την εξέθετε 6 ημέρες την εβδομάδα επί 12 ώρες την ημέρα κατά μέσο όρο.
Ο Barnum ισχυρίστηκε ακόμη η Heth ήταν 161 χρονών όταν την πήρε στη Νέα Υόρκη στα μέσα της δεκαετίας του 1830, λέγοντας ότι ήταν η νταντά του Τζορτζ Ουάσινγκτον. Για επτά μήνες, ταξίδεψαν σε όλες τις ΗΠΑ, δίνοντας παραστάσεις σε μέρη από ταβέρνες ως αίθουσες συναυλιών. Αλλά τελικά, ο ενθουσιασμός γύρω της εξασθένισε και ο Barnum χρειαζόταν κάτι για την διατηρήσει στην επιφάνεια.
Έγραψε σε μια εφημερίδα στη Βοστόνη, υποστηρίζοντας ότι η Heth δεν ήταν καν άνθρωπος, αλλά ένα μαγικό, μηχανικό κατασκεύασμα από παλιό δέρμα και οστά φαλαινών. Οι πωλήσεις των εισιτηρίων εκτιναχθεί στα ύψη και πάλι, αλλά η Heth πέθανε το 1836 από φυσικά αίτια.
Όμως, ο θάνατός της δεν έμελε να είναι το τέλος της ιστορίας της. Ο Barnum πούλησε περισσότερα από 1.000 εισιτήρια για την αυτοψία της. Όταν οι γιατροί δημοσιοποίησαν τα ευρήματά τους αντικρούοντας ότι ήταν 161 ετών αλλά περίπου 80, ο Barnum επέμενε ότι δεν έκαναν αυτοψία στην πραγματική Joice Heth -η οποία ήταν ζωντανή, καλά και πολύ μακριά.
Ο Carl Hagenbeck, ο Madison Grant και ο William Temple Hornaday
Όχι πολλά χρόνια πριν, οι ζωολογικοί κήποι εξέθεταν ομάδες ανθρώπων μεταξύ των εκθεμάτων τους, οι οποίες ομάδες ζούσαν σε αυτό που υποτίθεται ότι ήταν το φυσικό τους περιβάλλον.
Η ιδέα της τοποθέτησης ανθρώπων στους ζωολογικούς κήπους χρονολογείται από το 1874 περίπου, όταν ο Γερμανός έμπορος ζώων Carl Hagenbeck αποφάσισε να προσθέσει και ανθρώπους από τη Σαμόα στη συλλογή του. Μέχρι το 1876, είχε συγκεντρώσει ζώα και ανθρώπους από τη Νουβία (περιοχή κατά μήκος του ποταμού Νείλου, η οποία εκτείνεται στη νότια Αίγυπτο και το βόρειο Σουδάν), ενώ τον επόμενο χρόνο πρόσθεσε και Ινουίτ (οι Εσκιμώοι της Αλάσκα, της Γροιλανδίας και του Καναδά). Μάλιστα, στη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού το 1878 υπήρχε και ένα "νέγρικο χωριό".
Μέχρι το 1906, ο Madison Grant και ο William Temple Hornaday πρόσθεσαν τον Ota Benga, ένα Κογκολέζο πυγμαίο στο ζωολογικό κήπο του Μπρονξ. Ο Grant ήταν υποστηρικτής του κινήματος της ευγονικής, η οποία θα εμφανιστεί αργότερα στην παγκόσμια σκηνή με τις απόψεις του Χίτλερ και της υποτιθέμενης "ανώτερης φυλής" του. Εκθέτοντας τον Ota Benga πίστευε ότι έδειχνε την άγρια φύσης αυτών των "κατώτερων φυλών", και κατ' επέκταση, την ανωτερότητα της λευκής φυλής.
Ο Hornaday είναι γνωστός ως ο άνθρωπος που σχεδίασε τον Εθνικό Ζωολογικό Κήπο στην Ουάσιγκτον, σε συνεργασία με το Smithsonian, ήταν η αιχμή του δόρατος της εκστρατείας για να σωθεί ο αμερικανικός βίσονας και έχει ένα βουνό στο Yellowstone με το όνομά του. Ήταν όμως και αυτός που έβαλε τον Ota Benga σε κλουβί με την πινακίδα, "Εκτίθεται κάθε απόγευμα κατά το μήνα Σεπτέμβριο".
Ο Ota Benga
Ο Hornaday υπερασπίστηκε την έκθεση του Ota Benga ως επιστημονική, δηλώνοντας ότι ήταν "εθνολογικό έκθεμα". Πολλοί που τον είδαν είχαν διαφορετικές αντιδράσεις -κάποιοι γέλασαν, άλλοι εξοργίστηκαν με το θέαμα του νεαρού άνδρα μέσα σε κλουβί.
Ενώ μέλη του κλήρου με επικεφαλής τον αιδεσιμότατο James H. Gordon έκαναν εκστρατεία για την ελευθερία του Ota Benga, η απάντηση ήταν πέρα για πέρα ανάλγητη. Οι New York Times δημοσίευσαν ένα άρθρο δηλώνοντας ότι οι Πυγμαίοι ήταν "πολύ πιο χαμηλά στην ανθρώπινη κλίμακα" και ότι η ιδέα ότι ένιωθε αιχμαλωσία ήταν κάτι το τρελό.
Ο Ota Benga φυλακίστηκε στις 20 Μαρτίου του 1904, όταν ο εξερευνητής και ρατσιστής Samuel Verner τον απήγαγε από το σπίτι του στο Κονγκό. Ο Verner είπε διάφορες ιστορίες για το πώς βρήκε τον Ota Benga. Άλλοτε ότι τον έσωσε από μια φυλή κανιβάλων και άλλες φορές ότι ο νεαρός προσφέρθηκε μόνος του να πάει μαζί του.
Όταν ο Ota Benga ελευθερώθηκε από το κλουβί του, παρέμεινε στον ζωολογικό κήπο όπου τον παρενοχλούσαν και τον βασάνιζαν οι επισκέπτες. Το 1910, εστάλη στην Βιρτζίνια για να ζήσει με τη Mary Hayes Allen και τα παιδιά της. Αλλά τα επόμενα χρόνια, η μελαγχολία του μεγάλωσε, και στις 19 Μαρτίου 1916 έβαλε μια φωτιά. Η οικογένειά του τον παρακολουθούσε να χορεύει, και εκείνο το βράδυ, καθώς κοιμόταν, βρήκε ένα όπλο και αυτοπυροβολήθηκε στην καρδιά.
Η Amelia Newsham
Η Amelia Newsham ήταν μια αλμπίνο που έζησε στην Τζαμάικα, πριν ο κύριός της την χαρίσει ως δώρο.
Μεταφέρθηκε στο Λονδίνο για να πουληθεί και το 1795, εκτέθηκε από τον Thomas Hall στο Λονδίνο.
Το 1754, σε ηλικία 5 χρονών, έφτασε στη Βρετανία όπου την περιέγραψαν ως μια που είχε "όλα τα χαρακτηριστικά μιας γυναίκας από την Αιθιοπία με ξανθό, μάλλινο κεφάλι, με αλαβάστρινο δέρμα".
Ο Hall ήταν και ταριχευτής και τοποθέτησε την Newsham μαζί με τη συλλογή των εξωτικών ταριχευμένων ζώων και πουλιών του. Ήταν τέτοια η επιτυχία της που έκοψε νομίσματα προς τιμή της και της έμαθε ένα ποιηματάκι να το απαγγέλει σε εκείνους που πλήρωναν να την δουν.
Οι Σιού του Carl Hagenbeck και το Cowboy Show (αφίσα στην αρχή)
Το 1910, η Άγρια Δύση της Αμερικής πήγε στο Αμβούργο της Γερμανίας.
Κατά την διάρκεια της πεντάμηνης επίδειξης, περισσότεροι από 1 εκατομμύριο άνθρωποι είδαν την έκθεση που είχε 42 ιθαγενείς Oglala-Sioux (μια από τις 7 μικρότερες φυλές των Lakota, που μαζί με τους Nakota και τους Dakota, σχηματίζουν το Μεγάλο Έθνος των Σιού) να εμφανίζονται μαζί με τους 10 καουμπόηδες του Texas Tex.
Παράλληλα με την πρώτη φάρμα στρουθοκαμήλων της Γερμανίας, η παράσταση Καουμπόηδες-και-Ινδιάνοι είχε τεράστια επιτυχία. Κατασκευάστηκε ένα τεράστιο τεχνητό βουνό και μια από τις παραστάσεις ήταν η διοργάνωση των χορών των ιθαγενών. Ήταν τέτοια η επιτυχία που έξω από τον Ζωολογικό κήπο Τίρπαρκ του Χάγκενμπεκ στο Αμβούργο υπάρχουν αγάλματα Σιού (και Σομαλών) πολεμιστών, μια υπενθύμιση ότι δεν εκτέθηκαν μόνο ζώα εκεί.
Ο Julius Schiott
Ο Julius Schiott ήταν ο διευθυντής του ζωολογικού κήπου της Κοπεγχάγης στο γύρισμα του 20ου αιώνα, και το 1901, εξέδωσε μια αίτηση για ορισμένα πολύ συγκεκριμένα εκθέματα.
Ο βοηθός του εστάλη στην Ασία για να βρει ανθρώπους που ικανοποιούσαν τις προδιαγραφές που αναφέρονταν στον κατάλογο του Schiott, η οποία περιελάμβανε "σεξουαλικές" γυναίκες, 3-4 Κινέζους εργάτες, 3 πλανόδιους πωλητές (με καλάθια), έναν Ινδό υφαντή χαλιών, 2 Ινδές χορεύτριες και την καταχώρηση "γυναίκες με παιδιά".
Συνήθως, οι γυναίκες των εκθέσεων χωρίζονταν σε δύο διακριτές κατηγορίες: είτε μαζί με τα παιδιά και οικογένειες, ή ήταν χορεύτριες. Δύο από τις καταχωρήσεις στη λίστα του ήταν μια άμεση αναφορά στο ότι ήθελε γυναίκες που θα μπορούσαν να εκτεθούν με έναν υπερβολικά σεξουαλικό τρόπο. Το αίτημά του για Ινδές χορεύτριες αναφέρεται στις Ντεβτάσι, κορίτσια που ήταν αφοσιωμένα στη λατρεία μιας θεότητας ή ενός ναού και τα οποία συνήθως στην Βρετανική Αυτοκρατορία τα έβλεπαν ως πόρνες.
Ο Schiott ζήτησε και χορεύτριες από την Ιάβα, αλλά η απάντηση από τον ατζέντη του ήταν ότι από τη μια ήταν δύσκολο να βρεθούν, αλλά επίσης η μουσική που χόρευαν ήταν επαναλαμβανόμενη και κουραστική. Οι χορεύτριες περιγράφηκαν ως "αποκρουστικά άσχημες και ... πραγματικά απλά χρησιμοποίησε πόρνες". Ο Schiott απτόητος συνέχισε να προσλαμβάνει γυναίκες για ερωτικές εκθέσεις.
Η Sara Baartman
Είναι πιο γνωστή ως Saartjie Baartman (Σάαρτζι Μπάρτμαν), ή Hottentot Venus. Γεννήθηκε στην Νότιο Αφρική το 1789 και το 1810 μεταφέρθηκε στην Ευρώπη υπό μάλλον σκιερές συνθήκες.
Σύμφωνα με τους ιδιοκτήτες της (πουλήθηκε σκλάβα μετά το θάνατο των γονιών της και τη δολοφονία του αρραβωνιαστικού της), συμφώνησε να τους συνοδεύσει στην Αγγλία ως οικιακός βοηθός και ψυχαγωγός. Υποτίθεται ότι θα της έδιναν μέρος των εσόδων της και την ελευθερία της για να επιστρέψει στην πατρίδα της μετά από 5 χρόνια.
Αυτό, φυσικά, δεν συνέβη ποτέ και παρά το γεγονός ότι οι ιδιοκτήτες της δικάστηκαν για το πως της συμπεριφερόταν, τίποτα δεν έγινε ποτέ. Η Baartman επιδείχθηκε για τους μεγάλους γλουτούς της, συχνά ήταν θέμα των καρικατούρων της εποχής και την έδειχναν στο κοινό με σλόγκαν όπως "η μεγαλύτερη παραμόρφωση του κόσμου". Το 1814, πουλήθηκε σε έναν περιοδεύων θίασο με ζώα και την έβαλαν σε ένα κλουβί που ήταν συνήθως δίπλα σε ένα μικρό ρινόκερο. Την επόμενη χρονιά, εξετάστηκε από κάθε λογής Γάλλους γιατρούς και ανακηρύχθηκε ο χαμένος κρίκος.
Η Baartman, που της είχαν δώσε το παρατσούκλι "Saartjie", πέθανε από άγνωστες αιτίες το 1816. Ο θάνατός της δεν σήμανε και το τέλος της αντικειμενοποίησής της, καθώς το σώμα της ανοίχτηκε από τον χειρουργό του Ναπολέοντα, έγινε γύψινο εκμαγείο και τα γεννητικά της όργανα και ο εγκέφαλος της ήταν ταριχεύτηκαν και εκτέθηκαν σε ένα μουσείο.
Ο σκελετός της παρέμεινε σε έκθεση μέχρι το 1976. Χρειάστηκε η ψήφος της γαλλικής Γερουσίας που ήρθε το 2002- για να απελευθερωθούν τα λείψανά της και να σταλούν στην πατρίδα της επιτέλους. Ήταν το κλείσιμο ενός αγώνα που είχε αρχίσει ο Νέλσον Μαντέλα το 1994.
Ημέρες ανθρωπολογίας
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1904 διεξήχθησαν για πρώτη φορά στις ΗΠΑ, στο Σεντ Λούις. Αν δει κανείς όμως τους αγώνες, το γεγονός δεν είναι κάποια από τις περήφανες στιγμές στην αμερικανική ιστορία.
Παράλληλα με τους Ολυμπιακούς Αγώνες διεξάγονταν και η Παγκόσμια Έκθεση του 1904, η οποία περιελάμβανε ανάμεσα σε άλλα και έναν ανθρώπινο ζωολογικό κήπο (με ένα φιλιππινέζικο χωριό έκτασης κάτι λιγότερο από 1 τετ. χλμ). Οι δύο μεγάλες εκδηλώσεις ήρθαν σε διαμάχη όταν αποφασίστηκε ότι, προκειμένου να αναδειχτεί πραγματικά η ανωτερότητα των Αμερικανών και Ευρωπαίων αθλητών, τα "εκθέματα" του ζωολογικού κήπου θα έμπαιναν στο στάδιο για να ανταγωνιστούν στους δικούς τους αγώνες.
Από τη μία πλευρά, οι "άγριοι" του ζωολογικού κήπου αναγκάστηκαν να συμμετάσχουν σε όλα τα παραδοσιακά Ολυμπιακά αθλήματα. Κανείς δεν έκανε τον κόπο να τους εξηγήσει τους κανόνες (λόγω της γλώσσας ήταν σχεδόν αδύνατο ούτως ή άλλως), οπότε κανείς δεν ήταν σίγουρος τι έπρεπε να κάνει στον αγώνα δρόμου, ενώ το πόλο αφαιρέθηκε από το πρόγραμμα μιας και ήταν περίπλοκο.
Αντ' αυτών, εισήχθησαν άλλα "σπορ" όπως η ρίψη λάσπης, η αναρρίχηση σε δέντρα και η πάλη. Και εδώ η αποτυχία ήταν πλήρης, αλλά οι διοργανωτές των λεγόμενων Anthropology Days κατάφεραν να αποδείξουν αυτό που ήθελαν: ότι οι άνθρωποι του ζωολογικού κήπου ήταν κατώτερης φυλής.
Abraham Ulrikab
Το 1880, ο Abraham Ulrikab, η σύζυγός του Ulrike, τα παιδιά του Sara και Maria και η ανιψιά του Tobias, προσελήφθησαν από τον Carl Hagenbeck για να εμφανιστούν ως κομμάτι μιας έκθεσης Ινουίτ στο ζωολογικό κήπο του Βερολίνου, καθώς και στον ζωολογικό κήπο του Hagenbeck στο Αμβούργο. Η οξυδέρκεια του Ιδέες του Abraham κατά τη διάρκεια του ταξιδιού καταγράφηκε στο ημερολόγιό του, και παρά το ότι το ημερολόγιο έχει χαθεί εδώ και πολλά χρόνια, οι σκέψεις του διατηρήθηκαν σε μια γερμανική μετάφραση.
Ο Ulrikab γράφει για το ταξίδι με το τρένο και για το πόσο γρήγορο ήταν. Πίστευε ότι θα έβλεπαν τα θαύματα του κόσμου. Αναφέρει πως τους διαφήμιζαν, τις μελέτες που τους έκαναν οι γιατροί, τους ανθρώπους που ήρθαν να τους δουν και το πως είχαν εντυπωσιαστεί από το καγιάκ τους.
Αλλά η έκθεση έληξε μετά από μόλις 4 μήνες. Ο Abraham και η οικογένειά του δεν είχαν εμβολιαστεί για τις ευρωπαϊκές ασθένειες, και όλοι -μαζί με άλλους που θα συμπεριλαμβάνονταν στην έκθεση- πέθαναν από ευλογιά.
Η μοίρα τους ήταν σαν της Sara Baartman. Τον Φεβρουάριο του 2015, τα λείψανα του Abraham και των συντρόφων του ανακαλύφθηκαν στις αποθήκες ενός γαλλικού μουσείου, διατηρημένα και τοποθετημένα για έκθεση. Ένα διάταγμα του ΟΗΕ από το 2007 δίνει στα έθνη το δικαίωμα να ζητήσουν την επιστροφή των λειψάνων των ανθρώπων τους, αλλά και πάλι, το ταξίδι της επιστροφής είναι απίθανο να γίνει σύντομα.
Ο τελευταίος ανθρώπινος ζωολογικός κήπος
Οι ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι κατέγραψαν τις τάσεις της φυλετικής ανωτερότητας και των διακρίσεων που επικρατούσε μέχρι σχετικά πρόσφατα και τραγικά παρέμειναν "ζωντανοί" σε ορισμένες περιοχές του κόσμου.
Ο τελευταίος ανθρώπινος ζωολογικός κήπος κράτησε μέχρι το 1958, όταν το Βέλγιο παρουσίασε μια ομάδα ανθρώπων από το Κονγκό. Η παρακμή των κήπων δεν απορρέει από το ότι ο κόσμος συνειδητοποίησε ότι μια τέτοια εκμετάλλευση ανθρώπων ήταν εντελώς λάθος. Έπεσαν σε παρακμή από τη δεκαετία του 1930 με την έλευση του κινηματογράφου.
Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι το πρώτο κράτος που απαγόρευσε τους ανθρώπινους ζωολογικούς κήπους ήταν η Γερμανία. Αφότου οι Γερμανοί έμποροι και showman όπως ο Carl Hagensbeck δημιούργησαν τους πρώτους κήπους και τους γέμισαν με ανθρώπους από όλο τον κόσμο, ήταν ο Χίτλερ, που τους έκλεισε (ειρωνικό, ε;).
Αλλά το 1958, σε μια έκθεση, που θα παραμείνει για πάντα αποτυπωμένη λόγω της σπαρακτικής σκηνής που έδειχνε ένα μικρό κορίτσι να το ταΐζουν άνθρωποι που έσκυβαν πάνω από έναν ξύλινο φράχτη όπου το είχαν κλείσει (φωτογραφία πάνω).
Σαν είδος είμαστε ικανοί για πάντα. Από το καλύτερο μέχρι το χείριστο. Οι ιστορίες που διαβάσατε πιο πάνω αποτελούν ένα μικρό παράδειγμα, που ελάχιστοι γνωρίζουν και ακόμα πιο λίγοι θέλουν να μάθουν...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου