Ο Μεγάλος Λιμός «χτύπησε» βασιλιάδες και... μάγισσες

 

Όταν ένας ατελείωτος χειμώνας προκάλεσε τη μεγαλύτερη ανθρωπιστική κρίση στην Ευρώπη

11 Αυγούστου, ένας βασιλιάς δεν μπόρεσε να φάει λόγω του Μεγάλου Λιμού - Τα γεγονότα της εποχής ενέπνευσαν το παραμύθι «Hansel and Gretel» των αδελφών Γκριμ

Σαν σήμερα, 11 Αυγούστου, το 1315 συνέβη ένα πρωτοφανές περιστατικό: Ο βασιλιάς της Αγγλίας Εδουάρδος Β' δεν κατάφερε να βρει ψωμί για να φάει ο ίδιος και η συνοδεία του που περιόδευαν στο Σεντ Άλμπανς. Και ήταν μόνο η αρχή του Μεγάλου Λιμού της Ευρώπης που διήρκεσε τουλάχιστον μέχρι το 1317 ή κατά άλλες αναφορές έως το 1322.

Ο Μεγάλος Λιμός ξεκίνησε με μια έντονη κακοκαιρία την άνοιξη του 1315, που ήρθε μετά το τέλος της Θερμής Περιόδου. Μεταξύ του 1310 και του 1330, η Βόρεια Ευρώπη έζησε μια από τις χειρότερες και μακράς διάρκειας κακοκαιρίες του Μεσαίωνα, που χαρακτηρίζονταν από βαρείς χειμώνες και βροχερά, κρύα καλοκαίρια.

Οι σοδιές καταστράφηκαν για τουλάχιστον δύο συνεχόμενες χρονιές και η Ευρώπη δεν ανέκαμψε παρά μετά το 1322. Η κατάρρευση των καλλιεργειών, συνοδεύθηκε από ασθένειες των βοοειδών και αιγοπροβάτων που αφάνισε έως και το 80% του πληθυσμού τους.

Η περίοδος χαρακτηρίστηκε από ακραία επίπεδα εκληματικότητας, ασθενειών, μαζικών θανάτων, ακόμη και κανιβαλισμού. Υπολογίζεται ότι από τον Μεγάλο Λιμό χάθηκε έως και το 25% των κατοίκων των πόλεων, ενώ λίγα χρόνια αργότερα, ακολούθησε η επιδημία πανούκλας που στέρησε τη ζωή σε ακόμη περισσότερους ανθρώπους στην Ευρώπη.

 

Το χρονικό του Μεγάλου Λιμού

Την άνοιξη του 1315 ξεκίνησε μια ασυνήθιστα δυνατή βροχή σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης. Καθ' όλη τη διάρκεια της άνοιξης και του καλοκαιριού συνέχισε να βρέχει και η θερμοκρασία παρέμεινε δροσερή. Κάτω από τέτοιες καιρικές συνθήκες, το σιτάρι δεν μπορούσε να ωριμάσει και δεν υπήρξε σοδειά.

Καθώς οι όποιες ποσότητες δημητριακών υπήρχαν αποθηκεύονταν σε εσωτερικούς χώρους για να διατηρούνται στεγνές, δεν υπήρχε χώρος για το σανό και το άχυρο. Έτσι, σταδιακά προκλήθηκε σοβαρή έλλειψη ζωοτροφής.

Το αλάτι, ο μόνος τρόπος για να διατηρηθεί το κρέας, ήταν δύσκολο να συλλεχθεί επειδή σε τόσο υγρό καιρό δεν μπορούσε να συντελεστεί αποτελεσματικά η εξάτμιση του νερού.

Παράλληλα, οι αγγλικές πεδιάδες πλημμύρισαν και οι τιμές των τροφίμων εκτοξεύθηκαν. Οι άνθρωποι άρχισαν να μαζεύουν άγριες εδώδιμες ρίζες, χόρτα, ξηρούς καρπούς και φλοιούς από τα δάση για να τραφούν.

Μια σειρά από τεκμηριωμένα περιστατικά καταδεικνύουν την έκταση του λιμού. Ένα από αυτά είναι ότι ο Εδουάρδος Β' της Αγγλίας σταμάτησε στο Σεντ Άλμπανς στις 11 Αυγούστου 1315 και δυσκολεύτηκε να βρει ψωμί για τον ίδιο και τη συνοδεία του. Ήταν μια σπάνια περίπτωση κατά την οποία ούτε ο ίδιος ο βασιλιάς της Αγγλίας δεν μπορούσε να φάει.

Στο Μπρίστολ, τα χρονικά της πόλης ανέφεραν ότι το 1315 σημειώθηκε: «Ένας μεγάλος λιμός με τέτοια θνησιμότητα που οι ζωντανοί δεν αρκούσαν για να θάψουν τους νεκρούς και οι σάρκες αλόγων και σκύλων θεωρούνταν καλό κρέας για διατροφή»

Άλλοι χρονικογράφοι της εποχής σημείωσαν πολλά περιστατικά κανιβαλισμού, αν και «ποτέ δεν μπορεί να πει κανείς αν επρόκειτο απλά για φήμες».

Επιπλέον, την ώρα που μεταξύ ηλικιωμένων υπήρχε οικειοθελής άρνηση τροφής υπέρ της νεότερης γενιάς, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που εγκατέλειπαν τα παιδιά τους στην τύχη τους, να επιβιώσουν μόνα τους, καθώς οι ίδιοι δεν μπορούσαν να τα συντηρήσουν.

Μέσα από αυτά τα γεγονότα, κάποιους αιώνες αργότερα δημιουργήθηκαν παραμύθια όπως το «Hansel and Gretel» των αδελφών Γκριμ.


Ο Χάνσελ, η Γκρέτελ και η... πεινασμένη μάγισσα

Η ιστορία «Hansel and Gretel» είναι ένα παραμύθι που χρονικά τοποθετείται στη Γερμανία του Μεσαίωνα. Συλλέχθηκε από τους αδελφούς Γκριμ μαζί με άλλους μύθους και ιστορίες που «ρετουσαρίστηκαν» και εκδόθηκαν το 1812.

Ο Χάνσελ και η Γκρέτελ είναι τα μικρά παιδιά ενός φτωχού ξυλοκόπου. Όταν ένας λιμός επικρατεί, η δεύτερη σύζυγος του ξυλοκόπου τού λέει να πάει τα παιδιά στο δάσος και να τα αφήσει εκεί να τα βγάλουν πέρα μόνα τους. Ο ξυλοκόπος αντιτίθεται στο σχέδιο, αλλά η σύζυγός του ισχυρίζεται ότι ίσως κάποιος άγνωστος πάρει τα παιδιά και τα φροντίσει, κάτι που οι ίδιοι απλά δεν μπορούσαν να κάνουν. Ο ξυλοκόπος συμφωνεί απρόθυμα.

Το σχέδιό τους όμως έχει προδοθεί, καθώς τα παιδιά έχουν κρυφακούσει. Αφού οι γονείς πάνε για ύπνο, ο Χάνσελ βγαίνει κρυφά από το σπίτι και μαζεύει όσα περισσότερα λευκά βότσαλα μπορεί και μετά επιστρέφει στο δωμάτιό του, καθησυχάζοντας την Γκρέτελ ότι ο Θεός δεν θα τους εγκαταλείψει.

Την επόμενη μέρα, η οικογένεια ξεκινά για το δάσος και ο Χάνσελ, καθώς περπατάει, αφήνει πίσω του για σημάδι μια σειρά από λευκά βότσαλα. Όταν φτάνουν βαθιά μέσα στο δάσος, το ζευγάρι εγκαταλείπει τα παιδιά. Εκείνα περιμένουν να ανατείλει το φεγγάρι και μετά ακολουθούν τα βότσαλα για να επιστρέψουν στο σπίτι.

Η μητριά τους εξοργίζεται και βάζει το σχέδιο για δεύτερη φορά σε εφαρμογή μετά από λίγες ημέρες. Ο Χάνσελ και η Γκρέτελ επιχειρούν να βγουν για να μαζέψουν βότσαλα, αλλά βρίσκουν την εξώπορτα κλειδωμένη.

Το επόμενο πρωί, η οικογένεια ξαναπαίρνει τον δρόμο για το δάσος. Ο Χάνσελ βρίσκει μια φέτα ψωμί και αφήνει πίσω του ίχνη από ψίχουλα, αλλά τα τρώνε πουλιά και έτσι τα δύο αδέλφια δεν καταφέρουν να επιστρέψουν στο σπίτι τους αυτή τη φορά, και χάνονται στο δάσος.

Μετά από τρεις μέρες περιπλάνησης, ακολουθούν ένα περιστέρι και σε ένα ξέφωτο ανακαλύπτουν ένα σπίτι από μελόψωμο. Πεινασμένα και κουρασμένα τα παιδιά αρχίζουν να τρώνε το σπίτι, όταν ανοίγει η πόρτα και ξεπροβάλλει η ηλικιωμένη που μένει εκεί.



Η γριά παρασύρει τα παιδιά μέσα στο σπίτι με την υπόσχεση για απαλά κρεβάτια και νόστιμο φαγητό. Εκείνα δεν έχουν καταλάβει ότι η οικοδέσποινα τους είναι μια κακιά μάγισσα που έχτισε το σπίτι με μελόψωμο για να τους παρασύρει μέσα, ώστε να τα μαγειρέψει και να τα φάει.

Η μάγισσα με τις κανιβαλιστικές προθέσεις, σκοπεύει να παχύνει τον Χάνσελ πριν τελικά τον φάει. Ωστόσο, η Γκρέτελ σώζει τον αδερφό της σπρώχνοντας τη μάγισσα στον φούρνο της. Σκοτώνοντάς την τα δύο αδέλφια δραπετεύουν, παίρνοντας μαζί τον θησαυρό της μάγισσας και μετά από περιπέτειες φθάνουν στο σπίτι τους για να βρουν μετανιωμένο τον πατέρα τους και πεθαμένη τη μητριά τους.