Ιδιωτικοποιώντας το νερό: Το διεθνές παράδειγμα και τα τραγικά αποτελέσματα

Η προσπάθεια της ιδιωτικοποίησης του νερού έρχεται από τις δεκαετίες

του 1980 και του 1990 και ήταν ένα διεθνώς αποτυχημένο παράδειγμα που κατά τον 21ο αιώνα θεωρήθηκε ήδη παρωχημένο.

Η ιδιωτικοποίηση του νερού, πιο συγκεκριμένα των δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης, ήταν «έμπνευση» του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Τα πρώτα παραδείγματα της εμπλοκής του ΔΝΤ έρχονται από την Λατινική Αμερική. Το 1993 ιδιωτικοποιείται το νερό της Αργεντινής και το 1998 εγκρίνεται δάνειο προς την Βολιβία με προϋπόθεση την ιδιωτικοποίηση του δικού της δικτύου ύδρευσης (και όλων των υπόλοιπων δημοσίων υπηρεσιών της χώρας).

Ωστόσο, το πείραμα εφαρμόστηκε πρώτα στην Ευρώπη.

 Ιδιωτικοποίηση του νερού στην Ευρώπη

Το 1985 η διαχείριση της ύδρευσης του Παρισιού περνά σε δύο εταιρείες: τις Veolia και Suez. Οι συγκεκριμένες είναι και οι δύο από τις παγκοσμίως κυρίαρχες εταιρείες στον τομέα της ιδιωτικοποίησης του νερού.

Τα αποτελέσματα υπήρξαν τραγικά κι έτσι το 2010 το νερό περνά ξανά στο δημόσιο. Μέχρι τότε, η αύξηση της τιμής του αγαθού άγγιξε το 260% και αφορούσε το πόσιμο νερό. Με την επαναφορά του δικτύου στο δημόσιο, η πρώτη κίνηση ήταν το πάγωμα των τιμών και μέχρι το 2011 ξεκίνησε η σταδιακή μείωση των λογαριασμών, με πρώτη κίνηση τη μείωση κατά 8%.

Το πολύ ενδιαφέρον στην περίπτωση της Γαλλίας είναι πως η επιστροφή της ύδρευσης στο δημόσιο, ήταν πρωτοβουλία του Δήμου. Με τη λήξη της σύμβασης με τους ιδιώτες ο Δήμος εξοικονόμησε  35 εκατομμύρια ευρώ και η ίδια η ποιότητα του νερού βελτιώθηκε σχεδόν αμέσως.

Στη Βρετανία η ιδιωτικοποίηση του νερού ξεκίνησε με την κυβέρνηση της Μάργκαρετ Θάτσερ και ολοκληρώθηκε κατά το διάστημα 1989 – 1993. Ως το 2006 το νερό είχε αυξηθεί κατά 245%. Το κύριο πρόβλημα είναι η υποβάθμιση της ποιότητας του πόσιμου νερού. Οι ιδιωτικές εταιρείες δεν επένδυσαν σε έργα υποδομής, με αποτέλεσμα το νερό να παρουσιάζει προβλήματα και στην παροχή και στην ποιότητά του. Έτσι, για να μπορέσει η Βρετανία να έχει πλέον νερό, την προηγούμενη δεκαετία αναγκάστηκε να παρέχει κρατικά κονδύλια προς τις ιδιωτικές εταιρείες.

ο μεγαλύτερο σκάνδαλο της μόλυνσης του νερού στην Βρετανία είναι αυτό του Κάμελφορντ, το 1988. Πολίτες πέθαναν από μολυσμένα ύδατα, ένα σκάνδαλο που αποσιωπήθηκε και τελικά τεκμηριώθηκε το 2012. Το 2017 δημοσκοπήσεις έδειχναν το 85% των βρετανών πολιτών να επιθυμούν την επιστροφή του νερού στο δημόσιο.

Αντίστοιχα, το 95% των Ιταλών διάλεξε να μην ιδιωτικοποιηθεί το νερό τους, ενώ στην Γερμανία η πλειοψηφία των υπηρεσιών παροχής ύδρευσης είναι πλήρως δημόσια, ενώ ακόμη και σε περιοχές που υπάρχει ιδιωτικό συμφέρον, η επίβλεψη ανήκει στο κράτος.

Στην Ελλάδα η πρώτη προσπάθεια της ιδιωτικοποίησης του νερού έγινε κατ’ εντολή του ΔΝΤ. Το διάστημα 2012-2013 το ΔΝΤ στόχευε στις φτωχότερες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου. Η Ελλάδα, Η Ιταλία, η Ισπανία και η Πορτογαλία ήταν υποψίες για την ιδιωτικοποίηση των δικτύων τους. Μάλιστα, αυτή η μνημονιακή επιταγή ήρθε την περίοδο που παγκοσμίως ήταν σε εξέλιξη η επιστροφή του νερού στο δημ, αφού η τεράστιες αυξήσεις στις τιμές και οι συνεχείς μολύνσεις αποδείχθηκαν έως και μοιραίες.

Με επιταγή της τρόικας, λοιπόν, ζητήθηκε από την Ελλάδα να πουλήσει το 40% της ΕΥΔΑΠ (από το 74% που κατείχε το δημόσιο) και το 27% της ΕΥΔΑΠ (από το 60% που ανήκε στο δημόσιο). Όμως, η ελληνική κοινωνία ήταν κάθετα αντίθετη στην ιδιωτικοποίηση.

Στην Πορτογαλία 27 περιφέρειες δέχθηκαν τις «συμβουλές» της τρόικας και ιδιωτικοποίησαν το δίκτυό τους μέχρι το 2014. Το 2019, ο δήμος της Μάφρα (40χλμ από την πρωτεύουσα της χώρας) έκανε ξανά δημόσιο του νερό του, μετά από τεράστιες κοινωνικές αντιδράσεις. Την αμέσως επόμενη χρονιά, το νερό ήταν έως και 30% φθηνότερο.

Η Λατινική Αμερική

Η Λατινική Αμερική είναι το πρώτο «πειραματόζωο» των προσπαθειών ιδιωτικοποίησης. Εξαιτίας της κλιματικής κρίσης που αυξάνει τις απαιτήσεις από τα δίκτυα ύδρευσης, περί τα 150 εκατ. του πληθυσμού ζούνε σε άνυδρες περιοχές, ενώ περί τα 400 εκατ. ζούνε σε περιοχές όπου το νερό είναι μολυσμένο -δηλαδή δεν έχει φιλτραριστεί επαρκώς. Η Λατινική Αμερική, επίσης, είναι το κομμάτι του πλανήτη με μερικά από τα μεγαλύτερα ποτάμια παγκοσμίως…

Οι ιδιωτικοποιήσεις του νερού αποδείχθηκαν -κυριολεκτικά μοιραίες. Στην Αργεντινή το νερό ιδιωτικοποιήθηκε το 1993. Τα επόμενα χρόνια, φάνηκε πως η πολυεθνική εταιρεία τηρούσε μόνο το 45% των υποχρεώσεών της σε ό,τι αφορά στις συνδέσεις, ενώ δέκα χρόνια αργότερα, μόνο το 12% των λυμάτων περνούσαν από επεξεργασία. Μετά από μια σειρά κοινωνικών αναταραχών, το δίκτυο επέστρεψε στο δημόσιο το 2006.

Στην Βολιβία οι κοινωνικές εξεγέρσεις μέτρησαν νεκρούς. Οι λογαριασμοί, όμως, ήταν τόσο μεγάλοι και η κοινωνική οργή ακόμη ισχυρότερη, που μοιραία το νερό επέστρεψε στο δημόσιο. Η αμερικανική εταιρεία που το είχε εξαγοράσει, ζήτησε αποζημίωση ύψους 25 εκατ. δολαρίων!

Το αποτέλεσμα για το σύνολο της Λατινικής Αμερικής, όπως και τόσων ακόμα περιοχών του χάρτη, είναι τραγικό. Το κυριότερο πρόβλημα είναι η δυσκολία πρόσβασης σε νερό γενικώς κι έπειτα, η έλλειψη καθαρού νερού.

Ο 21ος αιώνας έχει απορρίψει την έννοια της ιδιωτικοποίησης του νερού, πλην των περιπτώσεων που εξανάγκασε τις χώρες η οικονομική κρίση (μέσω του ΔΝΤ). Μαζί με την κλιματική κρίση το παγκόσμιο παράδειγμα αποδεικνύει -θλιβερά- ότι οι πιθανές ιδιωτικοποιήσεις θα αποβούν μοιραίες, φέρνοντας ένα μέλλον χωρίς καθαρό -ή ακόμη και.. βρώμικο- νερό.